بخشی از مقاله
بررسی و تدوین برنامه استراتژیک سازمان جهاد کشاورزی استان فارس
چکیده
تغییرات در محیط های درون و برون سازمانی از مهم ترین ویژگی های عصر معاصر میباشد، لذا مدیرا ن با این چالش روبه رو هستند که چگونه با آنها مواجهه شوند تا آسیب پذیری سازمان را کاهش دهند زیرا سازمان هایی که سبک ثابت مدیریتی را انتخاب کرده و تلاش نمیکنند تا متناسب با تغییرات محیط پیش روند، موفق نخواهند بود. بخش کشاورزی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و پیچیده بودن و وقوع تغییرات سریع آن کارشناسان این بخش را نـاگزیر از پـیشبینـی روند تغییرات و تمرکز بیشتر بر آینده کرده است. این پرسش مطرح می شود که ترویج به عنوان بخشی از کشـاورزی و علمی که با آینده ارباب رجوع و بهبود وضعیت جامعه روستایی سروکار دارد، چه برنامه و راهبرد (هایی) را برای مدیریت تغییرات باید در نظر گیرد؟ پاسخ به این پرسش با یک پژوهش توصیفی و طی دو مرحله در سـازمان جهـاد کشـاورزی استان فارس به عنوان یکی از سازمان های موثر برای امنیت غذایی استان و کشور، انجام گرفت. جامعـه آمـاری آن در مرحله اول مسئولان واحدهای مختلف سازمان و در مرحله دوم کل مدیران این سازمان بودند. جمع آوری اطلاعات در مرحله اول با روش "گروه متمرکز" و انجام مصاحبه و مرحله دوم با روش " پیمایش" و تکمیل پرسشنامه انجام گرفت که در این مرحله 43 نفر از مدیران، به آن پاسخ دادند . پردازش داده ها با SPSS/win نشان داد مدیران با رسالت مبنی بر به-روزسازی اطلاعات بهره برداران بسیار موافقند. در تحلیل محیط درون سازمان انگیزش و مهارت کارکنـان، نـوع نگرش آنان نسبت به اهداف و برنامه های سازمان و سطح مهارت های مدیریتی مدیران بیشترین سهم را برای تحقق رسالت سازمان دارند. راهبردهای اجتماعی نظیر روز -آمد نمودن اطلاعات بهره برداران و توسعه مهارت هـای حرفـهای آنان موثرترین راهبردها برای تحقق رسالت سازمان شناخته شدند. همچنین، همبستگی مثبت و معناداری بین استفاده از فرصت ها و تحقق رسالت سازمان به دست آمد.
واژگان کلیدی: برنامه ریزی استراتژیک، آینده نگری، بخش کشاورزی، ترویج کشاورزی، سازمان جهاد کشـاورزی استان فارس
1
مقدمه
امروزه، برنامه ریزی استراتژیک توجه زیادی را در سازمان ها به خود جلب کرده است. و یک نوع برنامه جامع است کـه که اختصاص منابع را برای تحقق اهداف دراز مدت سازمان جهت می بخشد. همچنین، برنامه ریزی استراتژیک ابزاری برای تدوین اهداف، فعالیت ها و مدیریت منابع در یک سازمان برای پاسخ به تغییرات محیط بیرونی و نیازهـای اربـاب رجوع است. در این برنامه ریزی یک مسیر راهبردی برای آینده انتخاب می شود که در آن مسـیر اهـداف، شـیوه هـا و ماموریت ها دقیقا مشخص می گردد.
هدف برنامهریزی استراتژیک ایجاد یک ارتباط انعطاف پذیر بین مدیریت منابع درونی سازمان و تعاملات و روابط آن با تولید کنندگان، فن آوران کشاورزی، دولت و کنشگران بیرونی حاضر در محیط اقتصادی، اجتماعی و نهادی است. لذا با توجه به اهمیت این نوع برنامه ریزی در دستیابی به اهداف مورد نظر سازمان ضروری است که هـر سـازمانی بـیش از بیش به آن توجه نموده و برای دستیابی به اهداف سازمان و تحقق رسالت آن کوشش کند. در همـین راسـتا مـیتـوان گفت که بخش کشاورزی به دلیل تامین امنیت غذایی جامعه از یک طرف و عرضه مواد خام مورد نیاز صنایع مرتبط بـا بخش، حفظ محیط زیست، داشتن سهم در تولید ناخالص ملی و اشتغال کشور، از طرف دیگـر، دارای اهمیـت ویـژهای نسبت به سایر بخش های اقتصادی کشور میباشد.
