بخشی از مقاله
بررسی گرافیک محیطی در بیمارستان های کودکان
چکیده مقاله :
بیمارستان ها از جمله فضاهای معماری که به دلیل خدمت رسانی درمانی و مراجعات اقشار مختلف مردم از منظر طراحی و عملکرد دارای اهمیت می باشند.
گاهی اوقات حضور اجباری در این فضا احساس خاص را به ما القا می کند که این احساس همراه با درد و نگرانی یا استرس وارده بر بیمار چند برابر می شود و این مساله در مورد کودکان که روحیه ای لطیف و جسمی ضعیف و شناختی کم از محیط دارند تشدید شده و فرایند درمان را برای اولیاء کودک و پرسنل با سختی و مشکلات روبرو می کند کم توجهی به این مساله و نبود فضای گرافیک محیطی مناسب در بیمارستان دغدغه ای شد تا روی موضوع گرافیک محیطی در بیمارستان کودکان وعملکرد هایی اطلاع رسانی و زیبا سازی محیط وتجربیات دیگر جوامع را در این پژوهش بررسی کنم.در این پژوهش با بررسی گرافیک محیطی بیش از بیست نمونه بیمارستان کودکان در دیگر کشور ها با روش تحلیلی توصیفی به منظور بهره گیری از تجربیات این جوامع در جهت بهبود فضای بیمارستان های کودکان کشور در زمینه ی فرم, پیکتو گرام ها ( مسیر یابی با تصویر ) ,رنگ ,نور ,آرم و سردر بیمارستان ها نقاشی دیواری داخلی و خارجی موبیل و استند و ایده های مختلف در تعیین گرافیک محیطی بیمارستان به این نتیجه می رسیم که تمامی این نکات در هماهنگی با فضای طراحی معماری برای بیمارستان کودکان چه نقش اساسی ای در بهبود پذیرش این فضا برای کودک و پرسنل و کاهش برخی مشکلات همچون مسیر یابی سرعت عمل کاهش استرس و آرامش روانی و ارتقاء کیفیت رضایت مندی شغلی پرسنل آن فضاراداراست.
بیمارستان کودکان-گرافیک محیطی -گرافیک-طراحی بیمارستان -معماری داخلی
مقدمه:
بیمارستان ها از جمله فضاهای معماری که به دلیل خدمت رسانی درمانی و مراجعات اقشار مختلف مردم از منظر طراحی و عملکرد دارای اهمیت می باشند. گاهی اوقات حضور اجباری در این فضا احساس خاص را به ما القا می کند که این احساس همراه با درد و نگرانی یا استرس وارده بر بیمار چند برابر می شود و این مساله در مورد کودکان که روحیه ای لطیف و جسمی ضعیف و شناختی کم از محیط دارند تشدید شده و فرایند درمان را برای اولیاء کودک و پرسنل با سختی و مشکلات روبرو می کند کم توجهی به این مساله و نبود فضای گرافیک محیطی مناسب در بیمارستان دغدغه ای شد تا روی موضوع گرافیک محیطی در بیمارستان کودکان وعملکرد هایی اطلاع رسانی و زیبا سازی محیط وتجربیات دیگر جوامع را در این پژوهش بررسی کنم. و تاثیرات آن در کاهش استرس و اضطراب کودک و همچنین ـرامش بیشتر پرسنل و اولیاء تحقیق کرده و به جمع آوری نمونه های تصویری از بیمارستان های کودکان در نقاط مختلف دنیا مشغول شدم. این پژوهش با رویکرد کاربردی جایگاه طراحی گرافیک محیطی و هماهنگی معماری را در مباحثی چون:آرم( 58 نمونه) استند و موبیل 28) مورد) رنگ و فرم(34 تنوع در ایده پردازی (12) سردرب ها و استند های ورودی(20 و همچنین عناصری مانند نقاشی و تصاویر دیواری (22) سیستم های هدایت بصری یا پیکتوگرام ها (20) را در کاهش شرایط خاص بیمارستان به شیوه تحلیلی توصیفی مورد بررسی قرار داده است.تا با بهره گیری از این بخش از طراحی بتوان فضای داخلی و خارجی جدیدی در مجموعه بیمارستان های کودکان کشور را تجربه کرد و ضمن بالا بردن بهره وری خدمات درمانی در ایجاد محیطی شاداب و زیبا توفیق بیشتری یافت.
