بخشی از مقاله
شناسايي نقاط حادثه خيز راه هاي درون شهري کلان شهر شيراز
چکيده
امروزه مسئله ايمني ترافيک يکي از اصول اوليه مهندسي ترافيک و برنامه ريزي حمل و نقل است .وقوع تصادفات در شبکه داخل شهري يکي از عوامل موثر بر عملکرد سيستم حمل و نقل است .اولين گام در بهبود سطح ايمني ترافيک راه شناسايي نقاط حادثه خيز مي باشد.اهميت اين موضوع باعث شده است روش هاي بسياري براي نقاط حادثه خيز استفاده شود.تصادف يک رخداد چند علتي است و تاثير همزمان چند عامل باعث وقوع يک تصادف مي شود.در نتيجه در نظر گرفتن عوامل موثر بر تصادف در شناسايي نقاط حادثه خيز دقت نتايج را افزايش مي دهد.در اين پژوهش از روش تکرار تصادفات جرحي ، فوتي و خسارتي ثبت شده براي شناسايي نقاط حادثه خيز کلان شهر شيراز استفاده شده است ، چرا که آمار مهمترين ابزار ارزيابي گذشته و برنامه ريزي آينده است .
کليد واژه : نقاط حادثه خيز ،کلان شهر شيراز،تکرار تصادفات ،درون شهري
١- مقدمه
ترافيک در قالب يک سيستم داراي اجزاء گوناگوني است که اغلب به صورت سه جزء انسان ، وسيله نقليه و محيط مسير مطرح و در حال متقابل شديد و در واقع يک تصادف را مي توان يک نقص در اين سيستم دانست . سازمان حمل و نقل انگلستان تصادف را يک واقعه نادر، تصادفي و چند فاکتوري که هميشه در يک موقعيتي که يک يا چند نفر براي چيره شدن به محيط اطراف از بين رفته اند، معرفي مي کند. در شکل ١ مي توان اين تقابل بين سه جزء ترافيک را نشان داد.
شکل ١ : تقابل بين سه جزء ترافيک
حوادث ناشي از رانندگي هر ساله جان تعداد بسيار زيادي از افراد جهان را مي گيرد. از نظر تعداد قربانيان حادثه ي رانندگي ، متأسفانه ايران با بيش از ٢٥.٠٠٠ کشته در چند سال اخير بالاترين رتبه را به خود اختصاص داده است . در سال ٩٨ تصادفات ترافيکي نهمين علل جراحت و مرگ و مير انسان ها در جهان بوده اند ولي با توجه به رشد روزافزون تعداد وسايل نقليه و افزايش سرعت با احداث راه هاي جديدتر اين تعداد بيشتر پيش بيني مي شود. تا سال ٢٠٢٠ تصادف ترافيکي به سومين عامل اصلي مرگ و مير تبديل مي شوند. هزينه هاي گزاف اقتصادي و اجتماعي تصادفات و آثار کوبنده فيزيکي و رواني آن روي افراد و جوامع اين روزها يکي از مهمترين موضوعات تحقيقات علمي است .
اين اهميت براي کشورهاي در حال توسعه چندين بار بيشتر است . زيرا تعداد تصادفات در کشورهاي مزبور در حال افزايش بوده و هزينه هاي مستقيم و غيرمستقيم آن نيز در مقايسه با کشورهاي توسعه يافته بيشتر است .
٢- تعريف مسأله و اهداف تحقيق
بدون شک مهم ترين هدف هر سيستم حمل و نقل و ترافيک سالم شهري کاهش تعداد تصادفات به ويژه تصادفات جرحي و فوتي است .تجزيه و تحليل تصادفات يکي از ابزارهاي غير قابل چشم پوشي در نيل به اين هدف مي باشد.
هدف از شناسايي نقاط حادثه خيز مشخص نمودن محل هايي است که تصادفات ترافيکي در آن ها به کرات رخ مي دهد و بتوان با اقدامات اصلاحي از مشکلات آن ها کاست .نقاط حادثه خيز کيفيت خدمت راه را به شدت کاهش مي دهند و نسبت تعداد تصادفات در آن ها به کل تصادفات بالاست .بنابراين شناسايي اين نقاط ،تجزيه و تحليل علت حادثه خيزي و ارائه اقدامات اصلاحي روشي اقتصادي و موثر براي بهبود شرايط ايمني ترافيک راه است ،به خصوص با وجود کمبود بودجه .
هدف از انجام اين پژوهش بررسي نتايج و مقايسه روش هاي مختلف شناسايي نقاط حادثه خيز و بيان نقاط قوت و ضعف آن ها مي باشد.از اين رو ١٢٨ نقطه کلان شهر شيراز با استفاده از روش هاي ترافيکي شناسايي و رتبه بندي گرديدند[١] .
٢-١-اهميت تصادفات
اهميت تصادفات مسير را مي توان در چهار دسته ي کلي تقسيم بندي کرد که عبارتند از:
• عامل خطاي انساني
• عامل محيط و مسير
• عامل وسيله نقليه
• عامل مديريت ايمني
حال هر کدام از عوامل خود داراي زير فاکتورهايي مي باشد که در ذيل بيان گرديده است . الف )عامل خطاي انساني ،در شکل گيري اين نوع خطا عواملي مؤثر است که عبارتند از: رفتار پرخاشگرانه رانندگان تمايل به رانندگي با سرعت غيرمجاز ،حواس پرتي و عدم تمرکز ،خستگي و خواب آلودگي ،مصرف الکل و مواد مخدر و داروهاي روان گردان ،عجله و شتاب بي مورد ،بي توجهي به مقررات ،عدم استفاده از کمربند ايمني ،عدم مهارت کافي جهت کنترل خودرو ،عدم رعايت فاصله طولي و عرضي در خودروها ،انحراف از مسير مستقيم ،عدم رعايت حق تقدم که در اين موارد عدم رعايت حق تقدم، عدم توجه به جلو و عدم رعايت فاصله طولي به ترتيب با ١٩.٦، ١٧ و ١٤.٣ درصد بيشترين علل رخداد تصادفات در عوامل انساني را تشکيل مي دهند[٥].