استان فارس به دلیل ویژگی اقلیمی و تنوع آب و هوایی اهمیت خاصی در بخش کشاورزی کشور دارد و سهم عمده ای از تولید انواع محصولات کشاورزی، بویژه محصولات استراتژیک نظیر گندم و ذرت کشور را به خود اختصاص داده و در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی رتبه های اول تا سوم را دارا است. این سازمان انجام خدمات با کیفیت، سریع و با دقت را خط مشی خود قرار داده و در نتیجه همین تلاش هاست که توانسته است هفت سال پی در پـی رتبـه سـازمان نمونه در جشنواره شهید رجایی در سطح استان و رتبه نمونه کشوری در طرح تکریم ارباب رجوع را کسب کنـد، لـذا بـا توجه به جایگاه مهم آن، بررسی و تدوین یک برنامه استراتژیک برای سازمان جهاد کشاورزی به منظور توفیـق بیشـتر آن در تهیه مواد غذایی حال و آینده و نهایتاً دستیابی به امنیت غذایی ضمن حفظ منابع پایه و اصول توسعه پایدار امری
کاملاً ضروری است. در این تحقیق سعی گردید تا ضمن رعایت اصول و مراحل برنامه ریزی استراتژیک بـا توجـه بـه جایگاه و موقعیت ویژه سازمان جهاد کشاورزی استان فارس از طریق بررسی نظرات مدیران سازمان نسبت به تهیه یک برنامه ریزی استراتژیک با روش پژوهش توصیفی برای سازمان اقدام شود تا همگام با تحولات در این بخـش، رسـالت به- روز رسانی سازمان را در تامین مواد غذایی استراتژیک، تحقق بخشید.
اهمیت و نقش برنامه ریزی استراتژیک
از مهم ترین دلایل موفق نبودن بسیاری از برنامه هـای توسـعه ای در کشـورهای توسـعه نیافتـه یـا در حـال توسـعه، بیتوجهی یا کمتوجهی در بکارگیری آیندهنگری در برنامههای توسعهای است. ضرورت توجه به این امـر آن اسـت کـه برنامههای مورد استفاده تاکنون عمدتاً در راستای حل مشکلات موجود بوده در حالی که بـا توجـه بـه شـرایط متحـول کنونی، حل مشکلات موجود تنها یک بعد از برنامههای مورد نیاز توسعه بوده ولی بعد مهم تر پیش بینی آینـده و مهیـا شدن برای ورود به آن است. به عبارت دیگر، حتی اگر به راهحلهای واقعی نیز دسـت یـابیم تغییـرات شـرایط باعـث می شوند تا این راهحلها به سرعت ثمربخشی خود را از دست بدهند و بنابر قول رایج تاریخ مصرف آنها به پایان رسد. از این رو آیندهنگری که رکن اصلی برنامه ریزی استراتژیک است ضرورتی است که توجه به آن برای همه سازمان های دست اندر کار توسعه، امری مسلم است.
2
برنامهریزی استراتژیک سادهترین فرآیند نیل به مقصد نیست، ولی به مرور زمـان سـاده مـی شـود. زیـرا برنامـهریـزی استراتژیک عقل سلیم است. این نوع برنامهریزی یک دوراندیشی است و در عین حال واقع بینانه میباشد. ایـن برنامـه آینده مطلوب و قابل دسترسی را پیش بینی میکند و ساختاری برای تصمیم گیری عملی و در عین حال الهام بخش به وجود می آورد. حتی اگر برنامه ریزی استراتژیک یک ضرورت نبود، دلایل مثبت بسیاری وجود دارد که سازمان ها را به استفاده از آن ترغیب می کند. چرا که برنامه ریزی استراتژیک، یک نوع برنامه ریزی برای تغییر در محیط هـای دشـوار است (طبیبی و ملکی، .(1383 شاید تنها مقوله ثابت در مدیریت امروزه، مقوله تغییر باشد، زیرا افزایش تقاضای خدمات، اصل محدودیت منابع و انتظار خدمات بهتر، همگی از عوامل شکل گیری تغییر محیط هستند. در هر حال، برنامه ریزی استراتژیک یک نوع تعامل با محیط است که سازمان ها را به جای پاسخ گویی محض به موقعیت ها، بـه ایجـاد تغییـر دعوت میکند. و یک نوع مدیریت برای حصول نتایج است. این نوع برنامهریزی فرآیندی برای شناخت آسیب ها، تعیین اهداف و استراتژیها است. همچنین برنامه ریزی استراتژیک، آینده–مدار است که مستلزم جمع آوری اطلاعات وسیع، بررسی راههای مختلف با تاکید بر نتایج آتی حاصل از تصمیمات فعلی می باشد. بـه همـین دلایـل، قابلیـت سـازگاری بالایی دارد.
