بخشی از مقاله
بررسی نقاط حادثه خیز در پروژه های عمرانی
چکیده
آگاهی از مراحل مختلف عملیات اجرایی ساخت و ساز و شناسایی خطرات و حوادث بالقوه و تجزیه و تحلیل حوادث روی داده در همه مراحل، به ایجاد شرایط امن برای فعالیت کارکنان در پروژه کمک موثری خواهد نمود. در این مقاله شرح وظایف مهندسی ایمنی در پروژههای عمرانی بیان شده است. سپس پرسشنامه ای شامل دو بخش بر مبنای طیف لیکرت طراحی شده که بخش اول مربوط به ایمنی عمومی کارگاه ها شامل 24 عنوان و 261 سوال و بخش دوم مربوط به ایمنی کار بادستگاه حفار تمام مقطع ٌ))TBM و کار در تونل که شامل 86 سوال است. جامعه آماری در این پژوهش کلیه کارگاه های پروژه خط یک قطار شهری اهواز میباشد. با جمع آوری داده ها و آنالیز توسط نرم افزار SPSS مشخص گردید که ایمن ترین بخش مربوط به دستگاه حفار تمام مقطع با 87/82 درصد و ناایمن ترین بخش مربوط به کار در ارتفاع با 47/22 درصد است.
کلمات کلیدی: مهندسی ایمنی؛ پروژه های عمرانی؛ قطار شهری؛ نقاط حادثه خیز.
1. مقدمه
فرآیند ساخت و ساز، فرآیندی پرزحمت، طولانی و مخاطره آمیز است، علاوه بر این در ساخت و اجرای پروژه های عمرانی، از تجهیزات گرانبها استفاده می شود که لازم است حداکثر شرایط ایمن برای جلوگیری از وقوع حوادث برای آن ها به عمل آید.
آمار حوادث کشور انگلستان در سالهای دهه 0991 میلادی نشان می دهدکه بیش از 66 درصد حوادث، در اثر اعمال مدیریت ناایمن به وقوع می پیوند.[0] اگر مدیریت به طور کلی، نگرش و عملکرد صحیح ایمنی داشته باشد و شرایط فیزیکی و روحی نیروی کار و محیط کارگاه به طور دائم کنترل گردد و در حد قابل قبول نگه داشته شود، می توان به امر پیشگیری از حادثه دسترسی پیدا کرد. مسأله حفاظت و ایمنی در کارگاههای عمرانی هم از جنبه انسانی و هم از نظر اقتصادی حائز اهمیت فراوان است.
تورنر و پوزتٍ (9119) به بیان خصوصیات استانداردهای ایمنی در صنعت ساخت و ساز از دیدگاه مدیران و کارگران با تجربه سوئدی پرداخته است. پس از انجام مصاحبه حضوری با 5 کارگر ایمنی و نوزده مدیر ارشد مشخص شد که 4 عامل اصلی در ایمنی کار دخیل است که عبارتند از:
- خصوصیات پروژه و ماهیت کارها که باعث ایجاد محدودیت هایی برای مدیران می شود.
- سازماندهی و عملیات ساخت بهمراه زیر مجموعه های برنامه ریزی، تعیین وظایف کاری، نحوه اجرا و منابع
- ارزش های انسانی، هنجار ها، رفتار ها، همکاری وتعامل (شاخص های فرهنگی)
- قابلیت ها و رفتار فردی مثل دانش، توانایی، تجربه.[9]
2. وظایف مدیریت ساخت
چالش اصلی مدیریت ساخت، تکمیل نمودن پروژه در قالب زمان و بودجه اعلام شده می باشد که این چالش
در همه پروژه های عمرانی به دلیل ماهیت صنعت ساخت و ساز وجود دارد. انجمن مدیریت ساخت آمریکا ٌ((CMAA
وظایف و مسئولیت های مدیر ساخت را به هفت دسته تقسیم نموده است:
.1مدیریت برنامه ریزی و زمانبندی پروژه
.2 مدیریت هزینه ها
.3 مدیریت زمان
.4 مدیریت کیفیت
.5مدیریت بر قراردادها
.6مدیریت ایمنی در کارگاه
.7 مدیریت و سازماندهی عملکرد پروژه[1]
بنا بر بیانیه سازمان بین المللی کار در سال 2003 روزانه هزار نفر در اثر حوادث ناشی از کار جان می دهند و خسارت آن
سالانه بالغ بر 1250 میلیارد دلار می شود..[3]
