بخشی از مقاله
بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر کارآفرینی فناورانه
چکیده
در تحول جهانی، کارآفرینی در حوزههای متنوع بر اساس سن، جنسیت، محیط اجتماعی، محیط طبیعی، فناوری و ... دستهبندی شده است. یکی از حوزههای آن، کارآفرینی فناورانه میباشد که شامل نوآوری در فناوری و تکامل اولیه ی آنها از ایده به نمونهی اولیه میباشد. پرداختن به کارآفرینی فناورانه سازمانی برای حفظ توان رقابتی سازمان ضروری است. کارآفرینی فناورانه خود از دو مفهوم کارآفرینی و فناوری تشکیل میشود. بنابراین در این تحقیق به بررسی عوامل موثر بر کارآفرینی فناورانه پرداخته میشود. نتایج نشان داد که به طور کلی عوامل مؤثر بر کارآفرینی فناورانه را میتوان به 5 گروه تقسیم کرد: شرایط اقتصادی و بازاری، ساختار و پویایی صنعت، چارچوب قانونی و مقرراتی، سرمایههای اجتماعی، جنبههای فردی مربوط به کارآفرین.
واژههای کلیدی: کارآفرینی، فناوری، کارآفرینی فناورانه.
-1 مقدمه
از مهمترین ویژگیهای جهان امروز، تغییرهای گسترده، افزایش پیچیدگیها و رقابت هاست. سازمانهای امروزی در محیطی پیچیده و در عین حال پویا فعالیت می کنند . تحولات عظیم و مستمر از خصوصیات این محیط و فضای کسب و کار است که لزوم توجه به هماهنگی با محیط را پررنگ میکند. در این رهگذر توجه مجامع علمی و به تبع آنها عوامل اقتصادی به مفهوم »کارآفرینی« به عنوان راهکاری برای حفظ و تعالی شاخصهای موفقیت در کسب و کارها، نمایان شده است. این مفهوم امروزه پس از گذشت چند دهه از پیدایش آن، در بسیاری از شاخههای فکری و علمی ورود پیدا کرده و جایگاه بلندی یافته است (رضوانی و همکاران، 1387، ص.(65 کارآفرینی شامل کشف، ایجاد و بهرهبرداری از فرصتها میباشند ( .(Garud & Karnoe, 2003, p277 کارآفرینی به عنوان فرآیند جستجوی فرصتهای بازار و منابع سازمانی مورد نیاز برای بهرهبرداری از این فرصتها به منظور دستیابی به نتایج طولانیمدت در نظر گرفته می شود. این فرآیند برنامهریزی، سازماندهی فرصتها و ریسکپذیری میباشد. دیدگاه های مختلفی در مورد کار کارآفرینان وجود دارد؛ مخترع، کار در یک گاراژ، آشپزی که از خانه به رستوران منتقل میشود، ترک کار مدیر با تجربه از شرکت و باز کردن شرکت مشاوره. سیاستمداران و ناشران نویسندگان روحیهی کارآفرینی را به عنوان روشی برای ایجاد شرکتها و ملیت های بهرهورتر، نوآورتر و با رقابت بیشتر گرفتهاند .(Nacu & Avasilcai, 2014, 230) کارآفرین مالک یا مدیر مؤسسهی تجاری است که از طریق ریسک و ابتکار عمل پول ایجاد میکند .(Balachandran & Sree Sakthivelan, 2013, 52) از مهمترین حوزههای مرتبط، گرایشهای کارآفرینی سازمانی و کارآفرینی فناورانه هستند. اخیراً همپوشانی این دو گرایش به شکل مفهومی نوظهور با عنوان کارآفرینی سازمانی فناورانه مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است چرا که با وجود تحقیقات به عمل آمده بر کارآفرینی سازمانی و کارآفرینی فناورانه، تعداد بسیار محدودی از پژوهش ها را میتوان یافت که تلاقی این دو را محور فعالیت خود قرار دادهاند (رضوانی و همکاران، 1387، ص.