برنامه ریزی استراتژیک و توسعه بخش کشاورزی
طی دهههای گذشته درباره نقش کشاورزی در توسعه اقتصادی، دیدگاههای متفاوتی ارائه شده است که بر اسـاس آنهـا بخش کشاورزی از یک نقش غیر فعال در دهه های 1320 و 1330 به نقشی فعال و پویا در دهههای اخیر تحول یافته است، به گونهای که امروزه دیدگاه غالب آن است که بخش کشاورزی بـه رغـم کـاهش سـهم آن در اشـتغال و تولیـد ناخالص ملی ولی به لحاظ اهمیت کلیدی آن در جریان توسعه اقتصادی به ویژه از نظر عرضه مواد غذایی و مـواد خـام صنعتی نیازمند توجه بیشتری است. از طرف دیگر، از آنجا که کشاورزی با مرور زمان در حال پیچیده ترشدن میباشـد، اعتقاد بر این است که پیچیده ترشدن بخش کشاورزی میتواند در نتیجه عواملی نظیر رقابت برای کاهش هزینـههـای تولید غذا و واردات ارزان آن از دیگر کشورها، کاهش قیمتهای عوامل تولید، کاهش خدمات دولتی در زمینه تحقیق و ترویج، توجه به حفظ محیط زیست، توجه بیشتر بـه خـدمات مشـاورهای و قـراردادی در زمینـه عملیـات زراعـی باشـد .(Chamaletal et al, 1992) لذا پیچیده تر شدن کشاورزی و ایجاد تغییرات سریع در آن، برنامهریزان، کارشناسـان و محققان کشاورزی را ناگزیر از پیش بینی روند تحولات و توجه و تمرکز بیشتر بر آینـده نمـوده اسـت، بـه طـوری کـه کارشناسان علوم کشاورزی سعی کردهاند تا تحولات و جهت گیریهای گوناگونی را برای کشاورزی پیش بینی کنند که برخی از آنها عبارتند از:
- افزایش وابستگیهای متقابل جهانی در تجارت، نظامهای اطلاعاتی و مالی، که خـود چـالشهـای فراوانـی را بـرای کشاورزی تمام کشورها در زمینه تولید و رقابت ایجاد خواهد کرد
- اتکای بیشتر رشد کشاورزی بر علم و دانش در آینده
- مواجه شدن دولتها با مشکلات مالی بیشتر در زمینه حمایت و نگهداری از خدمات کشاورزی به دلیل رشد در بخش
کشاورزی (Antholt, 1993)
- کاهش اهمیت دیدگاهها و اصول اقتصادی صرف بر جوامع روستایی (Casa, 1995)
- کمبود شدید آب و زمین در آینده
اینها مواردی است که در تهیه برنامههای کشاورزی باید مدنظر قرار گیرنـد. حـال ایـن پرسـش مطـرح مـی شـود کـه برنامه ریزان و دست اندرکاران نظامهای کشاورزی و توسعه روستایی چه برنامهها و راهبردهایی را برای مـدیریت ایـن
3
تحولات و جهت گیریها باید در نظر داشته باشند، و تا چه حد برای همگامی و انطباق واحدهای اجرایی و ارباب رجوع با این تغییرات آمادگی داشته و برنامهریزی کردهاند؟
به همین دلیل باید در جهتی حرکت کرد که آینده ای بادوام و پایدار ایجاد شود، آیندهای که کشاورزی در آن بـه دلیـل پشتیبانی از کمیتها و کیفیتهای زندگی مورد توجه قرار گیرد. در این میان چنانچه ما به نظامهای کشـاورزی ثابـت و غیر قابل تغییر اعتقاد داشـته باشـیم، در واقـع مسـائل و معضـلات بیشـتری را در راه پیشـرفت خـود ایجـاد کـردهایـم .(Woodford, No date) لذا سازمان جهاد کشاورزی استان فارس باید از آن نوع برنامهریزی استفاده کنـد تـا ضـمن توجه به شرایط حال، تغییرات آینده را نیز در نظر گیرد. چرا که می توان گفت از مهمترین ویژگـی هـای دوره معاصـر، سرعت تغییرات در محیطهای سازمانی است. از بین رفتن محدودیت های بعد مکان، دسترسی به شبکه جهانی، ارتقای سطح آگاهی و افزایش مطالعات عمومی، مدیران را با این چالش روبه رو ساخته است که چگونه خـود را در مواجهـه بـا این تغییرات آماده نمایند تا آسیب پذیری سازمان را در مقابل تغییـرات مـذکور کـاهش دهنـد. یکـی از مناسـب تـرین شیوههای مدیریت در سازمانهای امروزی، استفاده از نوع مدیریت استراتژیک است. در این شیوه، پاسخگویی سـازمان به تهدیدهای برون سازمانی و رفع نقاط ضعف درون آن به نحوی مطلوب تحقق یافته و توانایی سازمان برای استفاده از فرصت ها افزایش می یابد (طبیبی و ملکی، .