بخشی از مقاله
بررسی مهندسی ارزش در پروژه هاي در دست بهره برداري( مطالعه موردي: اداره کل نوسازي ، توسعه و تجهیز مدارس استان سمنان)
چکیده
مهندسی ارزش (Value Engineering)، تلاشی اسـت سـازمان یافتـه کـه بـا هـدف بررسـی و تحلیـل تمـام فعالیتهاي یک طرح، انجام می شود که هدف آن، زمان کمتر براي رسیدن به مرحله بهره برداري بدون افزودن بر هزینه ها یا کاستن از کیفیت کار است. بدیهی اسـت بحـث مهندسـی ارزش در تمـام مراحـل پـروژه اعـم از مدیریت، پدید آوري و بهره برداري پروژه، بروز و ظهـور دارد. یکـی از اهـداف مهندسـی ارزش عبـارت اسـت از مشخص کردن و اندازه گیري کردن ارزش جاري یک پروژه و محصول یا اجزاي تشکیل دهنده آن با توجـه بـه عملکردهایی که نیازها، هدفها و خواستهاي یک پروژه را برآورد می سازد . به عبارت ساده تر در فرآیند مهندسی ارزش، میزان رضایت بهره بردار(در بعد برآورده شدن نیاز ها، هدف ها و خواسته هاي مورد انتظار) از پـروژه اي که تحویل گرفته است جهت بیان ارزش نسبی پروژه به کار گرفته می شود. پژوهش حاضر با متمرکز شدن بـر مفهوم "تحلیل ارزش" بحث مهندسی ارزش در مرحله بهره برداري پروژه را مورد کنکاش قرار داده اسـت، لـذا پروژه هاي منتخب مدرسه سازي "در دست بهره برداري" استان سمنان مورد بررسی و تجزیـه و تحلیـل قـرار گرفته اند و میزان رضایت نسبی بهره بردار از پروژه هاي موصوف به عنوان پارامتر ارزش پروژ ها در نظر گرفتـه شده است. با توجه به نتایج حاصله مطلوبیت اعمال مهندسی ارزش با میانگین 3.34 ارزیابی شده است، یعنـی در واقع با توجه به رده بندي کمی 1) تا (5، میانگین ذکر شده در حد بین متوسـط تـا زیـاد (کمـی بیشـتر از متوسط) ارزیابی شده است.
واژههاي کلیدي: مهندسی ارزش، تحلیل ارزش، پروژه در دست بهره برداري ، مدرسه سازي
-1 مقدمه
مهندسی ارزش کاربرد سازمان یافته فنون شناخته شده اي است که براي بررسی عملکرد یک محصول و یا خدمت مورد استفاده قرار می گیرد و با استفاده از فکر خلاق به منظور تأمین کارکرد(الزامات و خواسته هایی که موجب برآورده شدن نیاز و رضایت مشتري می شود) مورد نیاز براي تحقق اهداف طرح به طور مطمئن و با کمترین هزینه دوران عمر و با حفظ و یا ارتقاء کیفیت و حفظ ایمنی و ویژگی هاي زیست محیطی می باشد. ( فرهنگ واژگان نظام فنی اجرایی کشور، : 1383 ص (113
برنامه ریزي، مدیریت و تحلیل ارزش، همگی بیان کننده شئونات مختلف مهندسی ارزش است که بستگی به اینکه در چه مقطع و مرحله از پروژه باشیم هر کدام کارکرد خود را دارند بطوري که "برنامه ریزي ارزش" در مرحله برنامه ریزي، مرحله اولیه، مرحله مفهومی و امکان سنجی طرح کاربرد دارد در حالی که "مدیریت ارزش" در تمام مراحل طرح کاربرد دارد و نسبت به برنامه ریزي ارزش معمولا در سطح بالاتري قرار دارد و در نهایت "تحلیل ارزش" نیز در مراحل بعد از طراحی و ساخت به کار می رود.
