بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه با هدف بررسی رابطه ویژگیهاي شخصیت و طرحوارههاي هیجانی با اضطراب امتحان در بین دانش آموزان پسر دوره اول مقطع متوسطه ناحیه چهار شهر تبریز انجام گرفت. بدین منظور، 234 دانش آموز با روش تصادفی خوشهاي چند مرحلهاي از بین جامعه آماري انتخاب شد و ابزارها را تکمیل نمودند. ابزارهاي پژوهش شامل نسخه فارسی مقیاس طرحوارههاي هیجانی لیهی - LESS - ، پرسش نامه شخصیت پنج عاملی نئو NEO- - - FFI و سیاهه اضطراب امتحان - TAI - بودند. طرح پژوهش همبستگی بوده و از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه همزمان براي تحلیل فرضیه ها و سوال ها استفاده شد. نتایج نشان داد که اضطراب امتحان با ویژگیهاي شخصیتی روان رنجوري، برونگرایی، خوشایند بودن و با وجدان بودن همبستگی معنادار دارد. علاوه بر این نتایج رگرسیون نشان داد که فقط روان رنجوري به صورت معناداري اضطراب امتحان را پیش-بینی میکند . - β=0/55 -
هم چنین اضطراب امتحان با طرحواره قابل کنترل بودن، خودآگاهی هیجانی، قابل دركبودن هیجان، نشخوار، پذیرش، ساده اندیشی در مورد هیجان ها، ابراز هیجان و نهایتاً طرحواره سرزنش همبستگی معناداري دارد؛ طرحواره قابل کنترل بودن هیجان ها - r=0/41 - بوده بالاترین همبستگی و در گامهاي بعد خودآگاهی هیجانی - r=0/31 - ، نشخوار - r=0/30 - و ساده اندیشی درباره هیجان ها - r=0/29 - قرار دارد و چهار طرحواره دیگر، همبستگیشان با اضطراب نسبتا پایین اما معنادار است. نتایج تحلیل رگرسیون طرحوارههاي هیجانی نیز نشان داد از بین طرحوارههاي هیجانی، قابل کنترل بودن، خودآگاهی هیجانی، نشخوار، ساده اندیشی و ابراز به صورت معناداري اضطراب امتحان را پیش بینی میکنند. یافتهها حاکی از نقش ویژگیهاي شخصیتی از جمله روان رنجوري در اضطراب امتحان هستند؛ علاوه بر این طرحوارههاي هیجانی نیز نقش مهمی در پیش بینی اضطراب امتحان دانش آموزان دارند.
واژههاي کلیدي: اضطراب امتحان، شخصیت، طرحواره هاي هیجانی.
مقدمه
اضطراب امتحان به مجموعهاي از پاسخ هاي ادراکی، فیزیولوژیکی و رفتاري اطلاق میشود که با نگرانی درباره پیامدهاي منفی یا شکست احتمالی از امتحان یا موقعیت هاي ارزیابانه مشابه همراه است - بیابانگرد، . - 1381 البته اضطراب امتحان به عنوان گرایش و اشتغال ذهنی مضطربانه با عملکرد امتحان و نه متمرکز ساختن توجه به امتحان تعریف شده است - بمبنوتی1، - 2008 و از آن تحت عنوان رایج ترین ترس در بین دانش آموزان یاد شده است - اورباخ، لندسلی و گري، . - 2007 اسپیلبرگر - 1980 - دو مولفه مستقل نگرانی و هیجان پذیري براي اضطراب امتحان مطرح کرده است که عنصر نخست، یعنی نگرانی و فعالیت شناختی نامربوط به تکلیف است که شامل اشتغال ذهنی و شناختی زیاد درباره عملکرد، پیامدهاي شکست ناشی از امتحان، افکار مربوط به بد امتحان دادن و تحقیر خود، ارزیابی توانایی خود در مقایسه با دیگران و انتظارات منفی از عملکرد بوده و عنصر دوم، یعنی هیجان پذیري، به واکنش هاي عصبی خودمختار و فیزیولوژیکی مانند تپش قلب، آشفتگی معده، سردرد و عصبانیت اشاره دارد - ابولقاسمی، بیگی و نریمانی، . - 1390