( 1383 از طرف دیگر، سازمانهایی که یک نوع سـبک ثابـت مـدیریت را انتخاب می کنند و تلاش نمیکنند تا متناسب با تغییرات محیط پیش روند، موفق نخواهند بود؛ چنین سازمانهایی بایـد تعصب را از خود دور سازند و سبکهایی از مدیریت را برگزینند که ضمن تناسب فرهنگی با محـیط، توانـایی مـدیریت تغییرات فزاینده را نیز دارا باشند که برنامهریزی استراتژیک بیش از پیش پاسخگوی ایـن نیـاز مـیباشـد (شـاه ولـی و همکاران، .(1384
در همین راستا برنامهریزی استراتژیک برای سازمان جهاد کشاورزی استان فارس و واحدهای آن نظیر ترویج کشاورزی به مانند سایر سازمانهای دولتی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
با توجه به این که ترویج، بخشی از کشاورزی بوده که با تحول در آن خود نیز متحول میشود، تحت تاثیر سیاستهای ملی و جهانی بوده و باید خود را با آنها هماهنگ سازد، زیرا خواستهها و انتظارات کشاورزان در حال تغییر است و توقعات بیشتر و متنوعتری به وجود آمده که باید آنها را مدنظر قرار دهد. همچنین ترویج علمی است که با آینده ارباب رجـوع و بهبود وضعیت جامعه روستایی سروکار دارد بایستی به برنامه ریزی بلند مـدت و اسـتراتژِیک اقـدام نمایـد (شـاه ولـی و یوسفی نژاد، .(1379 لذا مدیریت ترویج کشاورزی به عنوان یکی از واحدهای سازمان کشاورزی اسـتان فـارس از اولـی ترین واحدهای سازمان در کمک به آن برای پاسخگویی به تغییرات میباشد. در قسمت بعد نقش ایـن مـدیریت تبیـین شده است.
برنامه ریزی استراتژیک و نقش ترویج در پیش برد آن
طبق برنامهریزی استراتژیک، دستاندرکاران و برنامهریزان ترویج به منظور مواجهه با تغییرات و پیش بینی آنها در آینده باید توصیههای موثر و کارساز زیر را که باعث تسهیل روند دستیابی به اهداف برنامه استراتژیک می شود بیش از پـیش مورد توجه قرار داده و به کار بندند. برخی از این توصیه ها به قرار است:
- توجه به تغییرات جهانی و پیامدهای آن و داشتن مطالعه عمیق و کافی در مورد گستردگی و طبیعت تغییرات
- توجه به تحولات و پیشرفت های ایجاد شده در تکنولوژی و ارتباطات، به ویژه در زمینه کشاورزی
- سرمایه گذاری بیشتر برای تهیه کانال های ارتباطی و منابع اطلاعاتی
- توجه به رهیافت های مشارکتی و استفاده از آنها در تهیه برنامههای آینده
4
- ایجاد یک ارتباط شبکه ای بین دست اندرکاران کشاورزی و ترویج در سطح ملی و بین المللی (شـاه ولـی و یوسـفی نژاد، .(1379
بر همین اساس اطلاعات علمی و فنی اساس توانائیهای مادی و معنوی جوامـع گونـاگون بـه شـمار مـیرونـد، و هـر سازمانی که بتواند به اطلاعات بیشتری دست یابد، از توان و پویـایی بیشـتری نیـز برخـوردار اسـت. یـک سـازمان بـا برنامهریزی استراتژیک باید قبل از هر چیز زیربنای ارتباطی را در حوزه کاری خود تقویت کند و تا حد امکان مصادیق و تنگناهایی را که سر راه توسعه خدمات ارتباطات و اطلاع رسانی قرار دارد مرتفع نماید، زیـرا اطلاعـات، زیربنـای کلیـه جریانهای مرتبط با تولید، توسعه و برنامهریزی است . لذا یکی از ارکان اصلی برنامهریزی استراتژیک توجه ویژه به امـر اطلاع رسانی به موقع و کارآمد به مخاطبان داخلی و خارجی سازمان میباشد.
