بخشی از مقاله
بررسی و تحلیل تنظیم شرایط زمین و تاثیر آن در سرزندگی کودکان، بررسی نمونه موردی دبستان شمسا واقع در کاشانک تهران
چکیده
سلسله مراتب طراحی اقلیمی در یک منطقه نقش زیادی در شرایط آسایش محیطی دارد. این موضوع در مناطقی با اقلیم خـاص از اهمیت بیشتری برخوردار است. هدف اصلی دراین تحقیق بررسی های اقلیمی در طرح ریزی شهری می باشد چرا که شـرایط آب و هوایی به موازات سایر عوامل محیطی از مهمترین عوامل موثر در شکل گیری و تکوین شهرهاو تداوم حیات شهری به شمار می آید
.در واقع شهرها ،عناصر شهری وعملکرد آنها همواره از عناصر و عوامل آب و هوایی متأثر بوده و هستند.
هدفی که در این مقاله دنبال می شود این است که تاثیر شرایط اقلیمی را در محیط های آموزشی بررسی کرده و به نتایج این ابـزار طراحی در افزایش شادابی فضاها و بالا بردن سطح انرژی مثبت در بین کودکان پرداخته شود.و این که اگر در طراحی یـک فضـای آموزشی خصوصیات خاص کودکان آن فضا و شرایط اقلیمی و آب و هوایی آن منطقه را در نظر گرفت و با کمک شناخت تاثیر ایـن عوامل بر یادگیری آنها، فضا را خاص آن گروه طراحی کرد میتوان بر روان کودکان و در نهایت شـادابی خـانواده هـای آنهـا و نسـل آینده تاثیر گذاشت. برای بررسی این موضوع با تشکیل ماتریس سوات، وابستگی، ظرفیت و مطلوبیـت بـه بررسـی شـرایط زمـین و تحلیل آن در نمونه موردی پرداخته می شود و با تکیه بـر نتـایج آن و تحقیقـات میـدانی شـامل تحلیـل نقاشـی کودکـان و تهیـه پرسشنامه، بر روی تاثیر تنظیم شرایط زمین بر سرزندگی فضا تمرکز می نماییم.
دبستان شمسا در کاشانک واقع در منطقه یک تهران که در منطقه ای نسبتا پاک آب و هوایی قرار دارد و به نظـر مـی رسـد بـرای بررسی تاثیر شرایط اقلیمی و شرایط زمین در محیط آموزشی کودکان نمونه موردی بسیار مناسبی باشد، برای نمونـه مـوردی ایـن پژوهش انتخاب شده است. اگر بتوان ثابت کرد که شرایط محیطی بر سرزندگی کودکان مـوثر اسـت مـی تـوان بـا در نظـر گـرفتن شرایط بهینه برای انتخاب یک سایت آموزشی، کودکان را علاوه بر آموزش صرف، از نظر روحی و شخصیتی نیز ارتقا داد.
واژه های کلیدی
تنظیم شرایط زمین، شرایط اقلیمی، فضاهای آموزشی کودکان، سرزندگی، یادگیری
مقدمه
اعضا ی یک جامعه موفق و سالم را انسان هایی تشکیل می دهند که از لحاظ روحی- روانی و جسـمی بـه درسـتی پـرورش یافتـه باشند. امروز این مسئله اثبات شده است که بخش اصلی شخصیت انسان در کودکی شکل می گیرد. علاوه بـر ایـن مـی دانـیم کـه محیط بر رفتار و شخصیت آدمی تاثیرگذار است، اثبات این ادعا، واژه های ترکیبی مشترکی است که در هر دو حوزه روانشناسـی و معماری شاهد آن هستیم. واژه هایی همچون روانشناسی محیط، محیط یاد دهنده،...
