بخشی از مقاله
چکیده
هدف از مطالعه حاضر بررسی نقش تعدیل کننده اعتیاد به تلفن همراه دانش آموزان در رابطه بین ویژگیهای شخصیتی با فرسودگی تحصیلی بود. این پژوهش از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشآموزان پسر دبیرستان هیات امنایی ملاصدرا ناحیه 2 شهر ری در سال تحصیلی 1395-1396 به تعداد 450 نفر بودند که بر اساس جدول کرجسی و مورگان - - 1970 تعداد تعداد 210 نفر به روش نمونهگیری غیر تصادفی هدفمند انتخاب و پرسشنامههای ذهن آگاهی بائر، اسمیت، هاپکینز، کریتمه یر، تونی - 2006 - ، بهزیستی روانشناختی ریف - 1989 - و فرسودگی تحصیلی برسو، سالانووا و اسچافلی - - 2007 را تکمیل کردند.
مقدمه
توجه به عوامل موثر بر تحصیل و یادگیری دانش آموزان سالهاست که مورد توجه متخصصان آموزش و پرورش قرار گرفته است. از آنجایی که دانش آموزان به عنوان رکن اساسی نظام آموزش عالی در دستیابی به اهداف نظام آموزشی نقش و جایگاه ویژای دارند، توجه به این قشر از جامعه از لحاظ آموزشی و تربیتی، باروری و شکوفایی هر چه بیشتر نظام آموزشی و تربیتی را موجب میشود - عباسی، اعیادی، شفیعی، و پیرانی، - 1394 یکی از موارد مهمی که پیامدهای منفی بر یادگیری دانشآموزان دارد فرسودگی تحصیلی است.
فرسودگی تحصیلی از چالش های عمده تحصیلی دانشآموزان است که انگیزه و اشتیاق تحصیلی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد و موجب میگردد انگیزه و اشتیاق خود را برای ادامه تحصیل از دست بدهند - قدم پور، فرهادی و نقی بیراوند، . - 1395 افرادی که دچار فرسودگی تحصیلی میشوند معمولا علائمی مانند بی اشتیاقی نسبت به مطالب درسی، معلم و مدرسه، ناتوانی در ادامه حضور مستمر در کلاسهای درس، مشارکت نکردن در فعالیتهای درسی، احساس بی معنایی در امور تحصیلی و احساس ضعف و ناتوانی در فراگیری مطالب ارائه شده در مدرسه را تجربه میکنند - سحاقی و مریدی، . - 1395 فرسودگی تحصیلی آموزشی، سبب عملکرد ضعیف در دانشآموزان میشود - شریفیفرد، آسایش، نوروزی، حسینی و طاهری خرامه، . - 1394 این پدیده را میتوان به عنوان ترکیبی از خستگی تحصیلی، بدبینی تحصیلی و ناکارآمدی تحصیلی در طول دوران آموزشی تلقی کرد - بیانی، بیانی و رجبی، . - 1395
فرسودگی تحصیلی یک موضوع جدی در تحصیل بوده است که با عوامل مختلف شناختی، هیجانی و رفتاری و شخصیتی دانشآموزان ارتباط دارد. فرسودگی تحصیلی میتواند منجر به عدم مشارکت وکاهش انرژی لازم برای انجام فعالیتهای تحصیلی شود به گونهای که دانشآموزان دچار فرسودگی تحصیلی، انگیزهای برای شرکت در فعالیتهای کلاسی ندارند و ویژگیهای رفتاری مانند غایب شدن، تأخیر در حضور در کلاس و ترک زود هنگام کلاس را از خود نشان میدهند - کوتسال و بیلگه، . - 2012 بهعبارتی دیگر، در حالی که حضور در مدرسه برای بسیاری از دانشآموزان تجربههای خوشایندی بههمراه دارد، برای برخی دیگر از دانشجویان، تکالیف تحصیلی مانند آزمونها، مقالهها، ارایه مطالب و غیره منجر به فرسودگی تحصیلی دانشآموزان خواهد شد.
این نوع فرسودگی حالتی از خستگی ذهنی و هیجانی حاصل استرس شدید و فشار و محدودیت زمانی و کمبود منابع لازم برای انجام دادن وظایف و تکالیف محوله در دانشگاه است - واتسا و رابرتسونا، . - 2011 فرسودگی تحصیلی یکی از مشکلات تحصیلی دانشآموزان میباشد. دانشجویان در محیطهای آموزشی در دستیابی به اهداف آموزشی خود با چالشهای متعددی روبهرو میشوند. وقتی چنین چالشهایی منفی در نظر گرفته شوند، اثر زیانباری روی انگیزش، عملکرد تحصیلی و بهزیستی روانشناختی فراگیران خواهند داشت. پس فرسودگی تحصیلی میتواند بهزیستی روانشناختی دانش آموزان را دچار مشکل کند.
