بخشی از مقاله
چکیده مقدمه: انسانها صرفاً به ویژگیهای عینی موقعیت واکنش نشان نمیدهند، بلکه به تعبیر و تفسیرهای ذهنی خود از
موقعیت نیز واکنش نشان میدهند و چون هر فرد مجموعه منحصربهفرد از صفات شخصیتی را با خود به موقعیت میآورد، لذا در موقعیتهای یکسان، افراد مختلف برداشتهای مختلف داشته و به شیوههای متفاوت عمل میکنند. هدف: این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی آموزش ذهن آگاهی گروهی بر پردازش شناختی خودکار دانشآموزان پسر پایه ششم دبستان اجرا شد.روش: این پژوهش شبه آزمایشی، با طرح پیشآزمون و پسآزمون با گروه کنترل بود و جامعه آماری شامل دانشآموزان پسر پایه ششم دبستانهای منطقه فرمانداری شهرستان بوکان بودند، که از میان آنها 24 نفر به شیوه نمونهگیری دردسترس انتخاب و سپس به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش 12 - نفر - و کنترول 12 - نفر - قرار گرفتند. از همه دانشآموزان دو گروه آزمون استروپ - نگاشت کامپیوتری - گرفته شد. سپس گروه آزمایش در 12 جلسه آموزش ذهن آگاهی گروهی، تلفیقی از آموزشهای عمومی ذهن آگاهی برای کودکان آلیدینا و برنامه اجرایی آموزش ذهن آگاهی در مدارس ابتدایی آمریکا متعلق به کیسر-گرینلند، که بر اساس پروتکل درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی-نسخه کودکان بایر مدلسازی شده است، در 8 هفته شرکت کرد. سپس از تحلیل کوواریانس دادهها، یافته های پژوهش شان داد که بین گروه آزمایش و گروه گواه در هر سه مؤلّفه تعداد پاسخ درست ناهمخوان، زمان واکنش ناهمخوان و تداخل تفاوت معناداری وجود دارد.نتیجه گیری: به این ترتیب نتیجه پژوهش حاضر نشاندهنده اثربخشی آموزش ذهن آگاهی گروهی بر افزایش انعطافپذیری شناختی و کاهش پردازش شناختی خودکار است.
واژه های کلیدی : ذهن آگاهی گروهی ، پردازش شناختی خودکار
مقدمه
انسانها صرفاً به ویژگیهای عینی موقعیت واکنش نشان نمیدهند، بلکه به تعبیر و تفسیرهای ذهنی خود از موقعیت نیز واکنش نشان میدهند و چون هر فرد مجموعه منحصربهفرد از صفات شخصیتی را با خود به موقعیت میآورد، لذا در موقعیتهای یکسان، افراد مختلف برداشتهای مختلف داشته و به شیوههای متفاوت عمل میکنند - اتکینسون و همکاران1 . - 1389 ساختار شناختی مجموعه مفاهیم تحت عنوان دانش عمومی درباره حوادث، اعمال یا اشیاء را شامل میشود که حاصل تجربیات گذشته است، که نقش اصلی را در غربال کردن، رمزگردانی، سازماندهی، ذخیرهسازی و بازخوانی اطلاعات دارد و هنگامی که این نظام شناختی با یک موقعیت یا محرک مواجه میشود، پردازش خودکار اطلاعات برای انتخاب، تفسیر و ارزیابی محرک به کار میافتد، که به آن پردازش شناختی گفته میشود. فرایندهای پردازشی میتوانند به صورت کنترل شده یا خودکار دستهبندی شوند. فرایندهای پردازشی خودکار به صورت موازی و مستقل از توجه عمل میکنند و هنگام انجامدادن آنها فرد به توجه زیادی نیاز ندارد، اما هدایت خودکار، فرد را از توجه یا تماس مستقیم با تجربهای که در لحظه شکل میگیرد، دور میکند و تأثیر دائمی این وضعیت به نوعی قطع رابطه با واقعیت عملی و در مقابل خلق و توسعه نوعی واقعیت درون ساخته است که میتواند آگاهی هوشیار را نیز مسدود کندعموماً. پذیرفته شده که وقتی فرایندها خودکار شوند دیگر بدون قصد و تلاش آغاز میشوند، در نتیجه این فرایندها پس از خودکار سازی به راحتی قطع یا بازداری نمیشوند. - کرین2،1391جدیداً - . رویکرد های نو ظهوری مانند آموزش ذهن آگاهی توانایی سرمایهگذاری توجه افراد بر لحظه های حال را بهبود بخشده اند تا افراد در اثر تمرین بتوانند با افزایش انعطافپذیری شناختی، پردازشهایی را که خودکار میشوند دوباره تحت کنترل درآورند.
