بخشی از مقاله
بکارگیري فناوري دومنظوره در فرایند توسعه محصول جدید صنایع دفاعی
چکیده
اکثـر سازمانها امروزه بیش از هر زمان دیگري دریافتهاند که تکیه و اعتـماد صرف به اهرمهاي رقـابتی سنتی مثل افـزایش کیفیت، کاهش هزینه و تمایز در ارائهي محصولات و خـدمات کافی نیست و در عوض مفاهیمی اسـاسیتر مانند سرعت مناسب براي ارائه محصول، انعطافپذیري در رقابت، سازگاري با شـرایط متنوع و مشـارکت با صنایع مختلف، نمودهاي قابل توجهتري را پیـداکردهاند. مهمترین شاخص براي این تغییر نگـرش، گرایش هرچه بیشتر شرکتها به سمت ارائهي محصولات و خدمات رقـابتیتر و جدیدتر به بازار است. موفقیت در توسعه محصول جدید، به عنوان یک اهرم قوي براي دستـیابی به اهداف استراتژیک شـرکتها میباشد و در صورت دستیابی به اهداف استراتژیک شرکت، میتوان از ماندگاري در چرخه رقـابتی کسب و کار اطمینان حاصل کرد. تمامی کشورهاي دنیا به دلیل تهدیدات مختلف و مسـائل امنیتی به شـدت از نظر نظامی بسـته عمل نموده و تمامی تلاش خود را براي حفظ اسـرار نظامی به خرج میدهند. در چنین شرایطی سـاختار نظامی آن کشور کلیه مواد اولیه و نیـازهاي صنایع تولیدکننده تجهیزات و محصولات نظامی و حتی برخی نیـازهاي فنـاورانه را به دلیـل جلوگیري از بروز هرگونه نگـرانی امنیتی و یا دیگر بحـرانهاي محتمل ناشی از افشـاء این نقاط ضعف، جزء اسـرار نظامی تلقی نموده و لذا مانع از مطـرح شدن و انتـشار آنها در قالب مناقصه عمومی براي رفع نیـاز میشوند. در این میان شـرکتهاي کوچک و متوسط کارآفـرین میتوانند ایدهها و محصولات جدید خود را به صنایع دفاعی و نظامی ارائه داده و ضمن تامین خواستههاي این مجموعهها، محدودیتها و نگرانیهاي امنیتی این سـازمانها را نیز حفظ نمایند. از آنجا که رفع نیـازهاي فناورانه و یا ارائه محصولات خاص براي ارتقاي قدرت و حفظ برتري هرکشور از اهمیت بسیار زیادي برخوردار است لذا میتواند براي کسب و کارهاي کوچک و متوسط به عنوان یک سـکوي پرش و آغاز یک حرکت پرشتـاب محسـوب شود. در این مقاله تلاش میشـود تا با ارائه الگویی جدید، شیوههاي ورود و توسعه محصولات جدید دفاعی براي دستـیابی به بازارهاي بکر و بسیار پرسـود این نوع از صنایع مورد بحث قرار گیرد. حضور و باقیماندن در چنین بازار روبه رشدي، نیازمند ویژگیها و توانمنديهاي خاصی براي شرکتهاي کوچک و متوسط میباشد.