(65 فعالیتهای کارآفرینی فناورانه به خصوص به صورت فناوریهای نوآورانه در اقتصادهای پیشرفته و همین طور در عملکرد و نوسازی اقتصادهای پیشرفته و همین طور در عملکرد و نوسازی اقتصادهای در حال توسعه نقش اساسی بازی می کند. کارآفرینان فناور به عنوان یکی از شتابدهندههای اصلی فرآیند رشد و توسعه اقتصادی، عموما دارای دانش، مهارت ها و ویژگی های مختلفی نسبت به غیرکارآفرینان هستند. حقیقت این است که افزایش در نوآوری و فناوری هر ساله در حال افزایش است. طبق آمار سازمان حقوق مالکیت فکری بیش از 160000 اختراع در سال 2008 به ثبت رسیده است. در این میان مهم ترین چالشی که برای شرکتهای فناور وجود دارد چگونگی اتخاذ استراتژی مناسب برای بهرهبرداری و انتقال فناوریها به محصولات جدید است. فناوریها هنگامی منجر به ارزشافرینی میشوند که با موفقیت تجاری سازی شوند و مهمتر آن که زمانی مقوله ی کارآفرینی فناورانه در مسیر توسعه قرار می گیرد که ارتباط بین عوامل خرد و کلان بین فرصتهای فناورانه و عملکرد کارافرینی مورد بررسی قرار گیرد. در نتیجه خیلی مشکل است که عوامل مؤثر بر توسعهی کارآفرینی فناورانه را بر اساس یک دیدگاه یا یک سطح از تحلیل بررسی کرد (صوفیه، 1390، ص .(51 از آنجا که تحقیقات به بررسی عوامل مؤثر بر کارآفرینی فناورانه نپرداختهاند، در این تحقیق به این عرصه پرداخته می شود که موضوعی ضروری میباشد.
-2کارآفرینی فناورانه
پرداختن به کارآفرینی فناورانه سازمانی برای حفظ توان رقابتی سازمان ضروری است. کارآفرینی فناورانه خود از دو مفهوم کارآفرینی و فناوری تشکیل میشود. در میان تعریفهای کارآفرینی توافق چندانی در خصوص تعریف کارآفرینی وجود ندارد. یکی از تعاریفی که مورد پذیرش زیادی قرار گرفته عبارت است از: »کارآفرینی- به عنوان حوزهای از کسب و کار- به دنبال درک چگونگی ایجاد فرصتها برای خلق چیزی تازه (شامل محصول یا خدمت جدید، بازار جدید، روش تولید جدید، ماده ی خام جدید یا روش جدید سازماندهی فناوریهای موجود) است که این فرصتها به وسیلهی افرادی خاص، کشف یا خلق شده و سپس این افراد از روشهای متعددی برای بهرهبرداری یا توسعهی آن فرصتها استفاده میکنند و بدین ترتیب دستاوردهای گستردهای را باعث میشوند« (حجازی و همکاران، 1390، ص .(138 در گذشته، ارزش هر سازمان عمدتا با توجه به سرمایه و داراییهای فیزیکی آن از قبیل زمین، ساختمان، تجهیزات و موجودیها ارزیابی میشد. اما امروزه ارزش واقعی سازمان بیش از ارزش فیزیکی در ارزش خالص آن است. فناوری برای داراییهای سازمان، ارزش افزوده ایجاد میکند. این فناوری، در افراد و سیستمهای فناورانهی سازمان وجود دارد. طبق تعریف خلیل، فناوری ترکیبی از دانش، محصولات، فرآیندها، ابزارها، روشها و سیستمهایی میداند که در جهت خلق و ساخت کالا و ارائهی خدمات به کار گرفته میشوند (احمدیان و همکاران، 1391، .(6 درف و بیرز (2005) کارآفرینی فناورانه را یک سبک رهبری کسب و کار تعریف می کنند که شامل »شناسایی فرصتهای به شدت فناورانه و دارای قابلیت رشد بالا، جمعآوری منابع مثل سرمایه و افراد متخصص و در نهایت مدیریت رشد سریع و ریسک (خطر) قابل توجه آن با به کارگیری مهارتهای تصمیمگیری ویژه« میشود (رضوانی و همکاران، 1387، ص.(67 شین و نکاتارامن (2003) نیز کارآفرینی فناورانه را فرآیندهایی در نظر گرفتهاند که طی آنها کارآفرینان، منابع سازمانی و سیستمهای فنی و راهبردها را برای دستیابی به فرصتها در سازمانهای کارآفرین به کار میگیرند .(Shane & Venkataraman, 2003, 181)
-3فرآیند کارآفرینی فناورانه
به طور کلی، کارآفرینی فناورانه از رویدادها و فرآیندهایی به شرح زیر تشکیل میشود:
· شکلگیری یک ایدهی جدید
· رویدادهای پیشران (که کارآفرین را مصمم میکند تا از موقعیت استفاده کند)
· تأسیس بنگاه (به صورت یک شرکت تازهپا)
· رشد بنگاه (تبدیل شرکت تازه پا به سازمانی که دارای ارزش اقتصادی باشد) (اداره مطالعات و برنامهریزی، 1381، .(8
-4عوامل مؤثر بر کارآفرینی فناورانه
موفقیت ایدهی کسب و کار، هدف هر کارآفرین است، اما هیچ یک قاعدهی مشخصی را در دستیابی به موفقیت نیافتهاند . مطالعات نشان دادهاند که عوامل مؤثر بر موفقیت ایدههای کسب و کار شامل خصوصیات شخصی و حرفهای کارآفرین، محیط داخلی و خارجی کسب و کار و منابع اجرای این ایدهها می باشد ( Nacu & Avasilcai, .( 2014, 1309 خصوصیات شخصی و حرفهای کارآفرین جوان: تصور، خلاقیت، دانش صنعت، عزم و پشتکار، جذب و تشویق، تفکر مثبت، اشتیاق زیاد به کسب و کار خود، اعتماد به افراد و نگرش ( Nacu & Avasilcai, 2014, .(1309&1310 کارآفرین شخصی است که ریسک کسب و کار را سازماندهی میکند و مخاطرهی آن را عهده دار
میشود. یکی از مهمترین عوامل پنداره و تصور کارآفرین است.کارآفرینان نیاز به توسعه ی دیدگاه و تعیین روشهایی برای ترکیب اجزای غیر مشخص پیشین برای گرفتن مزایای دریافت فرصت کسب و کار دارند ( Suzuki .(et al , 2002 عامل مهم دیگر خلاقیت و نوآوری است که تقریبا به هم مرتبط هستند؛ در برخی موارد در محیط کسب و کار ممکن است نوآوری به عنوان خلاقیت به کار برده شده، در نظر گرفته شود. بنابراین، راهبرد فناورانه شامل تعهد شرکت به دریافت، توسعه و اجرای فناوری میباشد .(Schumpeter, 1954)
محیط داخلی و خارجی کسب و کار: محیط جغرافیایی، محیط دموگرافیک، محیط قانونی، محیط اقتصادی و سیاسی. منابع: منابع فیزیکی مثل تجهیزات، منابع اطلاعانی، مالی و انسانی ( Nacu & Avasilcai, 2014, .(1309&1310
در عین حال پرودان (2007) اعتقاد دارد هفت عامل کلیدی در کارآفرینی فناورانه اثرگذارند:
· دانشگاهها
· سازمانها و شرکتها
· سرمایه
· بازار و مشتریان
· دولت
· مشاوران
· شرکتهای فناوریبنیان جدید ( .(Perodan , 2007, 26
ژانگ و پنگ (2008) چهار خط مشی حمایت مالی، منابع انسانی، بازار و فناوری را به عنوان عوامل مؤثر بر کارآفرینی فناورانه ذکر کردهاند. آکادمی علوم مهندسی کانادا پس از بررسیهای علمی در سراسر کانادا در سال 2007 تحت عنوان ایجاد ثروت از طریق کارافرینی فناورانه عواملی نظیر: سرمایه، آموزش، دانشگاه، دولت، راهبرد، نگرشها، مهارت و ویژگی های کارآفرینان را از مهمترین عوامل تعیینکنندهی کارآفرینی فناورانه اعلام کرد.
سازمان همکاریهای اقتصادی اروپا 2004) و (2005 در ارتباط با عوامل پیش بینیکنندهی کارآفرینی فناورانه به مواردی نظیر؛ اتخاذ خط مشیهای ویژه برای اصلاح قوانین و مقررات، مالیات، تأمین اجتماعی، قانون ورشکستگی برای تسهیل شرایط انحلال، آموزش، حفاظت از حقوق داراییهای فکری، توسعهی زیر ساختها و ارتباط دانشگاه با صنعت، همکاریهای صمیمانه با بخش خصوصی و نهادهای مدنی و برقراری روابط منصفانه و مبتنی بر شبکهی نه سلسلهمراتبی، خوشهسازی، ایجاد پایگاه های داده های علمی و تجاری، فرهنگسازی و ارائهی مشاورههای تخصصی، علمی و راهبردی در زمینههای مختلف مالی، حسابداری، اداری، حقوقی و سایر مهارتهای لازم در راستای ایجاد محیط مساعد برای بنگاه های فناور محور و دانشبنیان.