در کشورهای پیشرفته، طراحی فضاهای کودکان نتیجه همکاری گروهی از روانشناسان، معماران، کودکان، اولیا و مربیـان اسـت. در ایران با وجود این که در حوزه آموزش کودک و در تئوری برنامه های آموزشـی جـامعی در اختیـار داریـم و همگـام بـا کشـورهای پیشرفته دنیا حرکت می کنیم اما در بخش علمی و بسترسازی، این دانش و آگاهی در طراحی و معماری برای کودک به کار گرفتـه نمی شود. (امینی،1387، مقدمه)
آلن باتن کتابی دارد به نام »معماری شادمانی.« او می گوید یکـی از بزرگتـرین و غالبـا فرامـوش شـده تـرین عوامـل شـادمانی یـا غمبارگی های ما ناشی از کیفیت محیط ماست. وی تاکید میکند معماری شادمانی با این واقعیت شروع می شود که جایی که ما در آن هستیم شدیدا در اینکه ما چه می توانیم باشیم موثر است. و این وظیفه معمار است که مداوما توانایی هـای بـالقوه مـا را بـه مـا یادآوری کند.(انگورانی، مقدمه)
کودک و سرزندگی کودک، از دغدغه های اصلی این تحقیق می باشد. می خواهیم برای ساعاتی از زندگی کـودک، فضـایی طراحـی کنیم که بستری باشد برای پرورش قابلیت هایش و عامل مداخله گری در فرایند رشد او. در ابتـدا اقلـیم و عوامـل اقلیمـی، عوامـل موثر بر تنظیم شرایط زمین و عوامل محیطی دیگر را شناسایی و بررسی می کنیم و سپس تاثیر این عوامل در شادابی و سـرزندگی فضاهای آموزشی کودکان و میزان خلاقیت و یادگیری آنها می سنجیم.
هدف
اگر بخواهیم به صورت خلاصه اهداف این تحقیق را بیان کنیم می توانیم به این ترتیب نام ببریم:
1. بررسی شرایط اقلیمی محیط بنا و ارتباط آن با مسائل روانی حاکم بر فضا و بررسـی اهـداف معمـاری پایـدار و هوشـمند سازی کالبدهای آموزشی
2. بررسی نمونه موردی آموزشی کودکان(دبستان شمسا) و تاثیر شرایط اقلیمی بر روح و جسم کودکان و میزان تاثیر آن بـر یادگیری کودکان.
3. تاکنون به ویژگی سرزندگی محیط های آموزشی در مطالعات، تحقیقات و پروژه هـای عمرانـی و ارتبـاط مسـتقیم آن بـا شرایط اقلیمی مرکز آموزشی توجه زیادی نشده است. بیشتر عرصه های آموزشی مـا محـیط هـای کسـل کننـده و غیـر جذابیند که هیچ انگیزه ای را در کودکان برای رفتن و ماندن در آنجا برنمی انگیزد.و هدف ما کمک به اصلاح این شـرایط است.
2
پیشینه تحقیق
به جرأت می توان گفت که اقلیم و چگونگی تأثیر شرایط آب و هوائی بر شکل گیری بنا از جمله ارکان محدود معمـاری اسـت که از ابتدای ساخت سرپناه توسط بشر مورد توجه قرار داشته و با گذشت زمان و تغییر سبکها و جنبشـها و تعـاریف زیبـائی و هنر ، و تحول نیازها و نگرش ها و گسترش فضاهای معماری ، اصل این نیاز دستخوش دگرگونی و تغییر نشده است .
حوزه های عمومی مرتبط با دانش علوم رفتاری در مقوله های مرتبط با معماری فضاهای کودکان، علاقمندند تا اساس مطالعات خود را بر مبنای نظریه های رشد و یادگیری کودکان بنا نهند از این حیث مطالعات بسیاری وجود دارد که در پی شکل دادن فضاهای مورد نیاز کودکان بر اساس نیازهای مختلف روانی آنهاست. بررسی ادبیات موضوع نشان می دهد که ریشه بسیاری از مطالعات موجود به قرن 18 میلادی و با اثر معروف ژان ژاک روسو، به نام امیل باز می گردد. امیل مانیفست بسیاری از مطالعات بعدی در این بخش است که در سالهای بعد با نظریه های یادگیری تلفیق و تکمیل می شود.
نظریه های افرادی ماننددیوییو یا ماریا مانتسوریکه تاثیر بسیاری در نگاه به موضوع کودک و تاثیر ویژگیهای فضاهایی به موضوع فرا رشد آنها داشت. و هدف ما در این مقاله ایجاد ارتباط بین این دو موضوع می باشد.