یقینا" این پژوهش جایگاه تعامل بیشتر بین گرافیک و معماری در برداشته و به روند کار گروهی و بین رشته ای و بهره گیری از تخصص های مختلف در کنار طراحی معماری و معماری داخلی کمک خواهد نمود . دلیل انتخاب این نمونه هاهماهنگی رنگ وفرم استفادهازایدههای خلاقانه وجدیدوهماهنگی بامحیط ومعماری استفاده درست ازتاثیرات روانشناسانه فرم ورنگ درمحیط بیمارستان کودکان بوده است.
مروری بر گرافیک محیطی و کارکردهای آن در محیط های درمانی:
گرافیک محیطی به عنوان ابزاری اجتماعی و توانمند است که باعث تسهیل در برقراری ارتباط با مخاطب و پیام رسانی و انتقال مفاهیم می شود امروزه از جایگاه ویژه ای در معماری برخوردار است. طراح گرافیک محیطی سعی به پدید آوردن فضایی پویا و هماهنگ دارد تا موسیقی اشیاء مخاطب را به درک و یا تغییر درک برساند و علاوه برآن با مخاطب ارتباط برقرار کند یا به او اطلاع رسانی کند.(در گرافیک محیطی سهولت و سرعت درک یک ایده و مفهوم آن توسط مخاطب بسیار مهم است. در گرافیک محیطی اندیشه طراح عمدتا با قصد اشتراک درک در تمام مخاطبین و در عین حال ، قصد سرعت بخشیدن به رفتار آنها و ایجاد سهولت در آنها صورت می پذیرد.هنر گرافیک محیطی محدودیتی در بکارگیری عناصر ،اجرا نداشته و چند رسانه ای است و می توان از انواع راهکارهای مختلف مانند بکارگیری تمام حواس ، ایجاد بو در فضا ، بکارگیری انواع رنگ و فرم ، بکارگیری حجم و مجسمه و یا نقاشی یک هنرمند دیگر ،بکارگیری اصوات و آواها به صورت از پیش تعیین شده یا دخالت در آواهای محیط ، انواع بافتها و نور رنگی، تصاویر متحرک و ... استفاده کرد تا تاثیرات موردنظر در مخاطب اعمال شود و به گونه ای ارتباط برقرار شود.(10اگرچه به کارگیری اصوات و ایجاد بو در فضا در گرافیک محیطی متعارف در گذشته و یا جامعه امروز ما کاربرد چندانی نداشته ولی در جوامع دیگر به تساهل و هدایت مخاطب کمک بسیار کرده است.مثلا مسیرهای شب رو با گل های شب بو آراسته شده اند ، مغازه های عطر فروشی از تابلوها و لامپهای استفاده می کنند که بر اثر حرارت ایجاد بو می کند و یا رستوران هایی که با موسیقی ، مخاطبین خاصی را برای سرویس دهی انتخاب می کنند.در فضای گرافیک محیطی مخاطب می تواند احساس امنیت ، آرامش ، شادی ، اعتماد ، دقت روشنگری نسبت به امری پیدا کند و یا حتی برعکس احساسی چون ناپایداری ، ناامنی ، اشتها مسخ شدگی....نماید که این هدف طراح است و نسبت به محیط تصمیم گیری و اجرا می نماید. مثلا در یک رستوران با بکارگیری از رنگهای گرم ، اشتها آوری ایجاد می کند. ازدیگر اهداف گرافیک محیطی ایجاد مناظر زیبای بصری در جامعه است.زیباسازی جوامع تاثیر فراوانی در سلامت ذهنی مردم دارد.زیرا انسان به طور ناخودآگاه خواهان زیبایی و توازن و تعادل و آراستگی است و از زشتی ها و ناهنجاری ها دوری می جوید ، حضور در محیطی که همه عناصرآن به طور صحیح در جای خود قرار گرفته باشد و رنگها در هماهنگی و تضاد هر کدام به وظیفه خود به درستی عمل کنند ، برای هر انسانی به راستی لذت بخش است و روح خسته از کشاکش و مسائل روزمره زندگی ، او را به آرامش دعوت می کند که بی توجهی به این مسئله امنیت روانی مخاطبان را به شدت مختل می سازد. یکی از محیط های ضروری جهت بکارگیری گرافیک محیطی را می توان بیمارستان ها و مراکز درمانی دانست.