بهزیستی روانشناختی یکی از مولفههای مهم در تامین بهداشت روانی افراد است که اشاره به حسی از سلامتی دارد که آگاهی کامل از تمامیت و یکپارچگی در تمام جنبههای فرد را در بر میگیرد. افراد با بهزیستی روانشناختی بالا حسی از معنای زندگی و تجربه خوشایندی از زندگی بدون رنج را در خود تجربه میکنند - دزوتر، لویکس و واچهولتز، . - 2015 توجه به مفهوم بهزیستی روانشناختی و نقش آن در سلامت روانی افراد به شدت در حال رشد است. از آنجایی که بهزیستی روانشناختی قابل افزایش میباشد مداخلاتی متعددی چون مداخلات رفتاری برای افزایش آن در گروههای مختلف افراد به کار گرفته شده است - ویس، وسترهوف و بوهلمیجر، . - 2016 بهزیستی روانشناختی و رضایت از زندگی فرد از میزان خودآگاهی، خوش بینی و معنویتگرایی وی متاثر است.
- تقربی، شریفی، و سوکی، . - 1391 افرادی که بهزیستی روانشناختی بالاتری نسبت به دیگران دارند از سلامت روانشناختی و آیندهگری بهتری برخوردار است - بوهم، توردل-فیتزگرالد، کیوماکی و کوبزانسکی، . - 2015 این مفهوم به تلاش برای کمال در جهت به فعل رسیدن تواناییهای بالقوه واقعی فرد اشاره دارد. به عبارتی تلاش برای ارتقاء و به فعل رسیدن است که در تحقق استعدادها و تواناییهای فرد نمود پیدا میکند - هوبن، ون دن نورتگیت و کوپنز، . - 2015 با توجه به یافته ها، ذهن آگاهی پیش بینی کنندهای قوی برای بهزیستی روانشناختی است و واریانس آن را تبیین میکند.
همچنین همبستگی های به دست آمده بین تمام ابعاد بهزیستی روانشناختی و نمره کل ذهن آگاهی مثبت و معنادار گزارش شده است و افزایش ذهن آگاهی با افزایش بهزیستی روانشناختی همراه است - احمدوند، حیدری نسب، شعیری، . - 1391 ذهن آگاهی شکلی از مراقبه که به معن توجه کردن ویژه، هدفمند، در زمان کنونی و خالی از پیش داوری و قضاوت است که فرد در هر لحظه از شیوهی ذهنی خود، آگاه میشود و پس از آگاهی از دو شیوهی ذهن، یکی انجام دادن و یکی بودن، یاد میگیرد ذهن را از یک شیوه به شیوهی دیگر حرکت دهد که مستلزم آموزش راهبردهای، رفتاری شناختی و فراشناختی ویژهای برای متمرکز کردن فرایند توجه است - ویلیامز، فنل، برانهوفر و سیلورتون، . - 2017 ذهن آگاهی با کاهش استرس و افزایش تمرکز حواس در افراد میتواند مشکلات سلامت روان را بهبود بخشد.
افرادی که آموزش ذهن آگاهی میبینند بعد از اعمال مداخله ذهن آگاهی اضطراب آنان کاهش پیدا میکند - شای و مک بس، . - 2017 ذهنآگاهی به ما یاری میدهد تا درک کنیم که گرچه هیجانات منفی در گستره زندگی رخ میدهند اما آنها جزئی ثابت از روند شخصیت و زندگی نیستند و از این رو باعث میگردد تا فرد به جای واکنشهای غیرارادی به این رویدادها، پاسخها و واکنشهایی همراه با تامل و تفکر را برگزیند - بیشاپ، لائو، شاپیرو و کارلسون، آندرسون و کارمودی، . - 2004
ذهن آگاهی تعمق غیر عمد بر روی وقایع حاضر و جاری میباشد که با استرس و سطح بهزیستی روانشناختی در ارتباط است - زیمارو، سالمون، نایدو، رووه، فیلیپس، ربهولز و جابلونسکی، . - 2016 ذهن آگاهی را میتوان توانایی خود تنظیمی توجه و هدایت آن به طرف یک تجربه قلمداد نمود. بر این اساس تنظیم سنجیده توجه، جزء مرکزی ذهن آگاهی است - بائر، اسمیت، هاپکینز، کریتمه یر، تونی، 2006؛ بیشاپ، لائو، شاپیرو، کارلسون، آندرسون و کارمودی، 2003؛ مور، مالینوسکی، . - 2009 با توجه به آنچه گفته شد ذهن آگاهی با استرس و سطح بهزیستی روانشناختی در ارتباط است.