واﮊههای کلیدی: توسعه محصول جدید، فناوري دومنظوره، شرکتهاي کوچک و متوسط، صنایع دفاعی
۱- مقدمه
نوآوري در فناوري جزء مهمی از محیط عمومی شرکتهاي امروزي و جزء لاینفک محصولات دفاعی است]٢،١.[ در حالیکه نوآوري فناوري بطور معمول، مرکزیتی است براي رشد شرکتهاي مدرن، اما از اهمیت ویژهاي در صنایع دفاعی برخوردار است. در حقیقت، شرکتهاي دفاعی باید بطور مستمر و با فشار شدید، محصولات دفاعی را بهبود بخشند]٢.[
سیاست گزاران در تلاشند تا شرکتهاي دفاعی را با تبدیل فناوري و زیرساختهاي دفاعی به پایگاههاي تجاري قابل
انعطاف دو منظوره براي نیازهاي دفاعی و غیردفاعی حفظ کنند. عبارتهاي»تبدیل دفاعی«1 و »فناوري دو منظوره«2 در واژه نامه وزارت دفاع کمتر یافت می شود]٨،٧،۶،۵،۴،٣.[
کمیسیون تبدیل دفاع3 وزارت دفاع آمریکا مسئول تخمین و ارزیابی تأثیر »خروج نیروهاي دفاعی«4 میباشد و »تبدیل«5
را چنین تعریف کرده است: »فرایندي که در طی آن مهارت کارکنان، فناوري، تجهیزات و امکانات دفاعی براي کاربرد اقتصادي تغییر جهت تناوبی دهند] «٩.[ فناوري دو منظوره اغلب همراه با فرایند تبدیل دفاعی است]۵،٣.[ فناوري دو منظوره چنین تعریف شده است: »فناوري که هم کاربرد دفاعی و هم کاربرد تجاري و اقتصادي دارد]«١٠.[
از طرف دیگر، معرفی و ارائه محصولات جدید توسط شرکتهاي خصوصی و کسب و کارهاي کوچک و متوسط به صنایع دفاعی، میتواند باعث کمتر شدن هزینه و رفع محدودیتهاي زمانی خاص مجموعههاي دفاعی براي دستیابی به اهداف مشخص و استراتژیک آنها گردد]١١.[
بنابراین، محصولاتی که از این راه در اختیار مسئولین این سازمانهاي دفاعی قرار میگیرد، به آنها کمک میکند تا در سریعترین زمان ممکن به سیستمهایی با ارتقاء بالاتر دست یافته و بتوانند به صورت پویا و هوشمندانه از گستره وسیعی از توان علمی و فنی شرکتهاي غیر دفاعی براي حفظ موقعیت و افزایش برتري دفاعی خود استفاده نمایند]١١.[ ضمن آنکه این مسأله، مانع از وارد آمدن لطمههاي امنیتی سنگین ناشی از اعلام مشکلات و نقاط ضعف مجموعههاي دفاعی شده و تمایل نیروهاي متخاصم و گروههاي مخالف براي استفاده از این نقاط ضعف را به شدت کاهش و یا کمرنگتر میکند. از طرف دیگر، با گسترش و توزیع کانالهاي تامین مواد و تجهیزات، آسیبپذیري صنایع دفاعی چه به لحاظ منابع تامین مواد اولیه و چه به لحاظ واحدهاي تولید کننده اجزا، به میزان زیادي کاهش یافته و این فرایند سطوح امنیتی بالاتري را براي صنایع دفاعی به ارمغان خواهد آورد. عدم تمرکز در یک محل تولیدي خاص احتمال شناسایی مکان را کاهش میدهد. این موضوع از مهمترین ارکان پدافندغیرعامل در تمامی کشورها محسوب میشود که از طریق آن سطح آسیبپذیري تولید تا حد قابل اطمینانی کاهش خواهد یافت و فعالیت چرخه تولید محصولات در بحرانیترین شرایط نیز تضمین خواهد شد.
معرفی محصولات جدید به سازمانهاي دفاعی، این اجازه را به آنها میدهد تا کار خود را در بالاترین سطح و کمترین تعداد از شاغلین مستقیم ادامه داده و تنها در صورت نیاز، نیروهاي جدید را بکار گیرند که این امر نیز در کاهش آسیبپذیري فرایند تولید نقش بهسزایی خواهد داشت]١٢.[
طراحان تفکر توسعه محصولات جدید دفاعی بر این باورند که پرتاب محصولات جدید آنها به بازارهاي صنایع دفاعی در مقایسه با محصولات متداولی که با فناوريهاي پیشرفته فراهم میآید، از قدرت ابتکار و تناسب خوبی با شرایط خاص برخوردار است، تا جایی که این طراحان خصوصی و مستقل، میتوانند اعتماد و تکیه فراوان بر عملکرد فناوريهاي پیشرفته بکار برده شده در صحنههاي معمول نبردهاي کلاسیک را زیر سوال برده و باعث شکست برنامهها و تجهیزات دفاعی متعارف کشورهاي متخاصم شوند.