عملکرد عناصر گرافیک محیطی بیمارستان را به دو بخش زیر می توان تقسیم نمود:
الف- اطلاع رسانی ب- تزئینی و کاربردی
الف- جنبه اطلاع رسانی :
یکی از نیازهای ضروری این محل ها اطلاع رسانی به مراجعین جهت دریافت خدمات مختلف می باشد که می بایست به راحتی در دسترس و قابل دست یابی باشد .محلهایی برای نصب آگهی های متنوع تابلو های راهنما تابلوی اسامی بخش ها یا شماره اتاق ها یا تابلو های هدایت کننده پرسنل و مراجعین و تابلوهای سردر و ... که همه آنها در دادن اطلاع و نشانی و آدرس و هدایت کردن بیماران و اخبار پرسنل یا انجام وظایف مخصوص هر بخش موثر می باشد. و چه بسا سرعت در هدایت بیماران و مراجعین در نجات جان آنان تاثیرگذار بوده و از اتلاف وقت و تردد بی مورد جلوگیری خواهد کرد .
ب-جنبه تزئینی:
گاهی این عناصر برای تزئین فضا هستند و به منظور زیباسازی صرفا به کار برده می شود ، مثل کشیدن مناظر زیبا یا ساختن دکورها و آبشارهای مصنوعی و نقاشی های دیواری ،البته موضوع اطلاع رسانی نیز می تواند علاوه بر کارکرد خود در قالبی زیبا و منسجم در محیط مورد استفاده قرار گیرد.پیدا کردن مسیر در محیط های مانند بیمارستان که در سرعت عمل نقش بسزایی در خدمت رسانی دارد و افرادی با موقعیت های متفاوت وارد می شوند ، گونه هایی چند خود را نشان می دهد مانند استفاده از رنگ های مختلف و امتداد آن در مسیر استفاده از خطوط رنگی ، استفاده از شکل های بزرگ و کوچک و متفاوت کمک شایانی به هدایت بصری و مسیریابی می نمایند.
هماهنگی با موضوع و ایده پردازی :
از نکات بسیار مهمی است که طراح گرافیک محیطی باید به آن توجه کند.باید توجه خاص خود را به این نکته معطوف سازد که سازگاری فکری و مفهومی در اثر و هماهنگی مجموعه عناصر است که در نهایت می تواند به شکل مجموعه ای قدرتمند ارائه شود و بعد از یک برنامه ریزی خلاق طراح باید به فکر هدفمند کردن پیام باشد .باید در کل مجموعه عناصر گرافیک محیطی نگرش یکسان یکنواختی طی شود.تصاویر با روش های مختلفی از لحاظ تکنیک رنگ ، شکل ، مکان ارائه و .... صورت می گیرد.درطراحی گرافیک محیطی برای کودک مامیتوانیم ازیک کتاب کودک یاداستان کودکانه وحتی فیلم یاشخصیتهای داستانی محبوب کودکان وفضای آن استفاده کنیم.تصاویرگرافیک محیطی کودکان میتواندغیرواقعی باشدامابایدکامل وبدون عیب باشدتاکودک راآزارندهد میتوان آموزشهای بسیاری رادرگرافیک محیطی بکاربرد مثلاجنگ بین میکروبهاوپیروزی سلولهای بدن راسناریوسازی کرد.اما در عین تمامی تنوعات ظاهری در طراحی ، یک عامل مشترک اتصالی و هماهنگ کننده همواره وجود داردتا یکپارچگی بصری محیط را حفظ نماید.تاکید بر این نکته ضروری است که ایجاد فضای حتی متناسب با موضوع نیز بسیار اهمیت دارد.پس در یک مجموعه که عناصر گرافیک آن طراحی می شود استند ، سر در ، حجم ، رنگ دیواره ها ، پیکتوگرام ها ، موبیل ها ، طراحی کف ، حتی لباس کارمندان مجموعه همه باید با هم هماهنگ باشد. بعنوان مثال در این زمینه می توان نمونه هایی از ایده ها و یکپارچگی عناصر طراحی را مورد توجه قرار داد. یکی از نکات مورد توجه در طراحی گرافیک محیطی بیمارستان کودکان توجه به چند مخاطب بودن محیط با محوریت کودک و خصوصیات محیط بیمارستان با محیط هایی مانند مهدکودک و دیگر فضاهای کودکانه است.
