بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تحولات روزافزون فناورانه و رویکردهای متفاوت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، لزوم تدوین و اجرای الگوهای بومی پیشرفت در حوزه های فناوری و نوآوری را برای هر کشور ضروری ساخته است. با توجه به وسعت کشور ایران و وجود شرایط و مزیتهای متفاوت در مناطق مختلف کشور، در نظر گرفتن شرایط و پتانسیلهای این مناطق و تحریک نوآوری در آنها با رویکرد نوآوری منطقهای امری مهم می باشد. در این مقاله نیز تلاش شده است تا با توجه به تجربیات ایران و سایر کشورها و با استفاده از رویکرد نوآوری منطقهای، ابعاد جدیدی در راستای تدوین پیش نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه گردد. در واقع درک مناسب از عوامل موثر بر توسعه نوآوری های فناورانه در مناطق می تواند زمینه ساز تدوین سندی کاراتر گردد. در این مقاله، 11 پیشنهاد علمی و کاربردی جهت بکارگیری در پیش نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه شده است.
واژگان کلیدی: پیشرفت، سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، نوآوری، نوآوری منطقهای.
مقدمه
امروزه با توجه به تحولات سریع و رویکردهای متفاوت و گاها متضاد در عرصههای مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، تنها کشورهایی در زمینه دستیابی به توسعه و پیشرفت موفق خواهند شد که برنامهای جامع و کارآمد را با توجه به ظرفیتها و شرایط تاریخی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی خود تدوین نمایند. جمهوری اسلامی ایران نیز در طول نزدیک به چهار دهه از حیات خود، با توجه به شرایط زمانی و مکانی ، برنامههای مختلفی را جهت دستیابی به توسعه تدوین و تجربه کرده است که هر کدام دارای نقاط قوت و ضعف می باشند. سابقه بکارگیری الگوهای غربی توسعه در ایران، علاوه بر تغییرات ارزشی و فرهنگی نظیر تجمل گرایی، موجب ایجاد مشکلات اقتصادی و اجتماعی مانند نابرابری اجتماعی نیز شده اند .[1]
تجربه شکست در استفاده از الگوهای وارداتی توسعه از یک طرف، و از طرف دیگر سند چشمانداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی [2]،ضرورت توسعه الگوی پیشرفت متناسب با ظرفیتها و شرایط تاریخی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، جغرافیایی و آرمانها و هویت دینی را برای جمهوری اسلامی ایران مشخص مینماید . با درک چنین ضرورتی توسط مقام معظم رهبری، ایشان در اولین نشست اندیشههای راهبردی در تاریخ 10 آذر 1389، توجه مسئولان، مردم، اندیشهورزان، متفکران و نخبگان دانشگاهی و حوزوی را به ضرورت طراحی "الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت" به عنوان سندی فرادست همه اسناد و قوانین معطوف کردند.[3]
هرچند از نظر حضرت آیت االله خامنهای، پیشرفت یک معنای مطلق ندارد و کشورهای مختلف باید الگوی پیشرفتشان را متناسب با شرایط گوناگون تاریخی، جغرافیایی، جغرافیای سیاسی، طبیعی، انسانی، زمانی و مکانی خود، طراحی نمایند [4] اما از طرف دیگر ایشان استفاده از تجربیات سایر کشورها و بومیسازی تجربیات موفق و دستاوردهای آنان در زمینه الگوهای پیشرفت را نیز برای کیفیت بخشیدن به الگوی پیشرفت جمهوری اسلامی ایران لازم می دانند .[5] لذا با توجه به اهمیت در نظر گرفتن شرایط کشور و همچنین لزوم توجه به تجربیات موفق جهانی و بومیسازی آنها، در این مقاله تلاش شده است تا با رویکردی علمی و به طور خاص رویکرد نوآوری منطقهای، موارد جدیدی جهت طرح در پیشنویس اولیه سند الگوی پایه اسلامی- ایرانی پیشرفت جهت پیشرفت متوازن علم و فناوری در نقاط مختلف کشور و به دنبال آن دستیابی به عدالت منطقهای فراگیر ارائه گردد.