- زیمارو، سالمون، نایدو، رووه، فیلیپس، ربهولز و جابلونسکی، 2016؛ احمدوند، حیدری و شعیری، . - 1391 از ادراک محیط یادگیری به صورت درگیر بودن دانش آموز در امر یادگیری، داشتن حس مالکیت در بحث کلاسی و انجام تکالیف به صورت موثر، می تواند منجر به ارتقای فرایندهای فراشناختی و حضور آگاهانه ذهن دانش آموز شود. امری که به نوبه خود با تجهیز دانش آموز به افزایش ظرفیت توجه و انعطاف پذیری و پذیرش خود، مانع فرسودگی تحصیلی می شود - حسین نیا و فولادچنگ، . - 1394 لذا بر اساس آنچه گفته شد سوال پژوهش این است که آیا بین ذهن آگاهی با بهزیستی روان شناختی و فرسودگی تحصیلی دانش آموزان متوسطه رابطه وجود دارد؟
روش تحقیق
این پژوهش از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشآموزان پسر دبیرستان هیات امنایی ملاصدرا ناحیه 2 شهر ری در سال تحصیلی 1395- 1396 به تعداد 450 نفر بودند که بر اساس جدول کرجسی و مورگان - - 1970 تعداد تعداد 210 نفر به روش نمونهگیری غیر تصادفی هدفمند انتخاب و پرسشنامههای پژوهش را تکمیل کردند. به منظور تحلیل دادههای آزمونهای میانگین و انحراف معیار، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شد.
ابزارهای پژوهش پرسشنامه ذهن آگاهی
این پرسشنامه توسط بائر، اسمیت، هاپکینز، کریتمهیر، تونی - - 2006 ساخته شده است. پرسشنامه شامل 39 سوال و 5 مولفه » غیر واکنشی بودن با سوالات 4، 9، 19، 21، 24، 29، «33، »توصیف با سوالات 2، 7، 12، 16، 22، 27، 32، «37، »مشاهده با سوالات 1، 6، 11، 15، 20، 26، 31، «36، »عمل با هوشیاری با سوالات 5 ، 8، 13، 18، 23، 28، 34، «38 و » غیرقضاوتی بودن با سوالات 3، 10، 14، 17، 25، 30 ، 35، «39 را اندازهگیری میکند. ضریب آلفای کرونباخ نمره کل ذهن آگاهی 0/90 گزارش شده است - بائر، اسمیت، هاپکینز، کریتمه یر، تونی، . - 2006 نمره گذاری 5 درجهای است به این صورت که هرگز نمره 1 ، به ندرت نمره 2، گاهی نمره 3، اغلب 4 ، همیشه 5 نمره تعلق میگیرد. نتایج پژوهش در ایران بیانگر ضرایب آلفای کرونباخ بین 0/83 و 0/55 و روایی 0/80 مناسب پرسشنامه پنج عاملی ذهن آگاهی در نمونههای غیر بالینی ایرانی است.
بین ذهنآگاهی و 5 عامل شخصیت و نیز مولفههای بهزیستی روانی، نشانههای روانشناختی و هوش هیجانی در پارهای از موارد همبستگیهای مثبت و در پارهای دیگر همبستگیهای منفی مشاهده گردید. به عبارت دیگر بین 5 عامل شخصیت و 5 وجه ذهنآگاهی به استثنای عامل روانرنجور خویی همبستگیها مثبت و معنادار گردید - حیدری نسب، احمدوند و شعیری، . - 1392 همچنین ضرایب آلفای کرونباخ در نمونه 486 نفری در مقیاس ذهن آگاهی برای 5 مولفه »غیر واکنشی بودن «0/63، »توصیف «0/86، »مشاهده «0/72، »عمل با هوشیاری «0/87 و » غیرقضاوتی بودن «0/77 و کل پرسشنامه 0/85 به دست آمد - تمنایی فر، اصغرنژاد فرید، میرزایی و سلیمانی، . - 1395 در پژوهش حاضر بر روی دانشآموزان مدرسه ملاصدرا روایی و پایایی پرسشنامه بررسی شد.
بررسی روایی پرسشنامه با استفاده از محاسبه همبستگی خرده مقیاسها با نمره کل پرسشنامه - تحلیل عوامل - ضرایب همبستگی 3 بعد با نمره کل برای »غیر واکنشی بودن «0/71 ، »توصیف «0/80، »مشاهده «0/73، » عمل با هوشیاری «0/89 و »غیرقضاوتی بودن «0/71 به دست آمده است که نشان دهنده روایی مطلوب پرسشنامه میباشد. همچنین پایایی پرسشنامه بر روی دانشآموزان این پژوهش به روش همسانی درونی با استفاده از آلفای کرونباخ استفاده شد که ضرایب »غیر واکنشی بودن «0/82، »توصیف «0/83، »مشاهده «0/69، »عمل با هوشیاری «0/79، »غیرقضاوتی بودن «0/81 و کل پرسشنامه 0/91 به دست آمد.
