بخشی از مقاله
چکیده
تامین مسکن در ایران به عنوان یک چالش مهم برای افراد جامعه محسوب می شود؛ دولت برای مقابله با این چالش پروژه مسکن مهر را مطرح و اجرا کرده است. در این مقاله سعی بر آن بوده که با بهره گیری از نظر کارشناسان و متخصصین امر نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصت ها و تهدیدهایی که پروژه مسکن مهر به وجود میآورد را شناسایی کرده و پس از بررسی و مقایسه این عوامل - قوت، ضعف، فرصت، تهدید - و تاثیری که بر روی یکدیگر میگذارند، استراتژیهایی با بهرهگیری از ماتریس SWOT حاصل میشود و در پایان با استفاده از تکنیک ANP استراتژی که دارای وزن بیشتری - دارای اولویت - است شناسایی میشود.
مقدمه
مسکن یکی از نیازهای پایه و اساسی برای داشتن زندگی با عزت است. مطابق اصول 31 و 43 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دولت موظف به تأمین مسکن متناسب با نیاز برای تمامی محرومان از مسکن است. مسکن به عنوان یکی از کالاهای اساسی زندگی مردم ویژگیهای خاص و منحصر بفردی دارد که توجه به این ویژگیها در برنامهریزی برای حل مشکل مسکن ضروریست.
شکاف بین عرضه و تقاضا در بخش مسکن سبب بالا رفتن قیمت مسکن و به تبع آن موجب افزایش هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار شده است. سهم هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار در ایران به طور متوسط 32 درصد است که در کلان شهرها به 70 درصد نیز می رسد. برای حل این مشکل ضروریست سیاستهای متناسبی برای افزایش تولید و عرضه مسکن با قیمت ارزان در کشور اندیشیده شود.
در حال حاضر بیش از 12 میلیون جوان در سن ازدواج قرار دارند و طی 10 سال آینده 16 میلیون نفر دیگر به این تعداد اضافه خواهد شد که نیازمند 14 میلیون واحد مسکونی جدیدالاحداث هستند. همچنین حداقل دو میلیون واحد مسکونی ناپایدار در بافتهای فرسوده شهری کشور وجود دارند که این تعداد در 10 سال آینده به شش میلیون واحد مسکونی میرسد. بنابراین ضروریست 20 میلیون واحد مسکونی شهری طی 10 سال آینده و به طور متوسط سالانه دو میلیون واحد مسکونی جدید ساخته شود تا بتوان به تعادل نسبی در عرضه و تقاضا در بازار مسکن دست پیدا کرد .
بدین ترتیب، طرح مسکن مهر به عنوان پروژهای ملی و با هدف رفع مشکل مسکن برای اقشار کم درآمد، شکل گرفت؛ برنامه مسکن مهر مانند هر برنامه دیگری دارای نقاط قوت و ضعفی است که نیازمند ارزیابی و آسیبشناسی برای بهبود و اصلاح نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت است.
تخصیص زمین با هزینه صفر به صورت اجاره 99 ساله، تخصیص تسهیلات قرضالحسنه ساخت مسکن به جای وام خرید، تبدیل واسطههای مالکیتی به واسطههای مدیریتی در فرآیندعرضه مسکن، فعال شدنِ ظرفیت خالی صنایع و معادن وابسته و ایجاد واحدهای جدید تولید صنعتی و معدنی و ... را می توان از نقاط قوت و تعداد زیاد طبقات، کم بودن مساحت واحدها، عدم توجه به معماری ایرانی اسلامی و ... را از نقاط ضعف دانست که با بهرگیری از ماتریس SWOT استراتژیهای شناخته شده و با استفاده از فرایند تحلیل شبکه، اولویت استراتژیها شناسایی می شود.
مروری بر ادبیات گذشته
به طور کلی تحقیقاتی صورت گرفته در زمینه مسکن مهر را میتوان به تاثیرات زیست محیطی، عدم جایابی صحیح، امکان سنجی، تاثیرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که مسکن مهر بر جامعه میگذارد دسته بندی کرد؛ همچنین در تحقیقی به بررسی نقاط ضعف و قوت پروژه مسکن مهر پرداخته شده است و به صورت کلی معایب و حسنات مسکن مهر را مورد مطالعه قرار داده است.
اما مطالعه موردی نیز در مورد پروژه مسکن مهر انجام شده است؛ پس از آنکه با استفاده از ماتریس SWOT نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدها شناسایی شد و از روش AHP برای اولویت دهی استفاده میشود که ارتباط بین عوامل در نظر گرفته نشده است. - صمدی نصیبه و همکاران - 1391 اما در این مقاله با نگاهی گستردهتر پروژه مسکن مهر به صورت ملی و سراسری در نظر گرفته شده و تمام عوامل - قوت، ضعف، تهدید و فرصت - برای کل کشور شناسایی شده است و با در در نظر گرفتن این مسئله که عاملها به یکدیگر وابسته هستند به مقایس این عوامل و انتخاب استراتژیهای مناسب، با استفاده از فرایند تحلیل شبکه ANP استراتژیها اولویت بندی کرده و بهترین آن شناخته میشود.