پژوهش حاضر با توجه به ماهیت ماهوي خود (بررسی اعمال مهندسی ارزش در پروژه هاي در دست بهره برداري) بیشتر معطوف به "تحلیل ارزش" است که با بررسی پروژه هاي مورد مطالعه و بازنگري ارزش تخمین زده شده در فرآیند تحلیل ارزش، به کنترل ارزش می پردازد. در واقع با در دست داشتن دو پارامتر ارزش تخمین زده شده و همچنین ارزش فعلی یک پروژه و مقایسه این دو نسبت می توان میزان درصد اعمال مهندسی ارزش را احصاء کرد. طبیعتا حداکثر ارزش تخمین زده شده یک پروژه یا حداکثر رضایت مندي قابل تصور، در صورت اعمال حداکثري مهندسی ارزش(اعمال صد در صدي) قابل تحقق است و میزان فعلی ارزش یک پروژه بیانگر حد اعمال مهندسی ارزش است که معمولا بصورت درصدي از ارزش تخمین زده شده پروژه، بیان می شود.
به نظر نگارنده "سطح نهایی انتظار و حداکثر رضایت نسبی بهره بردار" یا به عبارتی رضایت صد در صدي را می توان معادل ارزش نهایی(تخمین زده شده) پروژه تصور کرد و از طرفی میزان رضایت فعلی بهره بردار از پروژه اي که تحویل گرفته است را نیز می توان معادل ارزش فعلی پروژه قرار داد. لذا با این استدلال در این پژوهش در موضوعات مختلف مرتبط با پروژه هاي مورد مطالعه، نظر بهره بردار جویا شده است که با اندکی انحراف می توان این نظر را معادل ارزش پروژه یا به عبارتی معادل میزان اعمال مهندسی ارزش، در پروژه هاي مورد مطالعه قلمداد کرد.
موضوع دیگر اینکه با توجه به این موضوع که هدف پژوهش پرداختن به مبحث " تحلیل ارزش" به منظور بررسی میزان اعمال مهندسی ارزش در پروژه هاي در دست بهره برداري بوده است و در اندازهگیري نهایی ارزش پروژه، قضاوت نهایی بهره بردار باید مبنا قرار گیرد، نه ادعاي مجریان، مشاوران و پیمانکاران، لذا در پاسخ به سوالات مطرح شده، بهره برداران پروژه مخاطب قرار گرفته اند.
-2 مبانی نظري و مفهومی پژوهش
مهندسی ارزش در واقع با استفاده از تجارب گذشته و تلفیق آن با خلاقیت و نوآوري به دنبال شناسایی و حذف هزینه هاي غیر ضروري و کوتاه کردن زمان اجرا و بهینه سازي با حفظ کیفیت استاندارد طرح ها می باشد. بررس ها ي مهندسی ارزش تنها به مرحله طراحی و ساخت طرح ها محدود نمی شود بلکه شامل مرحله بهره برداري و نگهداري نیز می باشد.(امیر لطفی، :1389 ص (33-34
به عبارت دیگر، با دقت در دیاگرام رابطه مهندسی ارزش با مراحل مختلف یک پروژه عمرانی در می یابیم که مهندسی ارزش در مراحل مختلف پروژه ( از مرحله طراحی تا مرحله اجرا و همچنین مرحله بهره برداري و نگهداري) اعمال می شود و در طی هر کدام از مراحل ذکر شده نیز یکی از بخش ها و ارکان پروژه درگیر است، به طوري که در مرحله طراحی (فاز صفر، فاز یک و فاز دو) مشاور پروژه بیشترین نقش را در اعمال مهندسی ارزش دارا است و در مرحله اجرا این نقش براي پیمانکار پر رنگ تر می شود و در مرحله بهره برداري و نگهداري نیز نقش واحد بهره بردار داراي تاثیرگذاري و اهمیت ویژه اي است.