وظیفه مدیریت موثر و کارآمد، پیشبینی تحولات آینده و مهیا سازی عوامل مرتبط، برای مواجهه با آنهاست. امروزه، بـا توجه به تغییرات سریع و فراگیر جهانی، ضروری است که مدیریت ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان فارس نیز ضمن پاسخ گویی به نیازهای موجود، خود را برای مدیریت موثر تحولات آتی آماده سازد. این تحولات در اجزای مختلف نظام شامل سازمان، گروه هدف، روشها، تمهیدات و هدفها به وقوع میپیوندد. مدیریت تـرویج سـازمان جهـاد کشـاورزی هنگامی پویایی خود را حفظ میکند که قادر باشد چالشهای مرتبط با تحولات محیطـی و درون سـازمانی خـود را بـه خوبی مدیریت کند (شاه ولی و عابدی، 1384 و شاه ولی و نوری پور، .(1386
مدیریت دانش یک مبنا و دیدگاه سازمانی نوین است که روابط بین کارکنان در یـک سـازمان را تغییـر مـی دهـد، لـذا برنامهریزی استراتژیک بر ارتباط زنجیر وار بین دانش و عمل تاکید می کند و به همین دلیل بـه طـور مسـتمر کـارایی سازمان را افزایش میدهد. دانش مفید چیزی است که به یک چیز مفید و قابل انعطاف منتهی گردد .(Toumi, 2002) به طور خلاصه میتوان گفت که استفاده مدیریت ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان فارس از برنامهریزی استراتژیک، مزایای زیر را به همراه خواهد داشت (امیدوار، :(1385
تغییرات را مشخص کرده و شرایط عکس العمل در برابر آنها را فراهم میکند؛ هـر نیـازی را کـه بـرای تعریـف مجـدد سازمان ضروری است، تعیین می کند؛ برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده بستر مناسـب را ایجـاد مـیکنـد؛ بـه مدیران کمک می کند تا درک روشن تری از سازمان داشته باشند؛ شـناخت فرصـت هـای بازارهـای آینـده را آسـان تـر می سازد؛ دیدی هدفمند از مسائل مدیریت ارائه می دهد؛ به نحو مؤثرتری زمان و منابع را به فرصت هـای تعیـین شـده تخصیص می دهد؛ قالبی برای ارتباط داخلی بین کارکنان به وجود می آورد؛ ترتیب بندی اولویت ها را در جـدول زمـانی برنامه فراهم میآورد؛ مزیتی برای سازمان در مقابل رقیبان به دست میدهد و تفکر آیندهنگر را تشویق میکند.