در ایالات متحده آمریکا صنعت نظامی ویژهاي وجود ندارد که صاحب شرکتهاي زیادي در صنایع تجاري دیگر نباشند.
این شرکتها در حکم تامین کننده مواد، سازنده زیرسیستمهاي اولیه و یا شبکه تامین اجزاء در شبکه اصلی میباشند. تنها
تعداد اندکی از این صنایع مانند لاکهیدمارتین و ریتون1 توسط دولت تاسیس و راهاندازي شدهاند]١٣.[ اما در کشور در معرض تهدیدي مانند تایوان بدلیل عدم وجود محدودیتهاي بینالمللی و ضعف شرکتهاي کوچک و متوسط داخلی، فرایند ارتقاي فناوري دفاعی از طریق مشارکت با کشورهاي تازه پیشرفته و شرکتهاي خارجی در دستور کار و برنامههاي مدیران صنایع دفاعی ملی این کشوراست]١٢.[
تفاوت در فرایند توسعه محصول در شرکتهاي دفاعی و غیردفاعی، بطور قابل توجهی مانع سوق یافتن شرکتهاي غیردفاعی به سمت محصولات دفاعی شده است]٨.[ در فرایند نوآوري دفاعی، برخی فعالیتهاي خاص نیزلزوماً باید انجام گیرد که این فعالیتها در فرایند توسعه محصول جدید محصولات غیردفاعی انجام نمیشود. برخلاف شرکتهاي غیردفاعی، مفهوم پروژهها در شرکتهاي دفاعی از »مشتریان دپارتمانهاي نظامی«2 سرچشمه میگیرد در حالیکه ایده محصول جدید در شرکتهاي غیردفاعی از شناسایی »نیازهاي کاربر«3 سرچشمه میگیرد.
به منظور موفقیت در تبدیل و یا اجراي برنامههاي تولید دو منظوره، سیاستگزاران، محققان و مدیران باید این تفاوتها را درك و با دیدگاهی نوین به مبحث توسعه محصول نگاه کنند. کشورهاي متعددي در دنیا مانند آمریکا و چین با چنین دیدگاهی از دهه 90 میلادي برنامههاي وسیعی را براي تولید دو منظوره و ایجاد کاربري دوگانه در تولیدات صنایع نظامی خود در پیش گرفتهاند]۴١.[
ورود شرکتهاي خصوصی به دایره مشارکت با صنایع دفاعی از طریق بروز و معرفی توانمنديهاي خاص این شرکتها به صنایع دفاعی باید صورت گیرد. انجام این امر از شیوههاي مختلفی امکانپذیر است که در این تحقیق به آن پرداخته میشود.
-2 مواد و روش ها
-1-2 کشف فرصت و معرفی محصولات جدید به صنایع دفاعی
از آنجا که محدودیتهاي امنیتی مانع از دستیابی شرکتها به اطلاعات لازم براي ورود به بازارهاي دفاعی میباشد، این گونه شرکتها لازم است از سازوکارهاي متفاوتی براي تشخیص فرصتها، طراحی و ارائه محصولات جدید به بازارهاي دفاعی بهربرداري نمایند. این مراحل شامل تجمیع اطلاعات، تجمیع فرایند و تجمیع کیفیت میباشند]۵١.[
-1-1-2 ارزیابی و تحلیل تنشها و برخوردهاي دفاعی دنیا و معرفی محصولات جدید پدافندي
یکی از مهمترین این سازوکارها، توجه دقیق و ارزیابی موشکافانه شیوههاي برخورد و درگیري میان دو نیروي نظامی متخاصم در بین کشورها و یا مناطق مختلف دنیا میباشد. مسلم است که هر کشوري به دلیل منافع خاص خود و یا تحولات سیاسی- اقتصادي با کشورها و یا حتی گروههاي خاصی در داخل و یا خارج از کشور، دچار تنش و برخوردهاي شدید نظامی شده و در این موقعیت هرکدام از دوطرف مخاصمه بهدنبال برتري در صحنه نبرد و اجبار طرف مقابل به تسلیم و قبول خواستههاي و اهداف خود میباشد. لذا هر دو طرف از تمامی امکانات و تجهیزات ممکن خود براي نیل به مقصود و پیروزي قاطع بهره برداري مینمایند. در بسیاري از موارد یکی از طرفهاي درگیر در مخاصمه از توان و قدرت مانور کمتري برخوردار بوده و بهناچار میبایست براي حفظ موجودیت خود از روشهاي مبتکرانه و خنثی کننده توان برتر طرف مقابل استفاده نماید.