فهوم معماری پایدار در ادامه گزارش گرُوهالم برانت لند در سال 1987 بروز مینماید و عمدتاً بر دو اصل تکیه دارد؛ گروهی که به طراحی ساختمان بر اساس ارتباط و تأثیر آن بر محیطزیست توجه داشته و گروه دیگری که به کاهش مصرف انرژی در ساختمان اشاره دارد. بررسی جریانهایگوناگون طراحی پایدارمعماری و معماریِ پایدار جهت دستیابی به دستورالعملهای راهبردیِ اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی پایدار، نیازمند شناخت مفاهیم پایداری و مطالعه تجربیات اجرائی چهار دههی اخیر است. آنچه در مورد اصول و روشهای معماری پایدار میتوان مطالعه کردعمدتاً در نشریات علمی و قوانین ساختمانی کشورهای پیشرو (آلمان، امریکا، کانادا، دانمارک،...) در این زمینه و تجربههای عملی آنها قابلبررسی است.
روش تحقیق
برای شناسایی منطقه و عوامل اقلیمی و بررسی شرایط فیزیکی زمین و میزان مطلوبیت سایت از نظر اقلیمی از روش هـای کمـی و کتابخانه ای داده های لازم را جمع آوری می کنیم و سپس با اسـتفاده از روش توصـیفی- تحلیلـی و ارائـه مـاتریس هـای سـوات، مطلوبیت، سازگاری و ظرفیت میزان مطلوبیت نمونه مورد نظر و همسازی آن با اقلیم و سایت اطرافش را می سـنجیم. و معیارهـا و شاخص ها و ضوابط طراحی این فضا را با نوع معیار آن مقایسه می کنیم.
و در مرحله بعد با درخواست از کودکان برای نقاشی محیط اطرافشان، و تحلیل آنها توسط روانشناس به بررسی تاثیر عوامل بالا بـر شادابی کودکان می پردازیم. در ضمن می توانیم با تهیه پرسشنامه از اولیا و مربیان نیز کمک گرفته و تـاثیر ایـن عوامـل را از نظـر آنها نیز بسنجیم.
الف - جامعه آماری:
3
جامعه آماری مورد پژوهش در این طرح کودکان زیر 10 سال هستند که در مهد ها و دبستانها ی تهران تحت آموزش هسـتند. کـه به طور خاص کودکان پیش دبستانی شمسا در کاشانک تهران در نظر گرفته شده اند.
ب- روش گردآوری اطلاعات:
به طورکلی دراین تحقیق از سه روش مصاحبه، تدوین پرسشنامه و مطالعات کتابخانه ای استفاده می شود.
در مرحله نخست به بررسی عوامل محیطی بر اساس ماتریس های سوات، سـازگاری، مطلوبیـت و ظرفیـت مـی پـردازیم. و شـرایط فیزیکی و اقلیمی سایت مورد نظر را بهتر می شناسیم.
و در مرحله بعد چون موضوع میان رشته ای می باشد به مصاحبه و جمع آوری اطلاعات در مورد مسائل روانشناسی موضوع خواهم پرداخت و از اطلاعات همکاران روانشناس در مورد سرزندگی و شادابی و کودکان استفاده خواهیم کرد و سپس با مصاحبه با افرادی که در زمینه طراحی فضاهای آموزشی کودکان تخصص دارند سعی در تکمیل اطلاعات معماری خود خواهیم کرد.
در سپس با تدوین پرسشنامه هایی که از قبل با همکاران روانشناس هماهنگ شده است، سعی به جمـع آوری اطلاعـات در زمینـه های زیر خواهم کرد.
- تاثیر عوامل محیطی در روحیه کودکان وافزایش یا کاهش شادابی در آنها
- تاثیر فضاهای سبز و طبیعت در سرعت یادگیری و کاهش پرخاشگری آنها
- این تاثیر فضا به خانواده هم منتقل میشود یا خیر؟
و در نهایت با گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و ضوابط و اصول طراحی و تکمیل مطالعات به طراحی یک فضای آموزشـی سـرزنده و شاداب برای کودکان خواهیم پرداخت.