مدل برنامه ریزی استراتژیک
از متداول ترین الگوها برای برنامهریزی استراتژِیک، الگوی چندمرحلـهای مـیباشـد کـه در اکثـر منـابع ماننـد کتـاب برنامهریزی استراتژیک برای سازمانهای دولتی و غیر انتفاعی نوشته جان. ام . برایسون به آن اشاره شده است . یکـی از فنونی که در این نوع الگوی برنامهریزی استراتژیک به کار رفته و سودمندی آن بـه اثبـات رسـیده، تشـکلیل مـاتریس SOWT است (برایسون، (1386 که در یک سمت آن نقاط قوت و ضعفها و در سمت دیگر فرصـت هـا و تهدیـدهـا فهرست میشوند، به این ترتیب مسائل مطلوب و نامطلوب پیش روی سازمان مشخص شده و به تدوین استراتژیهـای بهتر کمک بیشتری مینماید. لذا در طراحی برنامهریزی استراتژیک برای سازمان جهاد کشاورزی استان فـارس از ایـن الگوی پایه استفاده شده است که شامل موارد زیر می باشد:
5
تعیین رسالت سازمان؛ تعریف مخاطبان (داخلی و خارجی) سازمان؛ تحلیل مخاطبان سازمان و نوع تـاثیرگـذاری و تاثیرپذیری مخاطبان داخلی و خارجی سازمان؛ تحلیل محیط داخلی وخارجی سازمان به منظور بررسـی و شـناخت نقاط ضعف و قوت ، تهدیدها و فرصت های آن و تدوین استراتژیها
رسالت
در این تحقیق، به منظور اجرای یک برنامه ریزی استراتژیک برای سازمان جهاد کشاورزی استان فارس، مراحـل فـوق برای برنامه ریزی استراتژیک در مورد سازمان جهاد کشاورزی استان فارس با توجه به شرایط محیط درونی و بیرونی آن
و با درنظر گرفتن سایر غوامل تأثیرگذار، دقیقاً اجرا و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. اهمیت توجه به رسالت سـازمان از آنجا ناشی می شود که سازمان را برای موفقیت سازمانی آماده می کند. پیتر دراکر نیز بر این امر تأکید دارد که اگر از احساس هدف بی بهره باشیم، سردرگم خواهیم شد. رسالت سازمان، عامل تعیین کننده احساس هدف شمرده می شود. افزوده براین، بسط دادن چنین رسالتی تا دستیابی به چشم انداز موفقیت می تواند بسیار سودمند باشد. اعضای سـازمان، بدون داشتن چشم انداز موفقیت، از چگونگی تحقق رسالت سازمان آگاهی نخواهند داشت. به بیان دیگر، رسالت، هدف
سازمان و یا اینکه چرا سازمان وظایفی را که انجام می دهد، باید انجام دهد مشخص می سازد (همان).
ترویج، بخشی از کشاورزی بوده که با تحول در آن، خود نیز متحول می شود. در حقیقت ترویج علمی است که با آینـده ارباب رجوع و بهبود وضعیت جامعه روستایی سر و کار دارد و به همین دلیل باید بـه برنامـه ریـزی هـای بلنـد مـدت و استراتژیک اقدام نماید. بنابراین ضرورت دارد که ترویج به آینده خود، ارباب رجوع و بخش کشاورزی توجه کافی داشـته باشد تا برنامه های تهیه شده، واقعی تر و قابل اجرا باشند. در واقع، ترویج کشاورزی به عنوان اهرم اساسی توسعه بخش کشاورزی، موظف است در راستای اهداف و فعالیت های سازمان جهاد کشاورزی گام بردارد، بنابراین نیازمند آگاهی یافتن از رسالت سازمان می باشد. می توان گفت که اهمیت نقش ترویج در تحقق رسالت سازمان از آنجا ناشی مـی شـود کـه ضرورت توجه به آینده، کارشناسان و برنامه ریزان را وادار نموده است تا در زمینه کشاورزی و مسائل روستایی به کسـب اطلاعات و آگاهی بیشتر بپردازند و برای دستیابی به اهداف مورد نظر، رسالتی مشخص برای فعالیت های خـود در نظـر بگیرند (شاه ولی و یوسفی نژاد، .(1379
تحلیل مخاطبان
با توجه به ضرورت برنامهریزی استراتژیک برای سازمان جهاد کشاورزی استان فارس، در این برنامهریزی برای توفیـق در دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده و تطابق هر چه بیشتر با تغییرات زمان و مکان و شرایط و محیط در حال تغییر باید مواردی چون توانمندسازی فراگیران، ایجاد انعطاف در نقش و جایگاه ارباب رجوع، تمرکز زدایی و مردم سالار کردن ساختارهای سازمانی، توجه به گروههای ارباب رجوعهای خاص، برقراری ارتباط موثر و کارآمد با سازمانهای غیر دولتی و سایر نهادها و موسسات خصوصی الزامی میباشد. زیرا ارباب رجوع از عناصر اصلی سازمانی به حساب میآید و در یک برنامهریزی استراتژیک می باید توجه به اربابرجوع در سرلوحه کار آن قرار گیرد. طبق رویکردهای آتی ترویج، باید همه تلاشها برای بهبود و سعادتمندی انسانها انجام گیرد برای مثال " توسعه منابع انسانی"،" افـزایش خـود آگـاهی" و " دانش برای سازگاری" از این جمله هستند (شاه ولی و همکاران، .(1382