به نظر نگارنده، اعمال مهندسی ارزش در هر مرحله، صرفا محدود به آن مرحله نخواهد شد و می تواند از سطوح قبلی تأثیر بپذیرد و از طرفی سطوح بالاتر از آن مرحله را نیز تحت تأثیر قرار دهد. براي توضیح بیشتر، اگر ترتیب توالی منطقی پروژه شامل مراحل -1طراحی، -2اجرا و -3 بهره برداري و نگهداري باشد، در صورتی که بخواهیم اعمال مهندسی ارزش در مرحله طراحی را بررسی نماییم، این بررسی سطوح اجرا و بهره برداري و نگهداري را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. همچنین اگر بخواهیم اعمال مهندسی ارزش در مرحله اجرا را بررسی نماییم، این بررسی از مرحله طراحی تأثیر گرفته و بر مرحله بهره برداري و نگهداري تأثیر می گذارد. ضمنأ اگر بخواهیم اعمال مهندسی ارزش در مرحله بهره برداري و نگهداري را بررسی نماییم، این بررسی از مراحل طراحی و اجرا تأثیر خواهد پذیرفت.
با توجه به توضیحات فوق، اعمال مهندسی ارزش در مرحله بهره برداري و نگهداري پروژه، با توجه به سطح انتظار بهبود، خود به سه مقطع، 1 -مقطع قبل از بهره برداري پروژه( اقدامات مربوط به اعمال مهندسی ارزش که در مرحله طراحی و اجرا رخ داده و مرحله بهره برداري و نگهداري را تحت تأثیر گذاشته است)،-2مقطع بهره برداري از پروژه (اقدامات مربوط به اعمال مهندسی ارزش که صرفا در زمان بهره برداري رخ می دهد) و -3مقطع نگهداري پروژه، قابلیت تقسیم دارد. اعمال مهندسی ارزش، در هر یک از مقاطع سه گانه ذکر شده در مرحله بهره برداري و نگهداري پروژه، انتظارات متفاوتی را برآورده می سازد که در جدول زیر(جدول شماره (1 بصورت خلاصه ارائه شده است.(نظر نگارنده)
جدول شماره 1 مهندسی ارزش در مرحله بهره برداري
ردیف مرحله اعمال مهندسی ارزش سطح انتظار(در صورت اعمال مهندسی ارزش)
1 مقطع قبل از بهره برداري پروژه الف-جلب رضایت بهره بردار با فراهم شدن امکان بهره برداري سریعتر پروژه(برنامه
ریزي هاي مرحله اجرا)
ب-بهینه سازي طراحی پروژه جهت انطباق حداکثر با نیاز بهره بردار(بر نامه ریزي
مرحله طراحی)
ج-بهینه سازي کیفیت اجراي پروژه جهت انطباق حداکثري با نیاز بهره بردار(
برنامه ریزي مرحله اجرا)
2 مقطع بهره برداري از پروژه الف-فراهم شدن رضایت بهره بردار( با برسی کیفیت اجراي پروژه)
ب-برآورده شدن انتظارات بهره بردار( بررسی سازگاري طراحی و اجراي پروژه با
انتظارات و نیاز بهره بردار)
3 مقطع نگهداري پروژه الف-نگهداري بهینه و ساده تر پروژه (پیش بینی لازم در مرحله طراحی)
ب- نگهداري پروژه با هزینه هاي متعارف و استاندارد( اجراي بهینه پروژ در مرحله
اجرا)
مجموع فعالیت هاي رخ داده در سه مقطع مرحله بهره برداري و نگهداري پروژه در صورتی که تؤام با اعمال مهندسی ارزش بوده باشد، رضایت بهره بردار را در پی خواهد داشت. این موضوع مبناي استدلالی این پژوهش قرار گرفته است، یعنی با بررسی میزان رضایت بهره بردار از پروژه اي که تحویل گرفته است میزان اعمال مهندسی ارزش استنتاج شده است به نحوي که اعلام رضایت بیشتر نشان دهنده اعمال بیشتر مهندسی ارزش در پروژه قلمداد شده است.