از اینرو بهره گیری از دستورالعمل ها و استانداردهای ملی و بین المللی در ارتباط با مقوله ایمنی و بهره گیری توام از مزیت های آن باعث کاهش هزینه ها وصرفه جویی در زمان اجرای پروژه می شود. کارشناسان معتقدند بیش از %00 حوادث و بیماریهای ناشی از کار با روشهای بسیار ساده و کم هزینه قابل پیشگیری هستند. همچنین بر اساس بررسی ها و تحقیقات انجام شده هزینه جبران حادثه حدود 4 برابر بیشتر از هزینه پیشگیری از بروز حادثه می باشد.[4]
قطعاً مدیریت کارا و موثر با برنامه ریزی و اجرای ضوابط و مسائل ایمنی در پروژه بر اساس یافته های علمی، بخصوص با آموزش افراد، افزایش آگاهی و ارتقا فرهنگ بهداشت، ایمنی و محیط زیست ٍ((HSE پرسنل واستفاده از تکنولوژی های کارامد، موجبات کاهش ریسک و جلوگیری از حوادث را فراهم آوردو نتیجتاً باعث افزایش بهره وری وکاهش زمان و هزینه های جاری در اجرای پروژه خواهد شد.[5]
یکی از مهمترین عوامل عدم موفقیت پروژه ها و طولانی شدن دوره اجرای آنها عدم توجه به مسائل ایمنی استقطعاً. عدم توجه به این مقوله می تواند نقش بسزایی در شکست پروژه داشته باشد، لذا شناسایی نقش مهندسی ایمنی در پروژه ها از اهمیت فراوانی برخوردار است.[6]
3. ایمنی و ضرورت آن
ایمنی در امان بودن از ریسک غیر قابل قبول یک خطر می باشد یا به عبارت دیگر میزان درجه دور بودن از خطرات. ضرورت بسترسازی تفکـر ایمـن کـه ازطریق فرهنگ سازی در بین افراد درگیر در کار اعم از مدیریت ارشد، مـدیریت کارگـاه و مهندسـان، کـارگران و متصـدیان بسـط وگسترش مییابد، میتواند سبب کارایی برنامههای ایمنی گردد. با توجه به مفهوم کلی ایمنی در انجام فعالیتهای به طریقه ایمن و خالی از خطرات ممکن، موارد زیر را به لحاظ منشاء خطرات درانواع حوزههای عملکردی ایمنی که در موضوع کارگاههای عمرانی میتواند مطرح باشد، نام برد:[4]
الف- موضوعات مربوط به تجهیزات و ماشینآلات :در حقیقت محور اصلی ایـن دسـته از مـواردایمنی تجهیزات و نحوه تعامل آن در کار با انسانها و محیط کاری است.
ب- موضوعات مربوط به نیروی انسانی : با توجه به اینکه در کارگاههای ساختمانیساساً کارها بـر دوش کـارگران بـوده و بـر خلاف کارخانجات صنعتی از اتوماسیون خاصی برخوردار نیست، لذا ایمنی و امنیت کاری نیروی انسانی به ویژه کارگران و متصـدیان (اپراتورهای) دستگاهها کهمستقیماً با فعالیتهای اجرایی درگیر نیستند، اهمیت فراوانی دارد.
ٍ
ج- موضوعات مربوط به ایمنی محیط کار (کارگاه) : در کنار ایمنی انسان و تجهیزات باید رعایت نکات و موارد ایمنی در محیط کاری و انجام ایمن فعالیتهای اصلی و پشتیبانی لحاظ شود. حریم و نحوه اجرای ایمن فعالیتهـایی ماننـد گـودبرداری، انفجـار، محـل قرارگیری پمپ بنزین و انبار مواد خطرناک و مواردی از این دست در این مقوله میگنجد.
بر اساس آمار اداره تامین اجتماعی کشور در شش ماهه اول سال 5831 از میان 57611 نفر حادثه دیده در کشور، بخش پیمانکاریهای عمرانی و غیر عمرانی با حدود یک چهارم کل حوادث بیشترین سهم را در بین مشاغل مختلف به خـود اختصـاص داده است1]و.[3
4. علل بروز حوادث در کارگاههای عمرانی
.1 تمرکز بر ایمنی، بسترسازی برای انجام کارها به صورت ایمن و رسوخ فرهنگ ایمنی در تفکـر مـدیران جایگـاه چنـدان مناسبی را ندارد.