همچنین، توجه بیشتر به امر اطلاعرسانی به فراگیران الزامی بوده و برای موفقیت ترویج در امر اطلاعرسانی و ارتباطات برای ایجاد تغییر در دانش بینش و رفتار فراگیران، به کارگیری رسانه های بومی به منظور برقـراری ارتباطـات مفیـدتر، بسیار ضروری است، اشعار، ضرب المثل ها، حکایات، طنزها، نمایشنامه ها، نشست ها، مراسم مختلف و بطور کلی انواع رسانه های بومی از این قبیل هستند .(Melkote, 1998)
6
همچنین، برای کسب مو فقیت در امر برنامـهریـزی اسـتراتژیک یـک سـازمان، تمرکـز زدایـی و مـردم سـالار کـردن ساختارهای سازمانی اموری بسیار ضروری هستند و ترویج کشاورزی باید با ویژگی هایی نظیر شبکه مدیریت ماتریسی، مشارکت و تشریک مساعی در فعالیت های سازمانی، تیمی بودن فعالیت ها، بکارگیری مهارت های بین رشتهای و تفکر نظاممند و تاکید بر ارزیابی نتایج تبدیل شود .(Patton, 1993) سازمان جهاد کشاورزی نیز برای این منظور باید علاوه بر کشاورزان مرد، دو قشر مهم دیگر یعنی زنان و جوانان را که از دیر باز در فعالیت های ترویجی مد نظر بودهاند ولی در سالهای اخیر بر اهمیت توجه به آنها افزوده شده است را بیش از بیش مورد توجه قرار دهد. درباره اهمیت این دو قشـر باید یادآور شد که جوانان روستایی کلید انتقال فنآوری هستند (کرمی و فنایی، (1384 و زنان به دلیل اشتغال در فعالیت های مختلف از جمله خانهداری، صنایع دستی و کمک در امور کشاورزی حتی نقش مهم تری نسبت به مردان روستایی بر عهده دارند (لهسایی زاده، .(1379 همچنین، با توجه به درصد بالای اقشار فقیر و خـرده مالکـان در روسـتاها، توجـه هرچه بیشتر به آنان نیز ضروری است. "روی" به لزوم تمرکز فعالیت های سازمان و از جمله فعالیت های ترویج بـرای فقرای روستایی تاکید دارد و اشاره می کند که بهتر است هر 30 تا 50 خانواده محروم روستا را در یک گروه قـرار داد و برنامهها را متناسب با آنها تهیه کرد .(Poy, 1982)
در این تحقیق نیز مخاطبان داخلی و خارجی سازمان جهاد کشاورزی استان فارس مورد شناسایی و اولویت آنـان بـرای تحقق رسالت سازمان و همچنین میزان تاثیر پذیری این مخاطبان از برنامه های سازمان از دیدگاه مدیران بررسی شـد که شرح بیشتر این نتایج در قسمت بحث آمده است.
تحلیل محیط سازمان
محیط سازمان به عنوان یک محدود کننده برای اعمال و واکنشهای مدیر تلقی میشود. تحلیل این محیط یک مر حله حساس در فرآیند تدوین استراتژیهاست و در واقع موفقیت در این مرحله منوط به درک و تسلط کامل مدیر بر اتفاقات
و جریاناتی است که در محیط بیرون رخ میدهد و از جهت گیریهای مهمـی کـه در محـیط بیـرون وجـود دارد و بـر سازمان تاثیرگذارند آگاهی پیدا کند. با آگاهی از هدفهای سازمان و استراتژی کنونی چارچوبی به دست میآید که می-توان به وسیله آن، عواملی را که در محیط سازمان وجود دارند و دارای بیشترین تاثیر بر آن باشند را تعیین کـرد و از آن زاویه تواناییهای سازمان را در راه تامین هدفهای آن مشخص نمود. هدف از تجزیه و تحلیل محیط سازمان، شناسایی راههایی است که تغییر در محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، حقوقی و سیاسی و تکنولوژیکی میتواند به طـور غیـر مستقیم بر سازمان اثر بگذارد. نکته مهم این است که در این مرحله از برنامهریزی باید فهرسـتی از عـواملی کـه مـورد توجه قرار دارد را تهیه نمود.