-3 روش شناسی پژوهش
-1-3روش پژوهش
پژوهش حاضر یک پژوهش توصیفی، پیمایشی است که در دستهي پژوهش هاي کاربردي جاي میگیرد. همچنین این پژوهش به صورت مطالعه موردي است و سازمان مورد مطالعه، اداره کل نوسازي، توسعه و تجهیز مدارس استان سمنان می باشد. با توجه به جمعیت آماري پژوهش( کلیه پروژه هاي در حال بهره برداري مدرسه سازي استان سمنان طی سال 1385 تا سال (1392 براي تعیین نمونه هاي پژوهش از روش وضعی و غیر احتمالی استفاده شده است. در این روش تمام نمونه هاي جامعه آماري، شانس مساوي براي انتخاب شدن ندارند و در انتخاب گزینه ها به عنوان نمونه، محقق نظریات خود را دخالت می دهد. در این پژوهش پروژه هاي داراي اهمیت(از لحاظ میزان سرمایه گذاري و متراژ پروژه) انتخاب شده اند. به عبارت دیگر پروژ هایی که از لحاظ هزینه بري و سرمایه گذاري بیشترین اعتبار را داشته اند و همچنین از نظر متراژ ساخت، بالاي هزار متر مربع بوده اند به عنوان نمونه هاي پژوهش انتخاب شده اند. انتخاب این روش به دلیل عدم ضرورت تمام شماري
3
نمونه ها بوده است( به عنوان مثال گاها موارد بسیار جزیی مانند رنگ آمیزي یک مدرسه، تجهیز یک کتابخانه کوچک، احداث یک اتاق جهت نمازخانه و ...، محوطه سازي یک مدرسه و بسیار موارد دیگر اینچنینی به عنوان یک پروژه تعریف شده است).
در واقع در یک بیان کلی، چون هدف از پژوهش بررسی عملکرد اداره کل نوسازي، توسعه و تجهیز مدارس استان سمنان در بحث اعمال مهندسی ارزش در پروژ هاي تحت اختیار بوده است، انتخاب پروژ هاي مهم و نوع عملکرد این اداره کل در پروژ ها ي مذکور، قابلیت تعمیم به سایر پروژ ها (که به مراتب داراي اهمیت و تأثیرگذاري کمتري بوده اند) را نیز دارا خواهد بود.
-2-3 جامعه آماري و حجم نمونه
با توجه به هدف این پژوهش جهت بررسی شرایط اعمال مهندسی ارزش در مرحله بهره برداري و نگهداري پروژه ها، پیشنهاد گردید که در یک بازه زمانی حداقل 5 ساله پروژه هاي تحت پوشش اداره کل مورد بررسی قرار گیرد. با برسی اسناد و مدارك مربوطه، از سال 1385 تا سال 1392 (بازه زمانی 7 ساله)کلا 1082 پروژه تعریف شده است که در یکی از مراحل مطالعاتی، اجرا و بهره برداري قرار دارد. با توجه به عدم ضرورت و توجیه پذیري تمام شماري پروژه ها، تصمیم گرفته شد پروژه هاي داراي اهمیت ، به عنوان حجم نمونه انتخاب و مورد بررسی قرار گیرد.
