بخشی از مقاله
خلاصه
یکی از موضوعات گریبان گیر شهرهای امروز، ناهمخوانی نماهای جدید در مناطق مجاور با بافت های تاریخی است. نمای بیرونی بناهای شهری در زمان طولانی و براثر روند ساختوسازهای متوالی در شهر شکل میگیرند، درواقع، تاریخ معماری و شهرسازی شهرها هیچ گاه به دوره خاصی تعلق نداشته و شهر محصول دورههای تاریخی متعدد است، معماری امروز ما نیز در آینده بخشی از تاریخ شهرها را تشکیل خواهد داد. امروزه ساختوسازهای جدید و ناهماهنگ، باعث بروز بینظمی و اغتشاش در نمای خیابانهای تاریخی شده است. هدف این پژوهش بررسی و ارائه راهکارهای طراحی جدارهها و نمای ساختمانهای جدید بهمنظور ایجاد هماهنگی با بافتهای تاریخی است.
بر اساس مطالعات نگارنده تاکنون منابع اندکی به موضوع جدارههای شهری در مناطق تاریخی پرداخته اند و هنوز تعریف دقیقی از مفاهیم مربوط به حوزه کاربردی نماسازی در بافت تاریخی ارائه نشده است که بر اساس آن بتوان فعالیتهای صورت گرفته را مورد تحلیل قرار داد و راهکارهایی عرضه داشت.روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. با بررسیهای کتابخانه ای و میدانی ، شناخت کلی به دست آمد و مشخص شد، ارائه الگویی مناسب و هماهنگ با بافت تاریخی که روح زمان حال را القا کند میتواند باعث ساماندهی نماهای شهری در بافت های تاریخی شود.
.1 مقدمه
پیرامونما اساساً تحت تأثیر معماری است. از چشماندازهای وسیع فرهنگی تا همسایگی های محلی بناهای تاریخی، شخصیت و ظاهر محیط ما را مشخص میکنند. توجه آگاهانه به اینکه معماری چگونه با تاریخ روبرو میشود، یکی از وظایف اصلی معمار است .[1] امروزه خیابانها بهعنوان بستر قرارگیری آثار معماری شناخته میشوند. خیابانها چارچوب، بدنه و ساختار اصلی فرم هر شهر را تشکیل میدهند و در حقیقت فضاهای عمومی شهر هستند که با ایجاد ارتباط بین بخش ها و فعالیتهای مختلف شهر، همانند شریانها در بدن، آن را زنده و پویا نگه می دارند .[2] جدارهی خیابان که در دوره های مختلف شکلگرفته درواقع حاوی ارزشهای فرهنگی و محیطی جامعه محسوب میشود و عامل بسیار مهم و تأثیرگذار بر خیابان و خوانایی و هویت آن به شمار می آید .[3]
یکی از مهمترین و اساسیترین مباحث در طرح ساختوساز در بافتهای تاریخی، به اصول، ضوابط و معیارهای طراحی نماها و بدنههای بیرونی بناهایی از این قبیل که به عنوان دانههای جدید در بافت تاریخی موجود، جانمایی می گردند مربوط میشود. هرچند عمده ساختوسازهایی که در بافت تاریخی کشور انجام می شود، دارای نماهایی غیراصولی و ناهماهنگ با ویژگیهای مورد انتظار از آنها نسبت به بدنههای تاریخی پیرامون بوده است. این امر بهنوبه خود، بهعنوان یکی از بزرگترین مسائل و معضلات ساخت وسازهای جدید در بافت تلقی می گردد و این نشان از آن دارد که قواعد و اصول اولیه طراحی شهری در شکلدهی به معماری جدارههای فضاهای شهری، معابر و لبهها، بهصورت عملیاتی و اجرایی درنیامده و هیچ گاه آنچنانکه باید، محقق نشدهاند.[4]
این پژوهش درصدد پاسخگویی به پرسشهای زیر است:
.1 در طراحی نمای ساختمانهای جدید در مجاورت بافتهای تاریخی چه عواملی را باید درنظر گرفت؟
2 .چه راهکارهایی در جهت ساماندهی جدارههای شهری همجوار با بافتهای تاریخی وجود دارد؟
3 .چگونه میتوان به روش مناسبی برای جداره سازی در بافتهای تاریخی دست یافت؟
پیشینه تحقیق
در کشور ما تاکنون تحقیقاتی در قالب کتب، رسالات دانشگاهی و مقالات با موضوع ساختوساز در بافتهای تاریخی ازجمله کتابهای ساختارهای جدید در محیطهای تاریخی، معماری در بافت موجود، بناهای میان افزار در بافتهای تاریخی، مقاله معماری امروز در کنار معماری گذشته ابوالقاسم وحدتی اصل[5]، نوشتههای دکتر فلامکی و غیره مطرح شده اند، اما هنوز تعریف دقیقی از مفاهیم مربوط به حوزه کاربردی معماری معاصر در بافت تاریخی و همچنین طراحی بدنهی خیابانهای همجوار با هستههای تاریخی ارائه نشده است که بر اساس آن بتوان فعالیتهای صورت گرفته و اقدامات موردنیاز بافتهای دارای ارزشهای فرهنگی تاریخی ایران را مورد تحلیل قرار داد و به دنبال آن راهکارهایی عرضه داشت.