در دهههای اخیر مطالعات مختلفی پیرامون توسعه نوآوری در مناطق انجامشده و تمرکز بر سیاستهای نوآوری منطقهای افزایش قابل توجهی یافته است. اما توجه به نوآوری منطقهای و سیاستهای آن در سند الگوی پایه اسلامی- ایرانی پیشرفت از دو جنبه دارای اهمیت است: .1 لزوم توجه به ابعاد مختلف منطقه از جمله ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در نوآوری منطقهای .2 افق پیشبینیشده در پیشنویس اولیه سند الگوی پایه اسلامی- ایرانی پیشرفت برای جمهوری اسلامی ایران چنین تصویرهایی را از کشور در سال 1444 نشان میدهد: "تا سال 1444 ایران به پیشتاز فرهنگی در سطح بینالمللی تبدیلشده و در میان پنج کشور پیشرفته جهان در تولید اندیشه، علم و فناوری جای گرفته و از اقتصادی با نوآوری بسیار زیاد مبتنی بر معنویت و عقلانیت، برخوردار و در زمره یکی از ده اقتصاد بزرگ دنیا است."علاوه بر این "فقر و تبعیض در کشور ریشهکن گردیده و تکافل عمومی و تأمین اجتماعی جامع و فراگیر و دسترسی آسان همگانی به نظام قضایی عادلانه تأمین شده
است."
همچنین "در سال 1444 ایران از نظر سطح کلی پیشرفت و عدالت، در شمار چهار کشور برتر آسیا و هفت کشور برتر دنیا شناخته میشود و دارای ویژگیهای برجسته جامع اسلامی و خاستگاه تمدن نوین اسلامی ایرانی است."وجود چنین قسمتهایی در افق پیشنویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از یک طرف نشان-دهنده میزان اهمیت و لزوم توجه به فناوری و نوآوری در کشور در راستای دستیابی به اقتصاد مبتنی بر نوآوری، و از طرف دیگر لزوم توجه به ظرفیتهای متفاوت مناطق مختلف کشور در راستای نقشآفرینی در این اقتصاد نوآور و پویاییهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناطق و به دنبال آن کمک به ریشهکن کردن فقر و تبعیض و همچنین تحقق پیشرفت و عدالت فراگیر و همهجانبه در مناطق مختلف کشور میباشند. با توجه به این مسائل، توجه به نوآوری منطقهای و سیاستهای تحقق آن در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ضرورت مییابد، اما در بخش تدابیر پیشنویس سند تهیهشده، توجه چندانی به ضرورت استفاده از ظرفیتها و شرایط مناطق مختلف کشور و همچنین تحقق و توسعه نوآوری منطقهای نشده است. در ادامه این مقاله، پس از بررسی مفهوم رویکرد نوآوری منطقهای، پیشنهاداتی جهت استفاده بهتر از این رویکرد جهت دستیابی به افق پیشبینیشده ارائه میشود.
رویکرد منطقه ای - به ویژه برای کشورهای در حال توسعه و وسیعی چون ایران - به نوآوری از مناظر مختلفی در مطالعات پیشین مورد بررسی قرار گرفته است و وابسته به ابعاد مختلف منطقه از جمله ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی میباشد. تودلینگ و تریپل1 دلایل اهمیت مطالعات منطقه ای را به جهت تفاوت مناطق در عملکرد نوآوری و الگوهای صنعتی، اهمیت سرریز دانش برای نوآوری و تقویت آن به واسطه مجاورتهای مکانی می-دانند.[6] نقیزاده و همکاران با مطالعه پیرامون ابعاد و عوامل موثر بر توسعه نوآوری های مبتنی بر فناوری های برتر در مناطق و مصاحبه با متخصصان پیرامون بررسی عوامل شناسایی شده در هر بعد و در نظر گرفتن ویژگی های مناطق در ایران، ابعاد و عوامل موثر بر توسعه نوآوری های مبتنی بر فناوری های برتر در مناطق را شناسایی کردهاند .[7] جدول شماره 1 این ابعاد و مؤلفهها را نشان میدهد.
