بخشی از مقاله
چکیده
بیشترین صدمات وارده بر حقوق بشر از سوي صاحبان قدرت بوده استگهاز طرفی از آنجا که قدرت در دست دولت قرار دارد، تضمین حقوق مردم که نیازمند به پشتوانه قدرت است با اراده دولتها امکان پذیر خواهد بودگهبه همین جهت در دنیاي مدرن، دولت و دولتمردان با برخورداري از ابزار قدرت و امکان تهدید یا تضمین حقوق مردم، مخاطبان اصلی اعلامیه هاي حقوق می باشندگه از آنجا که عدم مهار قدرت، تعرض به حقوق انسانها را به دنبال خواهد داشت همه تلاش اندیمشندان و حقوقدانان بر این بوده است که با تحدید قدرت دولت، حقوق و آزادیهاي ملت تضمین شود تا مردم هم بتوانند به وظایف خود در قبال دولت عمل کنندگهنهج البلاغه به عنوان گزیدهاي از سخنان امام علیهعاهو با توجه به اینکه بیشترین بخش آن مربوط به دوران زمامداري آن حضرت و برجستهترین زمینه هاي آن، مربوط به مسائل سیاسی و حکومتی است، میتواند از اسناد مهم براي فهم اندیشه سیاسی اسلام باشدگهیکی از مسائل بنیادي و اساسی در نهج البلاغه جایگاه حقوق مردم و وظایف و مسئولیت دولت اسلامی در قبال آنان و وظایف مردم در قبال حکومت و رهبري استگهبا نگاه به سیره و روش امیرالمؤمنین علیهعاهبه عنوان زمامدار مسلمانان که شهرت زمامداري وي بر سر زبان عام و خاص است می توان الگوي نابی براي ارائههي تعریفی کامل از یک حاکم مسلمان ارائه داد و حقوق متقابل مردم و حکومت را روشن کردگهدر این بحث تلاش بر این است تا از یک سو مفهوم حق و حقوق و ماهیت آن و حقوق میان زمامداران و مردم از منظر نهج البلاغه ریشه یابی و از سوي دیگر راهها و اسلوب حفظ و تداوم دولت اسلامی بررسی شود.
واژه هاي کلیديل نهج البلاغه، حقوق متقابل، تکلیف، مردم، حکومت
مقدمه و طرح مساله
حکومت و دولت یکی از اصلی ترین مباحث رشته حقوق و علوم سیاسی است تا جاییکه برخی از اندیشمندان علم سیاست را علم دولت و حکومت نامیده اندگهمقصود از حکومت در این نوشتار معناي عام آن است که دولت هقوه اجرائیها، پارلمان و قوه قضائیه را شامل می شود و در اصطلاح امروزي آن را »نظام«همی نامندگهبا توجه به سخنان امام علی هعاهدر نهج البلاغه در می یابیم که مراد از حکومت در گفتههاي ایشان نیز همان معناي عام آن است زیرا در حکومت سده هاي پیشین به ویژه در صدر اسلام، تفکیک قواي سه گانه مذکور مطرح نبود و خلیفه یا نماینده رسمی آن صاحب تمام این اختیارات بوده اندگهبنابراین، مقصود از حکومت در تئوري حقوق متقابل مردم و حکومت، معناي عام حکومت است که همان نظام می باشد، حقوقی که مردم و نظام نسبت به یکدیگر باید رعایت کنند.
تاریخ اندیشه هاي سیاسی، سرشار از تلاش اندیشمندان مختلف براي دستیابی به بهترین و آرمانی ترین نوع نظام سیاسی می باشد که بهترین و مطلوبترین وجه روابط بین حکومت و فرد هحاکمان و فرمانبراناهرا بهسازي و تدوین نمایندگهدر این میان، نگاه به سیره عملی و نظري امام علی هعادر این باره بسیار راه گشا است و چگونگی اداره حکومت توسط این امام معصوم هعاهبه لحاظ حجیت سند ایشان از اهمیت ویژه اي برخورار استگهمساله حکومت در نهج البلاغه مانند ده ها مساله مهم دیگر زندگی در این کتاب عظیم، به خوبی و شفافیت مطرح شده استگهنگاه امیرالمومنین هعاهبه مساله حکومت نگاه حکیم بزرگی است که با منبع وحی متصل و مرتبط است.
از جهت دیگرحکومت در نهج البلاغه به صورت یک بحث جداگانه و تجریدي نیست، امام علی هعا هبا امر حکومت درگیر بوده اند و به عنوان یک حاکم سخن گفته و به عنوان کسی که با مشکلات اداره کشور اسلامی با همه مشکلاتش و با همه مصیبتها و دردسرهایش روبرو بوده وجوانب گوناگون این مساله را رسیدگی کرده استگهیکی از مسائل بنیادي در نهج البلاغه جایگاه حقوق مردم و وظایف و مسئولیت دولت اسلامی در قبال آنان و وظایف مردم در قبال حکومت و رهبري استگاز نگاه امیرالمومنین میان حق و تکلیف پیوندي ناگسستنی وجود داردگههر کجا حقی است وظیفه اي است وبالعکس هر کجا وظیفه اي است حقی وجود داردگهبه عبارت دیگر حق همیشه دو جانبه است.
سوالهاي تحقیق
چآگ آیا از منظر نهج البلاغه حقوق متقابل است یا یک جانبه؟
چآهچ آیا رابطه میان زمامدار و رعیت از نگاه علوي رابطه ارباب و برده است؟
چآن از دیدگاه نهج البلاغه جامعه چه زمانی به مدینه فاضله و آرمانی خود تبدیل می شود ؟
چآع آیا حکومت از نگاه علوي وسیله است یا هدف ؟
هه چآخ از منظر نهج البلاغه حقوق متقابل مردم و حکومت چیست؟
مت فرضیه هاي تحقیقرر
نآگ در اندیشه سیاسی امام علی هعارابطه حقوقی مردم و حکومت دو جانبه و متقابل است، در مکتب علوي محق بدون تکلیف و مکلف بدون حق یافت نمیشودگهانسانها در زندگی اجتماعی خود حقوق متقابل دارندگههر انسانی که حق دارد به اعتبار دیگر نیز مکلف است تنها آفریدگار جهان است که حق محض است.