.2 اتخاذ سیاستهای تشویقی در تفاوت قائل شدن بین پیمانکاران دارای سابقه ایمنی بهتـر کـه در اکثـر کشـورها مشـاهده میشود، هنوز در کشور ما دیده نمیشود.
.3 عامل دیگر نا آگاهی و ضعف دانش افراد می باشد. در مقایسه با سایر صنعتها و شاخههای دیگر اقتصادی مشاهده میشود که کم مهارت ترین افراد کـه عمومـباًـه لحـاظ شاخصهای آموزشی مانند سطح تحصیلات و گذراندن دورههای مختلف در پایین تـرین سـطح ممکـن قـرار دارنـد، جـذب کارهـای ساختمانی و عمرانی میشوند کهبعضاًنیازمند آ موزشهای تخصصی خاص برای کار با ماشینآلات تخصصی اسـت.
.4 وجود نیروهای خارج از حیطه مدیریت در کارگاههای عمرانی نیز یکی از دلایل بروز حوداث میباشد. صـنعت سـاخت ازنظر به کارگیری پیمانکاران دست دوم و جزء و حتی اشخاص حقیقی که به صورت خویش فرما در کارگاهها فعالیت میکنند، از دیگر صنایع متمایز میشود.
.5 پایین بودن سطح فرهنگی کارگران به خصوص در کارگاههای ساختمانی سبب میشود تا موارد ناهنجاری فرهنگی نظیر استعمال مواد مخدر و سایر موارد ممنوعه در سطحنسبتاًبالایی رواج داشته باشد. نتیجه این موارد کاهش سطح هوشیاری و به دنبال آن بروز حوادث کاری است.
.6 تدابیر اتخاذی فعلی در کارگاههای عمرانی کشورعمدتاًمشتمل بر روشهای علاج بخشـی (اصـلاحی)و نـه پیشـگیرانه است. .1 نوع و وضعیت خاص کارگاههای عمرانی در مقایسه با سایر فرآیندهای صنعتی کارخانهای خـود عامـل بـروز بسـیاری از مخاطرات و مسائل ایمنی است. در کارخانجات کارها به صورت دائم و تکراری در خطوط تولید انجام میشود. این وضعیت تکراری به
مدیریت فرصت میدهد تا به صورت مستمر در بهبود وضعیت و ارتقای ایمنی تلاش کنـد.
.3 محیط و فضای کاری در کارگاههای عمرانی خود منشاء بسیاری از خطرات در مقایسه با فضـاهای بسـته و محفـوظ درسایر مشاغل و صنعتها است.[4]
5. مطالعه موردی
پروژه های قطار شهری به دلیل ماهیت و شرایط ویژه کاریشان باید مورد توجه قرار گیرند. لذا در این مقاله به تجزیه و تحلیل آماری حوادث پروژه خط یک قطار شهری اهواز پرداخته شده است. این پروژه با 38 کیلومتر طول دارای 34 ایستگاه می باشد که
کاملاً بصورت زیر زمینی طراحی شده است.
فعالیت های مرحله اجرا را می توان به دو بخش تقسیم نمود.
- کار در تونل: شامل حفاری دو تونل مجزا به وسیله چهار دستگاه حفار تونل و عملیات مربوطه است.
- عملیات اجرایی ایستگاه ها: به ترتیب شامل اجرای سازه حفاظتی گود، خاکبرداری، اجرای فنداسیون و نهایتاً اجرای سازه دیوار
و سقف ها است.
َ
6. روش جمع آوری اطلاعات
به منظور جمعآوری اطلاعات در این پژوهش،از پرسشنامه ای که توسط محقق طراحی شده، استفاده شده است. پرسشنامه »الف« شامل34 عنوان،365 سوال و به منظور بررسی عملیات ساخت ایستگاه ها و پرسشنامه »ب« شامل 3 عنوان،36 سوال و به منظور بررسی کار در تونل تهیه شده است.9]و57و[55
گویه های پرسشنامه مورد استفاده براساس مقیاس پنج تایی لیکرت در جدول (1) ارائه شده اند.
پپپ
پرسشنامه های مذکور توسط افسران HSE مستقر در کارگاه های پروژه خط یک قطار شهری تکمیل گردیده است. لازم به ذکر است که در هنگام مطالعات این پروژه دارای 58 کارگاه فعال بوده که مورد بررسی قرار گرفته است.
میزان اختصاص سوالات به هریک از متغیرها در جدول((3 و (8) آمده است:
جدول .2 میزان اختصاص سوالات به هریک از متغیرها(پرسشنامه(الف))