تجربه بسیاري از جنگهاي اخیر نشان داده است که طرف ضعیفتر مخاصمه دچار لطمات انسانی بیشتري بخصوص از جانب افراد غیردفاعی و زیرساختهاي اقتصادي خود میگردد. در چنین شرایطی با تحلیل دقیق بحرانهاي پیش آمده در دنیا و تشریح مسائل رخ داده براي هر بخش از نقاط حیاتی نیروي ضعیفتر و یا آسیب دیده، میتواند براي هرکدام از دیگر کشورها در حکم یک تجربه ارزشمند براي چارهاندیشی و آیندهنگري باشد تا مانع بروز و یا موجب کاهش خسارات احتمالی در صورت
وقوع درگیري گردد. به عنوان مثال بکارگیري سلاحهاي ممنوعه شیمیایی، میکروبی و فسفري علیرغم وجود قوانین بینالمللی براي عدم تولید و نشر به صورت گستردهاي بکار برده شده و آسیبهاي بسیار شدیدي را به زیرساختهاي اقتصادي و سرمایه انسانی کشورها وارد آورده است. در چنین شرایطی شرکتهاي نوآور میتوانند با تحلیل شرایط رخ داده به توسعه محصولات جدید پدافندي براي مجموعههاي دفاعی کشورهاي خود پرداخته و محصولات نوآورانه خود را به بهترین نحو به این بازار منتظر محصول پدافندي معرفی نمایند. محصولات جدید معرفی شده به دلیل برخورداري از سطح بالاي نوآوري و همچنین احساس نیاز شدید به حضور آنها میتوانند به سرعت توسط این بازار مورد توجه قرار گرفته و بکار گرفته شوند.
-2-1-2 پیش بینی و پیگیري هوشمندانه برنامههاي کلان دفاعی
شیوه دوم براي توسعه محصولات دفاعی جدید، تحلیل روند برنامههاي کلان و تجارب مشارکتی دیگر کشورها در حوزه-
هاي فناوريهاي پیشرفته میباشد. مجموعههاي دفاعی کشورهاي دنیا هرکدام به دنبال دستیابی به تجهیزاتی قويتر و پیشرفتهتر و یا افزایش طول عمر و قابلیت اعتماد به تجهیزات و سیستمهاي خود در شرایط مختلف میباشند]۶١.[
از آنجا که بالاترین سطح فناوري در صنایع دفاعی بکارگرفته میشود، هر گونه ایده نوآورانه و محصول جدیدي که بتواند چنین نیازهایی را برآورده نماید به شدت مورد توجه این سازمانها واقع خواهد شد. در واقع هر کشوري در دنیا هزینههاي هنگفتی را براي ارتقاي توان دفاعی و یا حفظ توان موجود خود به خرج میدهد تا در برابر تهدیدات موجود و یا بالقوه از آمادگی پاسخگویی برخوردار باشد]١٧.[
حفظ توان دفاعی موجود و یا ارتقاي آن به هر سطح مورد نیاز، خود با چالشهاي فناورانه و یا اقتصادي مواجه است که میتواند اساس موجودیت مجموعههاي دفاعی را تحتالشعاع خود قرار دهد. شرکتهاي فناور در قالب مشارکتی پویا میتوانند با بینش دقیق و نوآورانه خود در معرفی محصولات و یا خدمات جدید، حفظ برتري مجموعههاي دفاعی را به میزان قابل توجهی تسهیل نموده و با بهرگیري از طرحهاي مبتکرانه خود به سرعت وارد عرصه خدمات ویژه و یا معرفی محصولات خاص به سازمانهاي دفاعی گردند. شکل((1 یک مدل پیشنهادي براي مشارکت صنایع دفاعی و غیر دفاعی است.
شکل:1 فرایند مشارکت صنایع دفاعی با شرکتهاي غیردفاعی
٤