همچنین در برنامهریزی استراتژیک ، برقراری ارتباط منسجم با سازمانهای غیر دولتی مرتبط امری بسیار الزامی است.
و این سازمانها در فعالیتهای ترویجی نقش مهمـی خواهنـد داشـت ." روی " نقـش ایـن سـازمانهـا را در تمرکـز فعالیتهای ترویجی به نفع فقرای روستایی بسیار مهم می داند (همان).
اهداف پژوهش
هدف کلی این تحقیق بررسی و تدوین برنامه استراتژیک سازمان جهاد کشاورزی استان فارس از طریق تحلیل نظـرات مدیران آن است که شامل اهداف ویژه زیر می باشد:
- بررسی نظرات مدیران سازمان جهاد کشاورزی استان فارس نسبت به رسـالت سـازمان، تحلیـل مخاطبـان و محـیط سازمان (نقاط ضعف و قوت، فرصت ها و تهدیدها)
7
- تعیین استراتژیهای سازمان برای تحقق رسالت موردنظر از طریق بررسی نظرات مدیران پیرامون تحلیل نقاط قوت و ضعف، تهدیدها و فرصت های سازمان
- اولویت بندی نقاط ضعف و قوت، تهدیدها و فرصت های سازمان جهاد کشاورزی استان فارس برای تحقـق رسـالت سازمان جهاد کشاورزی استان فارس
روش پژوهش
این تحقیق در سازمان جهاد کشاورزی استان فارس با کمک دو روش "گروه متمرکز" و "پیمایش" انجام گرفت که از انواع پژوهش های توصیفی است. هدف استفاده از گروه متمرکز در مرحلـه اول تحقیـق، شناسـایی رسـالت سـازمان و تحلیل مخاطبان و محیط (نقاط ضعف و قوت و تهدیها و فرصت ها) و تبیین استراتژی ها و بررسی موانع تحقق رسالت سازمان بود. هدف بکارگیری روش پیمایش در مرحله دوم ، بررسی نظرات مدیران سازمان در خصـوص اجـزای برنامـه استراتژیک به دست آمده در مرحله اول و میزان موافقت ایشان با اجزای آن بـود. بـریمن نیـز بیـان داشـته اسـت کـه پرسشنامه ابزار جمع آوری داده ها است که در پژوهش های پیمایشی مورد استفاده قرار می گیرد (فروزانی، .(1382
جمعیت و نمونه
جمعیت مورد مطالعه در مرحله اول این تحقیق شامل مسئولان واحدهای مختلف سازمان جهاد کشاورزی استان فـارس و به عبارتی استراتژیست های سازمان و در مرحله دوم تحقیق شامل تمامی مدیران سازمان هستند که در ستاد سازمان جهاد کشاورزی استان، مدیریت شهرستان و مراکز خدمات جهاد کشاورزی استان فارس مشغول فعالیت بوده و جمعا 43 نفر (مدیر مراکز خدمات 24 نفر، مدیر شهرستان 14 نفر، معاون سازمان 4 نفر و رئیس سازمان 1 نفر) را شامل می شود.
ابزار سنجش
در مرحله دوم، با توجه به این که امکان تمامشماری مقدور بود، از تمامی مدیران در سطح استان به وسـیله پرسشـنامه نظرخواهی پیرامون اجزای مختلف برنامهریزی استراتژیک به عمل آمد. سوالات مطرح شده، نظرات مدیران سـازمان در خصوص اجزای این برنامه را در یک طیف 6 گزینهای از بیتاثیر(0 امتیاز ) تا تاثیر خیلیزیاد 6) امتیاز) مورد ارزیابی قرار داد. روایی صوری پرسشنامه از طریق نظر خواهی از استادان صاحب نظر نیـز مـورد تاییـد قـرار گرفـت. در نهایـت 40 پرسشنامه توسط مدیران سازمان به صورت صحیح تکمیل و برگشت گردید. سپس اطلاعات پرسشنامهها، کدگذاری شد و با نرم افزار آماری SPSS/win آمارههای توصیفی (فراوانـی، درصـد، میـانگین، انحـراف معیـار) و تحلیلـی (ضـریب همبستگی اسپیرمن) تهیه گردید.