آموزش در طراحی گرافیک محیطی کودکان در فضای بیمارستان:
طراح می تواند در طراحی محیطی این فضا از مفاهیم بسیاری استفاده کرده و آموزش های مورد نیاز یک محیط اجتماعی را به کودک بدهد.یک طرح گرافیک محیطی در بیمارستان کودکان می تواند فرایند یادگیری را در مدتی که کودک در بیمارستان است همراه سازد و این دوران را برای کودک به زمانی برای تجربه و آموختن نکات زیادی در رابطه با بهداشت وسلامت ، شغل های بیمارستانی و پزشکی و پرستاری و حتی میزان اهمیتی که جامعه برای کودک قائل است را نشان دهد.کودکان در این محیط می توانند ارزش کمک به دیگران را بیاموزند و خود و همراهانشان با قوانین محیط آشنا شوند.تنوع و غنی بودن طراحی گرافیک در محیط تمرینی در جهت کاربرد حواس گوناگون مانند بینایی ، شنوایی ، لامسه و حتی بویایی است آنچه مسلم است طراحی گرافیک محیطی زیبا ، حس کنجکاوی و خلاقیت کودک را بر می انگیزد و ماندگاری کودک در فضای محیط بستری را بیشتر می کند. در بیمارستان کودکان لندن وقتی یک کودک بیمار وارد می شود و نیاز به طول درمان و عمل جراحی دارد با استفاده از نمایش و انجام عملیات بر روی یک عروسک به کودک می گویند که چه کارهایی را باید انجام دهند تا سلامت دوباره به او بازگردد و تمام این آموزش را در غالب یک نمایش عروسکی انجام می دهند. طبیعی است که با این روش زمینه روحی و روانی کودک با موضوع درمان آشنا و شرایط پذیرش و اقامت در محیط بیمارستان فراهم گردد. در بیمارستان های با استفاده از انسانی در لباس عروسک کودک را به بخش منتقل می کنند یا برای رفتن به اتاق پرستار از این عروسکهای راهنما استفاده می نمایند. حتی برای پاک کردن شیشه ها از کارگرانی با تن پوش عروسکی استفاده می کنند. یا بچه هایی که از اتاق عمل بیرون می آیند و در اثر درد روحیه بدی دارند با این عروسک ها همبازی می شوند. تمامی این عوامل حاکی از آن است که از نظر روانشناسی می بایست با بهره گیری از شیوه های مختلف هنری و بصری زمینه آرامش و سرگرمی کودک در طول دوران اقامت در بیمارستان راحت تر سپری گردد.
جلب توجه در طراحی گرافیک بیمارستان :
(یکی از شاخص ترین ویژگی های هنر گرافیک ، توانایی در جلب و جذب مخاطبین است.زیرا از این طریق امکان انتقال و هدایت اطلاعات در بهترین و ماندگارترین حالت صورت می پذیرد .برای رسیدن به این توجه باید ترکیب
بندی های متفاوت را شناخت تا در صورت تغییر بدانیم که وضعیت و کیفیت جدیدی به تصویر تحمیل می شود اغراق‚ بازی با زوایا و ابعاد‚ تغییرات در عادت های بصری و رنگ همه شرایط این جلب توجه را فراهم می آورند.در عین حال باید به خاطر بسپاریم که بررسی روانشناسانه و توجه به دیدگا ه ها و چشم اندازهای فرهنگی و جامعه شناختی برای رسیدن به نتیجه ای صحیح بسیار ضروری می باشد.زیرا در این هنر ارتباطی صرف جلب توجه مورد نظر نیست بلکه ثمره نهایی و چگونگی توجه بسیار مهم است (1در بیمارستان این امر به ما بسیار کمک می کند تا حواس بیمار را از بیماری برداشته و کودک احساس جذابیت ورود به محیط را در خود ببیند.
وضعیت و شرایط حاکم بر موضوع طراحی گرافیک محیطی بیمارستان :
موضوعات در شرایط متفاوت ویژگی هایی را به نمایش می گذارند که برخوردار از حالات ، احساسات ، عواطف یا فیزیک حاکم بر فضا می باشند در این میان طراحان گرافیک با دریافت صحیح از لحظه موجودیت اثر قادر خواهند بود بهترین ارتباط بصری را با مخاطبان برقرار کنند.در طراحی گرافیک محیطی یک بیمارستان باید بعضی نکات خاص فضا را رعایت کرد مثلا قابلیت ضد عفونی کردن و شستشو عرض راهرو ها و تردد سریع چرخهای بیمار و اورژانس و اگر این بهبود فضا در زمان کار بیمارستان انجام شود بوی رنگ و نقاشی و چسب و دیگر موارد نباید طوری باشد که بیماران را اذیت کند.
