بخشی از مقاله
چکیده
بافت های فرسوده همواره بخش لاینفک پیکره و بدنه شهر ها هستند و دارای ارزش های کالبدی ، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی بوده که این خود نشان از پتانسیل و توان بالای این سرمایه های ملی در سراسر کشور است. از سوی دیگر با گذر زمان، به خصوص در دوران معاصر همزمان با افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی و بدنبال آن فرسودگی بناهای شهری شاهد تهی شدن بافت های قدیمی تر و تاریخی از جمعیت و گسترش و رشد بی رویه ی شهر در حومه ها هستیم که به نوعی باعث شکل گیری محلات و مسکن نامطلوب در پیرامون شهر شده است. وجود اجتناب ناپذیر این مناطق در دل شهرها با توجه به خصوصیات و ماهیت کالبدی آنها مشکلات و معضلات فراوانی برای شهر و شهروندان پدید آورده است. در این پژوهش ابتدا به بررسی ابعاد گوناگون وجود بافت های فرسوده در شهرها خواهیم پرداخت و سپس برای نمونه مروری برروند احیاء، مرمت، نوسازی و بازسازی میدان عتیق (امام علی(ع)) شهر اصفهان خواهیم نمود.
واژههای کلیدی: بافت شهری ، فرسودگی ، نوسازی و بهسازی ، بنا های تاریخی
-1 مقدمه
فرسودگی شهری را میتوان به مفهوم تنزل شرای اجتماعی، اقتصادی
و کالبدی بافت شهری دانست. هنگامی که در محدوده ای از شهر حیات
آن به هر علتی رو به رکود میرود، بافت شهری آن محدوده در روند فرسودگی قرار میگیرد. از سوی دیگر رشد و پیشرفت جوامع بشری و ماشینی شدن تدریجی زندگی و به فراخور آن ایجاد شدن نیاز های جدید شهر نشینی، انگیزه ی ساکنان محله های شهر ها برای مهاجرت به مناطق با بافت هایی جدید تر که خود دارای امکانات جدید تر و رفاه و آسایش بیشتر است افزایش داد. در نتیجه بافت های فرسوده و قدیمی روز به روز فرسوده تر و در اثر بی توجهی شهروندان و متولیان شهری به مکان هایی نامناسب چه از لحاظ آسایش و رفاه و ایمنی ساختمان و ارایه خدمات گوناگون به ساکنان و چه از لحاظ کالبدی، اجتماعی، فرهنگی،اقتصادی و البته تاریخی آسیب پذیر تر و به سوی تخریب و نابودی نزدیک تر شدند.
-1-1 ابعاد مسأله
در این بخش ابتدا مروری اجمالی بر ابعاد وجود بافت های فرسوده در دل شهرها خواهیم کرد و سپس به عنوان نمونه روند احیاء، نوسازی، بهسازی و بازسازی میدان امام علی(ع) شهر اصفهان را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
-1-1-1 بعد فرهنگی
تنزل شاخصه های کیفی در فضاهای شهری با حضور و افزایش بافت های فرسوده از عمده ترین معضلاتی است که این پهنه های شهری با آن دست به گریبانند. فضاهای شهری نمایانگر حیات شهرها و ساکنان آن و از سوی دیگر حضور شهروندان و حرکت و پویایی در بین آنها است. همچنان که رشد روز افزون مبانی فرهنگی و تاریخی انسان ها موجب ایجاد نوعی احساس نیاز برای بازگشت به گذشته های تاریخی خود از طریق نشانه ها و عناصر دیگر به ویژه آثار فیزیکی و کالبدی شده است. باز آفرینی و احیاء فضا های فرسوده شهری و عناصر و کالبد های تاریخی به جهت اینکه نوعی باز زنده سازی خاطرات در اذهان عمومی است میتواند نقش مؤثری در ایجاد حرکت و جنبش و نشاط برای شهروندان باشد. نکته دیگری که بایستی مورد توجه قرار بگیرد حفظ فرهنگ و تاریخ شهر ها و مردمان آن است که از گذشته تا کنون همگام و همراه حیات آنها بوده است. بافت های شهری و سکونت گاه های مردمی به نوعی نشانگر فرهنگ، تاریخ، سنت ها، ارزش ها و شیوه ی زندگی مردمان هر دیاری است، بنابر این میتوان گفت فرهنگ شهری با محی شهر و ساختار اجتماعی آن ارتباط مستقیم دارد. از بین رفتن نشانه ها و ظواهر فیزیکی و اجتماعی یک فرهنگ میتواند منجر به زوال آن گردد. تغیرات ایجاد شده چه به واسطه ی از میان رفتن بافت های قدیمی بر اثر زوال و فرسودگی وچه به واسطه ی عدم توجه به نوسازی شهری میتواند آثار جدی بر فرهنگ هر شهری بر جای بگذارد. بنابراین حصول اطمینان از اینکه در فرایند نوسازی شهری فرهنگ ملی از بین نمیرود امری ضروری است .>1@
-2-1-1 بعد کالبدی
از لحاظ کالبدی یکی از اصلی ترین معضلاتی که در بافت های
فرسوده رخ میدهد، وقوع حوادثی همچون زلزله و آتش سوزی است. بدون شک در زمان وقوع بحرانی همچون زلزله یکی از نقاط عطفی که عمده ی خسارت ها را به خود معطوف میکند بناها و ساختمان های فرسوده ی موجود در منطقه ی بحران است. تشدید خسارت ها رابطه مستقیمی با سازه های ناپایدار و از لحاظ سازه ای فرسوده دارد. از سوی دیگر وجود معابر، کوچه ها و شبکه های دسترسی است که در بعضی از مناطق به قدری متراکم و کم عرضند که حتی عبور و مرور انسان نیز از درون آنها به سختی صورت میگیرد چه برسد به عبور خودرو و دیگر وسایل نقلیه، حال با در نظر گرفتن این نکته که در زمان وقوع بحران هایی همانند زلزله و آتش سوزی یکی از فاکتور های اساسی جهت مدیریت بحران انجام عملیات امداد و نجات در کمترین زمان ممکن است. بدون شک هر چه شبکه های دسترسی کم عرض تر و متراکم تر باشند امکان انجام عملیات امداد و نجات و ارسال تجهیزات به نقاط آسیب دیده با سختی و کندی بیشتری همراه خواهد بود و این خود باعث تشدید میزان تلفات و خسارات انسانی خواهد شد. با این وجود در حال حاضر با هزاران هکتار بافت فرسوده ی شهری در سطح کشور مواجه هستیم که حتی
تاب مقاومت در برابر زلزله با شدت متوس را ندارند. موضوعی که به دلیل حساسیت و اهمیت آن جزء سیاست های کلی نظام مصوب مقام معظم
رهبری ( مد ظله العالی )، نیز بوده و هدف آن پیشگیری و کاهش خطرات
ناشی از سوانح طبیعی و حوادث غیر مترقبه است که در صنعت ساخت و
ساز از اهمیت ویژه ای برخوردار گشته است. این در حالی است که
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مکلف است نسبت به احصاء مناطق
ویژه ی نیازمند بهسازی و نوسازی در بافت های فرسوده اقدام نماید که در طی ده سال و هر سال ده درصد از بافت های فرسوده بایستی در دستور کار قرار گیرد.>2@