روش تحقیق
پژوهش حاضر با هدف ارائه راهکارهایی در جهت طراحی جدارههای هماهنگ با بافت های تاریخی صورت گرفته است. نوع پژوهش کاربردی- توسعهای و از نوع کمی- کیفی و روش تحقیق، تحلیلی- توصیفی است.
.2 فضای شهری
فضای شهری یکی از عناصر ساخت فضایی شهر است که همواره با تاریخ یک ملت در ادوار مختلف به وجود میآید شکل میگیرد و دگرگون می شود. این عنصر که فعالیتهای مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی همواره در آن جریان داشته همیشه با قلب تاریخ شهر میتپیده و سرگذشت شهر را رقم میزده است.[6] و همیشه بهعنوان یکی از عناصر اصلی در ساختار شهر اهمیت داشته است. دو عنصر اساسی فضای شهری عبارتاند از میدان و خیابان.
.1.2 تاریخچه مفهوم خیابان در ایران
در لغت نامه دهخدا در مقابل واژه خیابان نوشته شده گلزار. راهی که دو طرفش بیابان است. راهی که دو طرفش درختان و گل و باغچه است. راهی میان دو صف درختان. در تصویر امروز، خیابان معبری است مستقیم و ماشینرو که وسط آن آسفالت شده باشد.[7] در ایران از زمان هخامنشیان خیابان وجود داشته و آثاری از خیابان در پاسارگاد به چشم میخورد، مسیرهایی که دو طرفش را درختان احاطه کردهاند.
همچنین خیابانهایی نظیر چهارباغ اصفهان در زمان صفویه مفاهیم جدیدی از عرصههای همگانی عمومی شهر را به نمایش میگذارند که یا راه به میدان اصلی شهر میبرد و یا به موازات آن کشیده میشد. این خیابان با توجه به شرایط اقلیمی در کنارهای خود درختان بیشماری دارد که بنا بر نوع قرارگیری در محیط بیرونی »چنارستان« یا »چهارباغ « نامیده میشود. خیابان در این دوره بیشتر مفهومی تفرجگاهی دارد .[8] چهارباغ اصفهان که دارای چهار کیلومتر فضای سبز بود، مکانی برای گردش و تفریح عموم مردم به شمار میآمد که از تعدادی باغهای کوچکتر تشکیل میشد که هریک دارای یک و یا چند حوض و آبراههای در وسط بود - شکل . - 1
در دوران قاجار برای نخستین بار خیابان نه فقط به عنوان تفرجگاه بلکه بهعنوان مکان تجارت و بازرگانی هم نقش بازی میکند. خیابان در این دوره و در سبک تهران به عنوان یک فضای شهری با هویت و زنده خود را مطرح میکند - شکل . - 2 در دوران معاصر و به ویژه حکومت پهلوی همگام با تحولات جهانی و پژواک مدرنیته در سرتاسر جهان مداخلات شهرسازی کشورمان نیز از این آرا بینصیب نمیماند و برای نخستین بار احداث خیابانهایی چلیپایی در دستور کار دولت قرار میگیرد و بافت کهن بسیاری از شهرها به دنبال همین رویکرد از هم دریده میشوند.[8]
.2.2 نما
دکتر جهانشاه پاکزاد، نما را سطوح تشکیلدهندهی هر بدنه نامیده و معتقد است که هر نما جزئی است از بدنه که پوسته یا پوسته های ظاهری هر بنا یا ساختمان را تشکیل میدهد. نما در عمل پردهای است که درون ساختمان را از بیرون آن جدا میکند و به همین دلیل عنصری است دوبعدی که ارتباط ملموس ساختمان با شهر است. علاوه بر آن در شکلدهی به سیمای کالبدی شهر، نقش مهمی دارد .[10]
.3.2 جدارههای شهری
از کنار یکدیگر قرار دادن مجموعه ای از نماهای مشرف به فضای شهری جداره های شهری تشکیل میشود. واژهی نمای شهری که به اشتباه در معماری و شهرسازی ایران رایج گردیده به معنای جداره است.