ماتریس SWOT
ماتریس SWOT یک ابزار کارآمد و موثر برای شناسایی شرایط محیطی و تواناییها و ضعفهای درون یک سازمان و یا یک هدف خاص است. شیوهی عملکرد این ماتریس به این صورت می باشد که با شناسایی و تعریف عوامل موثر بر سازمان - داخلی یا خارجی - و دسته بندی این عوامل در قالب 4 دسته قوت، ضعف، فرصت و تهدید است. سیاستهایی که یک سازمان میتواند اتخاذ کند در قالب راهبردهای ماتریس SWOT تعریف میشوند .
این استراتژیها از مقایسات عوامل ماتریس SWOT و شرایط سازمان توسط خبرگان تعیین میشود . استراتژی این ماتریس به این صورت است که با استفاده از نقاط قوت و فرصتهای بیرون سازمان نقاط ضعف و تهدیدها علیه سازمان را حذف کرده یا کم رنگ جلوه میدهد. راهبردهای این ماتریس عبارتاند از SO - با استفاده از نقاط قوت داخلی از فرصتهای خارجی حداکثر بهره برداری را نمود - ، - STبا استفاده از نقاط قوت داخلی تاثیر منفی تهدیدات خارجی را از بین برد - ، - WOبهبود نقاط ضعف داخلی با بهره گیری از فرصتهای خارجی - ، - WTکم کردن نقاط ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی است - .
جدول شماره -1 شمای کلی ماتریس SWOT
فرایند تحلیل شبکهای - ANP -
ANP - فرایند تحلیل شبکهای - بهبود یافته تکنیک AHP - فرایند تحلیل سلسله مراتبی - می باشد که در آن بسیاری از بازخوردها و روابط متقابل معیار در میان معیارها استفاده میشود و برای بسیاری از مدل های پیچیده بصورت دقیق محاسبات را انجام میدهد .به دنبال محدودیتهایی که برای AHP ذکر گردید و عدم توانایی این رویکرد در لحاظ کردن وابستگی های بین معیارها و عوامل، پروفسر ساعتی در سال 1996 رویکرد دیگری را توسعه داد که به رویکرد AHP شهرت یافت و مزییت آن نسبت به AHP این میباشد که وابستگیهای میان معیارها را در نظر میگیرد
شکل :1 ساختار ماتریس SWOT در شبکه ANP
الگوریتم پیشنهادی برای بکارگیری SWOT در ANP
نکته ای که لازم به ذکر است آن که در فرایند تحلیل شبکهای میتوان مراحل را به دو صورت پیش برد: یا از رویه تشکیل ماتریس بزرگ مراحل به پیش میرود و بر مبنای ارزیابی ماتریس بزرگ و نرمال سازی آن اوزان گزینهها و در نهایت اولویت آنها تعیین میشود و یا اینکه مراحل بر مبنای عملیات ماتریسی , به پیش میرود که در الگوریتم پیشنهادی زیر رویه دوم به رویه اول ترجیح داده شده است. در نتیجه در الگوریتم پیشنهادی نیازی به تشکیل ماتریس بزرگ و نرمال سازی آن و انتخاب استراتژی بر مبنای با توجه به مدل شبکهای طراحی شده در بالا و اصول کلی مراحل به ANP آن نیست.
گام : 1 تعیین عوامل و زیر عوامل و استراتژیهای ماتریسSWOT
گام :2 تعیین درجه اهمیت عوامل ماتریس SWOT با فرض استقلال این عوامل w_1
گام : 3 شناسایی وابستگی میان عوامل ماتریس SWOT و تشکیل ماتریس وابستگی هر یک از عوامل نسبت به عوامل دیگر w_2
گام : 4 تعیین درجه اهمیت عوامل ماتریس SWOT با توجه به روابط میان آنها B〗w 〖عوامل - w_2×w_1 - 1=
گام : 5 تعیین درجه اهمیت نسبی زیر عوامل هر یک از عوامل ماتریس - BSWOT wعوامل زیر -
گام : 6 تعیین درجه اهمیت کلی زیر عوامل هر یک از عوامل ماتریس - BSWOT wکلی عوامل زیر - - Bw= عوامل زیر - Bw×عوامل - 2 -
گام : 7 تعیین درجه اهمیت استراتژیها با توجه به هریک از زیر عوامل ماتریس SWOT w_4
گام : 8 اولویت بندی استراتژیها با توجه به روابط داخلی میان عوامل BSWOT wاستراتژیها - w_3×w_4 - 3=
جدول -2برای امتیاز دهی از مقیاس نه درجه ساعتی - مقیاس - 1-9 به صورت زیر استفاده میشود.
روش تحقیق
کاربرد یک نمونه از تحلیل SWOT با بکارگیریANP
گام :1 در این بخش به بررسی عوامل تاثیر گذار بر پروژه مسکن مهر پرداخته میشود. عوامل داخلی - نقاط قوت و ضعف - و خارجی - فرصتها و تهدیدها - تاثیر گذار بر این پروژه پس از بررسی توسط کارشناسان شناسایی شده و در قالب عوامل ماتریس SWOT تعریف میشوند و از طریق این عوامل و رابطه بین آنها، استراتژیها - - SO,ST,WO,WT شکل گرفته و در مراحل بعد، این استراتژیها اولویت بندی میشوند و بهترین استراتژی برای این پروژه تعیین میشود. برای این منظور ابتدا ماتریس SWOT - جدول - 3 را به همراه راهبردهای آن رسم می گردد
جدول شماره -3 ماتریس SWOT بدست آمده از بررسی کارشناسان