ذهن آگاهی به معنی توجه کردن به زمان حال به شیوه های خاص، هدفمند و خالی از قضاوت است - کابات زین3،. - 1990اساس ذهن آگاهی از تمرینات مراقبه بودیسم گرفته شده است که ظرفیت توجه و آگاهی پیگیر و هوشمندانه را - که فراتر از فکر است - افزایش می دهد.ذهن آگاهی یک روش یا فن نیست،اگر چه در انجام آن روش ها و فنون مختلف زیادی به کار رفته است.ذهن آگاهی را می توان به عنوان یک شیوه ی بودن یا به شیوه ی فهمیدن توصیف کرد که مستلزم درک کردن احساسات شخصی است - بارلو4،. - 2002ذهن آگاهی در آیین بودا تحت عنوان توجه محض یا ثبت غیر استدلالی رویدادها بدون واکنش یا ارزیابی ذهنی تعریف شده است - کارداسیوتو5،. - 2005 ذهن آگاهی را نوعی آگاهی بدون قضاوت در مورد تجربه شخصی است که این آگاهی لحظه به لحظه آشکار می شود - روبینز6،. - 2002
علاوه بر این پژوهشهای زیادی نیز به نقش پردازشهای شناختی خودکار و انعطافناپذیری شناختی در ایجاد و حفظ دامنه وسیعی از مشکلات روانشناختی شامل سوء مصرف مواد، اختلال وسواس فکری- عملی، اختلال درد، افسردگی، اضطراب و خودکشی اشاره کردهاند - اندرو و دالین، 2007؛ به نقل از حاتم خانی، 1390؛ هیز و همکاران، 1999؛ بایر7، 2006 و هیرن و همکاران8، . - 2009
بر پایه آنچه بیان شد، به نظر میرسد کاهش پردازشهای شناختی خودکار و بهبود انعطافپذیری شناختی، از مهمترین تواناییهایی است که افراد برای فقدان سوگیری در ادراک، تعادل روانی و بهزیستی به آن نیازمند هستند. طبق پژوهشها سنجش صحیح فرایندهای شناختی از جمله انعطافپذیری و میزان پردازشهای شناختی غیرخودکار و کنترل شده وابسته به رشد لب فرونتال است - ولش و همکاران9 ، 1990؛ به نقل از قاسمی و احدی، - 1382 و بر اساس نظر - زلازو و مولر10،2002؛ به نقل از علیزاده، - 1385 در حدود سن 12 سالگی توانایی کودک در موارد مطرح شده به خوبی رشد کرده و عملکردش در این سن تا حد زیادی شبیه عملکرد بزرگسالان است که همسوست با عقیده جیانونگ وهمکاران - 2010 - 11 که معتقد هستند دوران پیش نوجوانی بهترین دوران برای سنجش انعطافناپذیری شناختی و فرایندهای شناختی خودکارسازی شده است، لذا شناسایی و سپس بهبود این ناتواناییهای شناختی میتواند از بروز آسیبهای نامبرده شده در افراد بهویژه نوجوانان پیشگیری کند. اما از آنجا که خانوادهها در حوزه آموزش مهارتهای ذهن آگاهی برای تقویت فرایندهای شناختی غیرخودکار اطلاعات کافی ندارند، رسالت آموزش این مهارتها بر عهده درمانگران حوزه روانشناسی است که باید در این زمینه سرمایهگذاری کنند.
روش تحقیق
روش پژوهش حاضر شبه آزمایشی و با طرح پیشآزمون و پسآزمون با گروه کنترل بود. متغیر مستقل پژوهش حاضر آموزش ذهن آگاهی و متغیر وابسته نیز انعطافپذیری شناختی بود. جامعه آماری پژوهش شامل همه دانشآموزان پسر پایه ششم دبستانهای منطقه فرمانداری شهرستان بوکان بودند. از میان مدارس منطقه مذکور فقط سه مدرسه برای اجرای پژوهش اعلام همکاری کردند که از بین آنها تنها دو مدرسه از فضای مناسب ، برای برگزاری دوره آموزش ذهن آگاهی بهرهمند بودند.از آنجا که بر اساس نظر بایر - 2006 - ، برای آموزش ذهن آگاهی به گروه سنی کودک تا نوجوان آموزش گروهی با 8