از مهم ترین موارد توسعهی کارآفرینی فناورانهی سنگاپور عبارتند از: آموزش، ارائهی تسهیلات و امکانات، اصلاح قوانین و مقررات در زمینههای گوناگون از جمله قانون ورشکستگی، معافیت از مالیات و ...، تأمین منابع مالی، پرورش افراد مستعد، توسعهی زیرساختهای سخت و نرم، توسعهی صنعت سرمایهگذاری خطرپذیر. در الگوی دانشگاه استنفورد، عوامل مؤثر بر کارافرینی فناورانه به دو دسته عوامل داخلی و خارجی دسته بندی شدند. عوامل درونی؛ کارآفرینی فناورانه نیازمند رهبرانی است که درک درستی از چشمانداز و خطرپذیری و دانش نهفته داشته باشند. این فرآیند متضمن شناسایی و کاهش عوامل اصلی خطرپذیری در طی زمان به شرح زیر میباشد: راهبرد، افراد، بازار، فناور، تأمین مالی. عوامل فوق با ترکیبی از چشمانداز، راهبرد و اجرا منجر به نتیجه میشوند. عوامل بیرونی؛ بافت یا زمینه، موقعیتیابی بازار، طرح کسب و کار، جریان نقدینگی، تأمین منابع گوناگون سرمایه، کار
تیمی، فروش مناسب و توسعهی مهارتهای کسب و کار و اخلاق از جمله مواردی است که برای توسعهی کارآفرینی فناورانه نقش تعیینکننده دارند.
سوتیاریس مدل پورتفولیو را از کارآفرینی فناورانه ارائه کرد که این عوامل را به چهار دستهی زیر تقسیم کرد: -1 متغیرهای زمینهای شرکت: سابقه، محیط رقابتی، -2 متغیرهای مربوط به راهبرد: بودجهی نوآوری، راهبرد کسب و کار، ویژگیها و سوابق مدیریت.
-3 قابلیتهای سازمانی: قابلیتهای فنی، بازار، تحصیلات پرسنل، میزان تجربهی آنها، آموزش پرسنل و فرآیندهای داخلی.
-4 متغیرهای ارتباطات خارجی: ارتباط با ذینفعان، شبکهسازی و همکاری با سازمان های خارجی (رمضانپور نرگسی، 1392، ص .(11-8
به طور کلی عوامل مؤثر بر کارآفرینی فناورانه را میتوان به 5 گروه تقسیم کرد:
· شرایط اقتصادی و بازاری، شامل:
- منابع مالی (همچون دسترسی به وامهای مختلف)
- نیروی کار (وجود نیروی کار ماهر)
- تسهیلات فیزیکی (دفتر کار، سوله)
- زیر ساخت اقتصادی (جاده ها، ارتباطات)
- خدمات تخصصی (حسابداری، مشاوره)
- محیط اقتصادی کلان (تورم، نرخ بهره)
· ساختار و پویایی صنعت، شامل:
- اندازهی بازار
- رشد بازار
- ساختار بازار و صنعت (انحصاری، غیر انحصاری)
- تمرکز جغرافیایی صنعت
- استراتژی شرکتهای بزرگ
· چارچوب قانونی و مقرراتی شامل،
- سیستم مالیاتی
- سیستم حقوقی (رویههای ایجاد کسب و کار، حقوق مالکیت معنوی و غیره)
- قوانین و مقررات (کنترل قیمتها)
- سیاستهای حمایتی (یارانه، مشوقهای مالیاتی)
· سرمایههای اجتماعی شامل:
- یکپارچگی یا سلسلهمراتب اجتماعی (میزان محرومیت اجتماعی، حرکت افراد بین طبقات اجتماعی)
- فرهنگ (احترام به کارآفرینان، احترام به استقلال، دیدگاه نسبت به شرکت در کار)
- شبکهی کارآفرینی (شبکه های توسعهی کارافرینی، شبکه های شرکتهای کوچک و متوسط)
- پشتیبانی نهادی (مراکز کمک به کارآفرینی، انکوباتورها)
- سیستم آموزشی (تدریس کارآفرینی در دوره های تحصیلی، توجه به یادگیری برای عمل)