نکات مورد توجه در طراحیگرافیک محیطی بیمارستان برای کودک :
طراح گرافیک محیطی به مقیاس تکیه کرده و به آن اهمیت می دهد.و در تمام اندازه ها و تصاویر و نقاشی های دیواری نقطه دید کودک را باید مدنظر قرار داد.چون گرافیک محیطی بیمارستان در فضایی سربسته انجام می گیرد لازم است طراح گرافیک محیطی از همکاری یک طراح دکوراسیون داخلی برای نیل به هدف موردنظر استفاده مطلوب نماید.تسهیل امر ارتباطات ، بهبود اوضاع روانی و امنیتی ، آگاه سازی از امکانات ، تسهیل فعالیت های پرسنل و مراجعان از مهمترین وظایف طراح گرافیک محیطی است.استفاده تمام و کمال از تکنیک های گرافیک، استفاده از جلوه های نور و نور طبیعی در فضای باز و نورهای محیطی دیگر جهت فضاهای بسته و یا نورپردازی شب
و رعایت نکاتی نظیر انتخاب محل نصب، ارتفاع مورد نظر با توجه به دید بیننده ، تکنیک های اجرایی هماهنگ با موضوع و محیط و یا استفاده از کاراکتر های مخصوص و...همه از جمله وظایف طراح گرافیک محیطی است .طراح گرافیک محیطی با عوامل و امکانات موجود انواع شیوه های بیانی را در نظر می گیرد تا توجه مخاطب را برانگیزد و به دنبال آن به هدف خود نزدیک کند. استفاده از بافت های متفاوت روی کاشی در کف یا دیوار سالن ها یا استفاده از نقاشی های برجسته و طراحی با مواد مختلف. محیط و طراحی گرافیک محیطی نقش بسزایی در یادگیری کودک دارد ، پس طراح گرافیک محیطی می تواند بسیاری از مطالبی را که برای کودک مفید است به صورت عناصر گرافیک محیطی در محیط های ویژه کودکان اجرا کند.آثار هنری بر پرورش حس زیباشناسی کودک تاثیر می گذارد
و حس تشخیص را در وی رشد می دهد .آشنایی با کتاب ها و تصاویر هنری و گرافیک محیطی، احساسات کودک را تحریک می کند ودقتش را افزایش می دهد و در وی نیاز به کسب معلومات جدید درباره انسان ها را از طریق آثار هنری پدید می آورد.(کودک در صورتی می تواند به معانی اشیاء پی ببرد که به درک روابط بین آنها قادر باشد هر قدر تشابه بین تجارب گذشته و حال بیشتر باشد کودک معانی بیشتری را به آن ها مربوط می سازد به شرطی که
این تشابه برای خود او نیز آشکار باشد.هر قدر موفقیت او در درک روابط و کشف معانی جدید بیشتر باشد علاقه و کنجکاوی او به ادامه تجسسات شدیدتر می شود.(2یک کودک از سنین خیلی پایین مفهوم تضاد را می تواند دریابد مثل : سرد و گرم ، بزرگ و کوچک ، خوب و بد ، برای پیشرفت کردن در این مرحله میتوان موارد پیچیده تر را به او معرفی کرد.
ما میتوانیم از همین خاصیت کودکان در طراحی گرافیک محیطی بیمارستان استفاده کرده تا محیط را از یکنواختی درآورده و در طول مدت بستری کودک احساس خستگی و ناراحتی ننماید.تاثیر برخی جنبه های فیزیکی - مادی محیط مانند حرارت و برودت شدت نوردر رفتار بسیار آشکار است.طراحان گرافیک محیطی به این عامل باید بسیار توجه کنند چون به کارگیری عوامل بصری ، رنگ ، فرم و .....نیز می تواند بر حرارت محیط تاثیر بگذارد.
توجه به یکپارچگی در طراحی عناصر محیط:
در طراحی گرافیک محیطی باید یک هماهنگی در عناصر و در کل فضا وجود داشته باشد و عناصر متناسب با محیط طراحی شده و با هم هماهنگی رنگی و فرمی داشته باشند.عدم هماهنگی باعث اغتشاش در محیط می شود.تمام عناصر گرافیک محیطی از قبیل استند، سردر ،مبلمان،نیمکت و...باید متناسب با ابعاد کودک و در مقیاس متناسب با او ساخته شود تا کودک حس تعلق به فضا (یعنی فضا متعلق او است ) داشته باشد.جهت ایجاد راحتی مکان یابی در فضا برای کودکان ، از نشانه ها برای جهت یابی، احساس تعلق به فضا و وضوح می توان استفاده کرد.کودکان به شکل ها و نشانه های آشنا و و قابل تغییر توسط خودشان علاقه نشان می دهند و استفاده از این عناصر مطلوب است.
