بخشی از مقاله
چکیده
با وجود تفاو تهایی که در رویکرد برنامه ریزی بافتهای فرسوده در شهرها وجود دارد باید توجه داشت، شیوه مداخله در بافتهای فرسوده نیازمند برخوردی سیستماتیک است، بدین معنا که برنامه ریزی این بافتها نیازمند نوعی نگرش همه جانبه در زمینههای مختلف جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی، کالبدی و زیست محیطی است که تاثیرات متقابل این زمینهها بر یکدیگر و روابط و تأثیرپذیریهای دوسویه میان این سیستم و سیستم بزرگتر یعنی شهر، امر مهمی است که نیازمند توجه ویژه است.
با این وجود اقدامات مداخله بایستی خرد، موضعی، انعطاف پذیر و هم پیوند و زنجیروار باشد، ولی داشتن طرح جامع و رویکردهای کلان نیز لازم است. مداخله موضعی و مستمر به جای مداخله گسترده و مقطعی، کار ساز است. همچنین توجه به این نکته نیز ضروری است که مداخله در بافتهای فرسوده امری مداوم است و به همین علت نیازمند ایجاد ساختارها و نهادهایی پایدار به منظور ساماندهی متخصصان، سرمایه گذاران، مدیران اجرایی، نهادهای دولتی، نیمه دولتی، خصوصی، عمومی و نیز از همه مهمتر، مشارکت مردمی است. در مقاله حاضر بر نقش مشارکت مردمی در نوسازی بافت های فرسوده شهری تاکید شده است
هدف از نگارش مقاله شناسایی مولفه های فرسودگی بافت های شهری، رویکرد های مداخله و نقش مشارکت در مداخله می باشد همچنین نتایج پژوهش نشان می دهد : یک فرآیند مشارکت مردمی میتواند کمک موثری برای رفع موانع سیاست گذاری و اجرای طرحها باشد. در واقع مشارکت روشی است که از حقوق تمامی آحاد جامعه در طرحها و برنامهها حمایت کرده و آنها در امور خودشان دخیل میکند. همچنین مشارکت مردمی راهی ارزشمند و مؤثر برای کاهش اختلافات و نارضایتیهاست و احتمال بروز دعاوی حقوقی را بسیار کاهش می دهد.
مقدمه
فرسودگی شهری یکی از مشکلات جدی و پدیدههای غیر قابل اجتناب است که مدیریت شهری در تمام کشورهای جهان با آن رو به روست آنچه مهم است اینکه فرسودگی شهری و ایجاد بافتهای فرسوده مختص به کشور خاص یا شهر مشخصی نمیباشد بلکه تمامی شهرها و روستاهای جهان با آن روبه رو هستند ولی بسته به شرایط، قدمت، نوع مصالح و کیفیت ساخت و ساز شهرها شدت و ضعف دارد.
شهر امروز به عنوان یکی از عظیمترین دستاوردهای فرهنگ و تمدن و یکی از فراگیرترین پدیدههای اجتماعی عصر حاضر است. بر حسب این گستردگی، هرکس به فراخور ظن و فن خود بدان مینگرد. نگریستن از وجه عدالت اجتماعی و توسعه آن، شاید یکی از نگرشهای نادر و بنیادین محسوب شود. در این میان یکی از پدیدههای بحث برانگیز، بحرانی و تاکنون وانهاده شهری، پدیده بافتهای فرسوده است که در دهههای اخیر رشد قابل توجهی داشته است. گسترش فضایی بی رویه و بدون برنامه در روند رشد شتابانی که نتیجه تقدم پدیده شهرنشینی بر شهرسازی در یک فاصله زمانی است. نقش مؤثر و مداومی در وسعت یابی شهرها داشته و باعث شکل گیری بافتهای فرسوده آن شده است. این بافتها فاقد حیات کالبدی و اجتماعی اقتصادی بوده و قسمتهای وسیعی از محلات شهری را در برگرفتهاند.
اینکه گفته می شود نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده باعث برچیده شدن مشکلات کالبدی، و اجتماعی در محدوده های فرسوده شهری می شود کاملا درست است اما ساز و کار نوسازی بافت ها و زیرساخت های آن باید فراهم باشد.