مبانی نظری
کاربرد مفاهیم پایداری و اهداف توسعه پایدار در جهت کـاهش اتـلاف انـرژی و آلـودگی محـیط زیسـت در معمـاری، مبحثـی بـه نام معماری پایدار را به وجود آورده است. در این نوع معماری، ساختمان نه تنها با شرایط اقلیمی منطقه خـود را تطبیـق مـیدهـد، بلکه ارتباط متقابلی با آن برقرار میکند. بطوریکه بر اساس گفته ریچارد راجرز،"ساختمانها مانند پرندگان هستند کـه در زمسـتان پرهای خود را پوش داده و خود را با شرایط جدید محیط وفق میدهند و بـر اسـاس آن سـوخت و سازشـان را تنظـیم مـیکننـد"
(محمودی بدون تاریخ).
اصول معماری پایدار
معماری پایدار مانند سایر مقولات معماری، دارای اصول و قواعد خاص خود است و این سه مرحله را در برمیگیرد:
. صرفه جویی در منابع
. طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی
4
. طراحی برای انسان
واژه های نشاط و سرزندگی در زبان فارسی به یک معنا به کار می روند، لکن در ادبیات تخصصی طراحی شهری تنها واژه سرزندگی استفاده می شود که معادل واژه های livability و vitality در زبان انگلیسی است. نشاط و سرزندگی یکی از مولفـه هـای اصـلی یک مکان واجد کیفیت طراحی شهری است.محیط های شهری سرزنده، زمینه ساز کنش های اجتماعی بین افراد متفاوت و خلق و افزایش سرمایه اجتماعی می گردند. علاوه بر این، با توجه به تحقیقات صورت گرفته در امریکا و اروپا، سرزندگی یک شهر یا منطقه شهری در توسعه اقتصاد خلاق آن نیز موثر است.
❖ جان لنگ: سرزندگی را میزان سازگاری بین محیط و فعالیت هایی نظیـر ملاقـات بـا دیگـران، تماشـای مـردم و خـوردن تعریف کرده است.
❖ انجمن معماران ایالات متحده (AIA) در مجموعه ای که تحت عنوان (سرزندگی) در سال 2005 منتشر کرده اند، ضمن بیان اینکه نمی توان برای سرزندگی یک تعریف واحد و مشخص ارائه داد و سرزندگی یک محل باید با توجـه بـه ویژگـی های آن مکان و ساکنانش تعریف و تدقیق شود، مفهوم عام سرزندگی یک مکان را بـه داشـتن هویـت، پویـایی، انعطـاف پذیری و قابلیت تطابق با نیازهای جدید مربوط دانسته اند.
❖ به عقیده یان گل یک مکان سرزنده، جایی است که مردم آن را برای درنگ، ماندن و ملاقات انتخاب می کننـد، بـه جـای اینکه بخواهند سریع از آن عبور کنند.
❖ در راهنمای (مکان های عمومی برای مردم)، در سال 2007 ، برای فضاهای شهری موفق، کیفیت سرزندگی یـک مکـان، پویایی، فعال بودن، امنیت، راحتی، تنوع و قابلیت سرگرم کنندگی آن تعریف شده است.
بطور خلاصه تعدادی از محورهای عملکردی در مورد شکل شهر که تحت عنوان سرزندگی دسته بندی میشوند عبارتند از:
بقاء :کفایت مقدار لازم آب هوا غذا ، انرژی و خدمات مربوطه به پسماندها. ایمنی : عدم وجود سموم زیست محیطی بیماری با خطرات .
سازگاری: میزان هماهنگی بین محیط زیست و نیازهای انسانی در مورد حرارت داخلی بدن ،حرکات موزون و درک حسی و عملکرد بدن .