ب)عامل محيط و مسير ،اين عامل نيز مانند عوامل گذشته شامل : عرض و مشخصات هندسي مسير ،تابلوها و ديگر ابزارهاي کنترل مسير ،وضعيت روشنايي مسير ،وضعيت استراحتگاهها و پارکينگ ها ،وجود موانع طبيعي که مانع ديد کافي راننده مي شود، وضعيت جوي ،فقدان حفاظ مناسب در کنار مسير ،وضعيت سطح مسير از لحاظ زهکشي و روسازي
ج) عامل وسيله نقليه ،وسيله نقليه نيز در توليد تصادفات بسيار مؤثر مي باشد که از موارد آن مي توان به : نقص در سيستم روشنايي ،نقص در سيستم ترمز ،نقص در سيستم فرمان ،فرسودگي لاستيک ها ،نداشتن زنجير چرخ ،نداشتن برف پاک کن ،عدم رعايت مسائل ايمن سرنشين ، ساير نقايص
د)عامل مديريت ايمني ،عامل مديريت ايمني نيز شامل قسمت هاي مختلفي است که از جمله ي آن مي توان به : آموزش عمومي ترافيکي (پخش تيزرهاي آموزشي ) ،نصب تابلوهاي حاوي نکات ايمني در معابر شهري ،توزيع بروشورهاي آشنايي با نحوه رعايت مسائل ايمني ،تأسيس يگان امداد رساني فوري به حوادث
٢-٢-موقعيت تصادفات
موقعيت تصادفات را مي توان به گروه هاي ذيل طبقه بندي نمود:
الف : موقعيت منفرد مانند تقاطع يا قوس مسير ب: طولي از مسير
ج: ناحيه اي از شبکه (ناحيه ي ترافيک محلي )
د: موقعيت مختلف از شبکه مسير که عوامل سانحه خيز مشترکي دارند.
٢-٣-عوامل حادثه ساز در رانندگي
تخلفات حادثه ساز از نظر کارشناسان راهور شامل : انحراف به چپ ،عدم توجه به جلو ،تخطي از سرعت مطمئنه ،تغيير مسير ناگهاني ،عدم رعايت حق تقدم ،حرکت در خلاف جهت ،عدم رعايت فاصله ي عرضي ،عدم رعايت فاصله ي طولي ،عجله و شتاب بي مورد ،حرکت با دنده عقب ،ضعف در آدرس دهي ،گردش به طرز غلط ،عدم توانايي در کنترل وسايل نقليه ،تجاوز به چپ و راست ناشي از سبقت و تغيير ناگهاني ،عدم مهارت رانندگي ،دور زدن در محل ممنوع ،عبور از محل ممنوع ،گذر عابرين پياده از محل هاي غيرمجاز ،کنترل دسترسي کاربري ها ،توقف در محل هاي غيرمجاز ،توقف به صورت دوبله ،وجود گردشگاه ها در طول مسير و قطع جريان ترافيک ،وضعيت نامناسب ايستگاههاي اتوبوس و تاکسي در ايجاد ترافيک ،وضعيت پارکينگ هاي حاشيه اي مي گردد.
٣-شناسايي نقاط حادثه خيز
بالاترين صرفه جويي از طريق آمار صحيح ، دقيق و بهنگام ميسر مي شود و براي مشخص و شناسايي شدن يک نقطه به عنوان نقطه حادثه خيز بدست آوردن آمار نقاط حادثه خيز از طريق مراکز مربوطه نظير: ١-علوم پزشکي و پزشکي قانوني ٢-آتش نشاني ٣- پليس راهور يک شهر الزامي است .
٣-١-نقاط پر تصادف (مناطق سياه ١)
اصطلاح منطقه سياه به روشي اطلاق مي شود که عموماً براي تشخيص مکان هاي پر تصادف بوده بطوري که در اين روش ،تصادفات را بر روي نقشه و سيستم اطلاعات جغرافيايي به منظور نمايش شدت آسيب هر حادثه با دقت نشانه گذاري مي نمائيم .لازم به ذکر است تا کنون هيچ تعريف رسمي از اصطلاح منطقه سياه پذيرفته نشده است .اما گاهاً اصطلاح مکان هاي پر خطر٢ به عنوان يک مترادف براي منطقه سياه به کار مي رود.
منطقه سياه به قطعه اي از راه گفته مي شود که تعداد تکرار تصادفات غير عادي در آن (شاخص تراکم ترافيک ) و نيز شدت تصادفات نسبت به يک حالت مبنا بيشتر باشد.در ايران مکان حادثه خيز مکاني است که در يک دوره سه ساله حداقل ده تصادف يا در طول يکسال حداقل ٤ تصادف در آن روي داده باشد. در جدول ١ تعريف نقطه ي حادثه خيز در کشورهاي مختلف ارائه شده است .
٣-٢- شناسايي نقاط حادثه
حال به مراحل گام به گام شناسايي نقاط حادثه خيز در جدول ٢ مي پردازيم .
٣-٣-طبقه بندي نقاط حادثه خيز