ضرورتهای ناشی از نوسازی شهری ما را به طرف نوسازی مشارکتی سوق می دهد. برنامه ریزی شهری به دلیل ماهیت و کارکرد خود همه اعضای یک جامعه را به شکل های گوناگون و به میزانی متفاوت متاثر می کند زیرا با تخصیص زمین و فضا به فعالیت های مختلف و هدایت تغییرات آن در طی زمان، سازوکار برنامه ریزی نه فقط می تواند بر ارزش زمین و فضا بلکه بر پخش و باز- پخش ثروت و در نتیجه قدرت نیز اثر بگذارد. افزایش شفافیت، گشادگی و دموکراسی در برنامه ریزی، با وجودی که مشارکت هم هسویه، گسترده و پیوسته مردم در فرایندهای برنامه ریزی و مدیریت شهری بسیار دشوار است، از خواسته هایی است که همواره مردم و صاحبنظران برنامه ریزی برای افزایش کارآمدی سیستم برنامه ریزی ابراز کرده اند.
مشارکت مردمی در نوسازی شهری مقاصدی چند را برآورده می کند که به صورت فشرده در زیربیان میشوند:
✓ افزایش اعتماد مردم به سیستم بازآفرینی و نوسازی شهری و پذیرش تصمیمهایی که در قلمرو آن گرفته میشود؛
✓ آموزش شهروندان و انتقال اطلاعات در مورد محیط زندگی از مراجع تصمیم گیری شهری به مردم؛
✓ مشروعیت بخشیدن به فرایند نوسازی شهری؛
✓ توانمندسازی ساکنین بافتهای فرسوده شهری در زمینههای گوناگونی چون توان درک مشکلات جمعی در بافتهای فرسوده و توان اندیشیدن در مورد راههای گشودن آن مشکلات؛
مبانی نظری بافت:
بافت گسترهای هم پیوند است که با ریخت شناسی های متفاوت در طی دوران حیات شهری در داخل محدوده شهر و یا حاشیه آن در تداوم و پیوند با شهر شکل گرفته باشد. این گستره میتواند از بناها، راهها، مجموعهها، فضاها، تأسیسات و تجهیزات شهری و یا ترکیبی از آنها تشکیل شده باشد.
بافت شهری:
دانه بندی و درهم تنیدگی فضاها و عناصر شهری که به تبع ویژگیهای محیط طبیعیو مخصوصاً توپوگرافی. در محدوده شهر یعنی بلوکها و محلههای شهری به طور فشرده یا گسسته و با نظمی خاص جایگزین شدهاند.
انواع بافت شهری:
جهت مطالعه و تبیین ویژگیهای شهر از طیف کالبدی نیازمند تقسیم بندیهایی هستیم که برای مطالعه ساماندهی بافت فرسوده شهری تقسیم آن به انواع بافتها مناسب به نظر میرسد. بر اثر تحولات سریع که در شرایط اقتصادی- اجتماعی و سیاسی شهرهای ایران در طی قرن حاضر رخ داده عمولاً سه نوع بافت شهری دران قابل تشخیص است که عبارتند از:
الف - بافت قدیم یا تاریخی: که محصول شکل گیری مداوم و پیوسته در طول چندین قرن است و زمین عاری و ازاد و ساخت و ساز دران کمتر یافت میشود.
ب - بافت میانی: که حاشیه بافت قدیمی شهر را شامل میشود این بافت بعد از دورهی مدرنیزم و ماشینیزم و قبل از رواج کاملان شکل گرفته و به علت سرعت کم تحولات در دوران شکل گیریان کم و بیش از ارزشهای فضایی شهر قدیم و امتیازات زندگی بهرمند است. - ج بافت بیرونی: شکل گیری و گسترش این بافت عمدتاً به دوران بعد از اصلاحات ارضی در ایران بر میگردد که با گسترش جمعیت شاهد وسعت گرفتنان هستیم
بافت فرسوده:
براساس تعریف شورای عالی شهرسازی و معماری بافت فرسوده به عرصههایی از محدوده قانونی شهر اطلاق میشود که به دلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات، خدمات و زیرساختهای شهری آسیب پذیر بوده، از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخورداری است.