در مورد سایر موجودات زنده تا چه حد محیط سلامتی و تنوع ژنتیکی موجوداتی که از نظر اقتصادی برای انسان تامین کند ثبات کنونی و آینده کل جامعه بیولوژیکی. (دادپور، (1391
مطالعه موردی
پیش دبستانی شمسا واقع در کاشانک تهران
این مرکز که تقریبا در میان نمونه های مشابه خود از مدارس موفق می باشد، توانسته است تقریبا فضای گرم و صمیمی را برای کودکان فراهم کنند. تا کودکان در این فضا احساس دلتنگی کمتری برای خانه و والدین خود داشته و با احساس تعلق خاطر و ایمنی کامل در محیطی شاد و سرزنده به اولین آموزش های خود در زندگی بپردازند.
5
از اولین قدمی که به درون این مدرسه گذاشته می شود صمیمی بودن و متفاوت بودن حس می شود. این مجموعه بیشتر شبیه یک ویلای دو طبقه کاملا سرزنده و شاداب است تا یک مدرسه خشک و رسمی به سبک مدارس معمول.
درون بعضی از مدارس از رنگ و تنوع استفاده شده ولی نه به صورت اصولی و علمی بلکه کاملا بی نظم و آشفته از انواع رنـگ هـا و کاغذ رنگــی هــــا اســـت فــاده شده است
و
چنــا ن در این زمینه زیاده روی شده است که به جای حس امنیت و سرزندگی، حس آشفتگی و اضطراب به کودکان دست می دهد.
ولی در این مدرسه کاملا حساب شده و منظم از رنگ و تنوع استفاده شده است. و هر فضایی باتوجه بـه کـاربری آن رنـگ آمیـزی شده است. و از آشفتگی و بی نظمی پرهیز شده است.
و در مبلمان فضا ها هم کاملا روحیات و علایق کودکان در نظر گرفته شده است تا احساس استقلال و متعلق بودن به فضا را تجربه کنند. فضا ها کاملا بی خطر طراحی شده اند تا نیازی به امر و نهی بی اندازه نباشد و کودکان با آسودگی به اکتشافات و خلاقیت خود بپردازند. تمام فضاها با استاندارد بدن کودکان و کاملا رنگی و سرزنده طراحی شده اند.
6
شکل(1) تصاویر داخلی و خارجی دبستان شمسا
فرضیه اول:احتمالاً دبستان دخترانه شمسا به لحاظ ماتریس ظرفیت، سازگاری، وابستگی، مـاتریس swot، مطلوبیـت، تـراکم و سرانه، شاخصها و ضوابط و معیارها (برنامه فیزیکی زمین) از شرایط بهینه برخوردار نیست.
مدل برنامه ریزی سوات در واقع یک نوع برنامه ریزی استراتژیک است که فرآیندی از طریق آن حاصل می شود که محیط داخلی - نقاط ضعف و قوت- و محیط خارجی- فرصت ها و تهدیدها - را تحلیل و از آن شناخت کسب کنیم و یک طر ح بلنـد مـدت بـرای استفاده از فرصت ها برای ارتقای نقاط قوت و ار بین بردن ضعف ها و تهدیدهای آینده پیشنهاد کنیم.
جدول(1) جدول بررسی ماتریس سوات
7
خصوصیات طرح نقاط قوت نقاط ضعف فرصت ها تهدیدها
-1 دسترسی سواره به این -1 کوچک بودن محوطه ای -1 امکان پله پله کردن پیاده -1به دلیل مسکونی بودن
مدرسه با مترو و اتوبوس و که به پارکینگ اختصاص رو و دسترسی آسان تر دانش منطقه ازدحام و شلوغی
تاکسی آسان می باشد. داده شده است . آموزان ساعات پیک ممکن است
افراد را اذیت کند.
-2 اطراف سایت مسکونی -2 مسیر پیاده این دبستان -2 وجود زمین های خالی
دسترسی و ترافیک می باشد و دسترسی پیاده مشکل است چون خیابان اطراف و امکان تبدیل آنها به
آن امن می باشد. شیب تندی دارد. پارکینگ طبقاتی
-3 نبود مسیر دوچرخه -3 آگاه کردن رانندگان از
وجود مدرسه در آن محدوده
جدول(2) جدول بررسی ماتریس سوات
جدول(3) جدول بررسی ماتریس سوات
8
جدول(4) جدول بررسی ماتریس سوات