فیلتر دسته بندي و انتخاب پروژه هاي نمونه مطالعه، براساس میزان هزینه بري و بودجه تخصیصی و همچنین متراژ در محدوده 3000-1000 مترمربع ،که پروژه هاي دولتی و مشارکتی را شامل می شود، انجام گرفته است. با این اوصاف تعداد کل 167 پروژه شناسایی گردید که در یکی از مراحل طراحی، اجرا و یا در دست بهره برداري قرار دارد. از این تعداد 84 پروژه در مرحله احداث و تخریب و بازسازي، 35 پروژه در مرحله بهره برداري و 48 پروژه در مرحله مطالعات قرار دارند. با پایش مجدد پروژه ها کلا از بین 35 پروژه در مرحله بهره برداري تعداد 22 پروژه به عنوان حجم نمونه نهایی جهت انجام پژوهش انتخاب گردید. پرسش نامه هاي مربوط به 22 پروژه در دست بهره برداري، تکمیل و مبناي تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
-3-3 ابزار گردآوري اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده ها
جهت دستیابی به اطلاعات اولیه پروژه ها ضمن بازدید از پروژه ها و ثبت مشاهدات، نسبت به تدوین پرسشنامه اي که سوالات آن مبتنی بر نظام فنی اجرایی کشور و آیین نامه هاي رایج سازمان نوسازي، توسعه و تجهیز مدارس کشور بوده است، اقدام گردید. جهت پاسخگویی به سؤالات از نظام امتیازدهی ، هم به صورت توصیفی با درجات خیلی کم ، کم، متوسط ، زیاد و خیلی زیاد و هم به صورت کمی در پنج رده با تقسیمات 1 ، 2 ، 3 ،4 و 5 استفاده گردید. در نهایت، اطلاعات جمع آوري شده از پروژه ها با استفاده از نرم افزارر spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
-4 تجزیه و تحلیل داده ها
پس از گردآوري اطلاعات و بهره گیري از خروجی نرم افزار spss و با استفاده از آمار توصیفی به تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها پرداخته شده است. مهمترین یافته هاي پژوهش بصورت خلاصه در جداول زیر ارائه گردیده است.
-1-4 آیا پروژه براساس زمانبندي انجام شده به اتمام رسیده است؟(جدول شماره (2
جدول شماره 2توزیع فراوانی نظرات پاسخگویان
گزینه ها فراوانی درصد درصد تجمعی
خیلی کم 2 9.1 9.1
کم 2 9.1 18.2
متوسط 7 31.82 50.02
زیاد 5 22.71 72.73
خیلی زیاد 6 22.27 100
جمع 22 100 -
4
با توجه به جدول شماره 2 بیشترین فراوانی مربوط به متوسط و حدود 50 درصد بوده است، به عبارت دیگر حدود 50 درصد پروژه ها پیشرفتشان در مقایسه با برنامه زمان بندي در حد متوسط بوده است. این در حالی است که حدود 18 درصد در حد کم تا خیلی کم مطابق برنامه زمان بندي پیشرفت داشته اند.
-2-4 در پاسخ به اینکه پروژه با هزینه پیش بینی شده اولیه به اتمام رسیده است، با توجه به جدول شماره 3 بیشترین فراوانی مربوط به زیاد و حدود 32درصد بوده است، به عبارت دیگر حدود 32 درصد پروژه ها تا حد زیاد با هزینه پیش بینی شده به اتمام رسیده اند. این در حالی است که حدود 45 درصد از پروژه ها در حد متوسط و کمتر از متوسط با هزینه پیش بینی شده به اتمام رسیده اند. می توان نتیجه گرفت که تقریبا بیش از نیمی از پروژه ها(55 درصد) با هزینه پیش بینی شده به اتمام رسیده اند.
جدول شماره 3 توزیع فراوانی نظرات پاسخگویان
گزینه ها فراوانی درصد درصد تجمعی
خیلی کم 2 9.1 9.1
کم 5 22.71 31.82
متوسط 3 13.63 45.45
زیاد 7 31.82 77.28
خیلی زیاد 5 22.72 100
جمع 22 100 -
3-4 -در پاسخ به اینکه پروژه داراي دفترچه راهنماي بهره برداري است، با توجه به جدول شماره 4 بیشترین فراوانی مربوط به متوسط و حدود 32 درصد بوده است، به عبارتی در 32 درصد پروژه ها، دفترچه راهنماي بهره برداري از پروژه در حد متوسطی تدوین و ارائه شده است. این در حالی است که در 68 در صد پروژه ها دفترچه راهنماي بهره برداري در حد متوسط و پایین تر تدوین و ارائه شده است.
جدول شماره 4 توزیع فراوانی نظرات پاسخگویان