برخی پژوهش ها نیز اضطراب امتحان را بر اساس نظریههاي فراشناختی به دو نوع ناشی از کمبود مهارت هاي فراشناختی و افکار نامرتبط متداخل در فرآیندهاي فراشناختی طبقه بندي کرده اند - وینمن ، . - 2008 در پژوهش هاي مختلف میزان شیوع اضطراب امتحان در دانش آموزان از 10 تا 30 درصد گزارش شده است، اما بیدل، ترنر و هیوز - 1993 - میزان شیوع اضطراب امتحان را در دانش آموزان دورة ابتدایی 41 درصد گزارش کرده اند - ابولقاسمی، . - 1382 ابولقاسمی - به نقل از ابولقاسمی، بیگی و نریمانی، - 1390 میزان شیوع اضطراب امتحان را 17/3 درصد به دست آوردند. اخیرا انجمن اضطراب امتحان آمریکا - 2010 - میزان شیوعاین پدیده را در بین دانش آموزان دبیرستانی حدود 15 تا 20 درصد گزارش کرده است. مطالعات حاکی از این هستند که عوامل محیط آموزشی، روش هاي تدریس، شرایط خانوادگی و سبک والدینی، شخصیت و ویژگی هاي هیجانی در اضطراب امتحان دانش آموزان دخیل اند - مهینی رسولی، . - 1389
ویژگی هاي شخصیتی به عنوان مجموعه سازمان یافتهاي از صفات نسبتا ثابت و پایدار در افراد هستند که روي هم رفته یک فرد را از فرد یا افراد دیگر متمایز میکنند - شاملو، . - 1382 کوستا و مک کرا 1992 - ؛ به نقل از هارن و میتچل2، - 2003 و بر اساس نظریههاي صفات شخصیت اقدام به تحلیل عاملی ویژگی هاي شخصیتی کرده و در نهایت به پنج عامل درجه دوم دست یافته اند که معتقدند ویژگی هاي زیرین شخصیت بوده و جهان شمول اند . نتایج چندین دهه پژوهش در حوزه شخصیت پنج عامل شخصیت شامل روانرنجوري، برونگرایی، گشودگی به تجربه، خوشایندي و وظیفهشناسی را مورد تایید قرار دادهاند - آقا یوسفی و ملکی، . - 1390 خسروي و بیگدلی - 1387 -
اظهار کردهاند که ویژگی هاي شخصیتی هم چون درونگرایی و بیثباتی هیجانی میتوانند به عنوان مولفههاي شخصیت بر اضطراب و اضطراب امتحان و مکانیزم هاي سازشی در مواجهه با منابع تنش زا و اضطراب زا تاثیر بگذارند. چندین مطالعه نیز رابطه بین ویژگی هاي شخصیتی و اضطراب امتحان را در بین دانشجویان و دانش آموزان مورد بررسی قرار داده اند - مثل لیو، منگ و خو3، 2006؛ مهینی رسولی، 1389؛ خسروي و بیگدلی، . - 1387 گرچه نتایج پژوهش ها در زمینه نقش روان رنجوري در اضطراب امتحان در بین اغلب پژوهش هاي پیشین تایید شده است اما در ابعاد دیگر شخصیت تناقض هایی وجود دارد، به طوري که برخی پژوهش ها گزارش کرده اند که برونگرایی با اضطراب امتحان همبسته بوده و بر آن تاثیر میگذارد - لیو و همکاران، 2006؛ مهینی روسالی، - 1389، در حالی که پژوهش هاي دیگر حاکی از عدم تاثیر این بعد شخصیتی در اضطراب امتحان هستند - خسروي و بیگدلی، . - 1387 علاوه براین به نقش دیگر ابعاد شخصیت در اضطراب امتحان چندان توجهی نشده است و البته پژوهش هاي انجام شده نیز در گروه هاي سنی، جنسیتی و تحصیلی متفاوتی انجام گرفته است که نتیجه گیري در زمینه نقش شخصیت را با دشواري مواجه میسازد.
هیجان ها نیز از جمله فرآیندهایی است که ممکن است فرد را در معرض پدیدههاي مثل اضطراب به صورت اعم و اضطراب امتحان به صورت اخص قرار دهد و چنانچه گارنفسکی و کریج - 2003 - اشاره کرده اند مدیریت هیجان ها به مثابه فرآیندهاي درونی و بیرونی که مسئولیت کنترل، ارزیابی و تغییر واکنش هاي هیجانی فرد را در جهت دستیابی به اهداف بر عهده دارد و نقص و مشکل در این فرآیندها میتواند فرد را در معرض مشکلاتی چون اضطراب قرار دهد. یکی از متغیرهایی که در ارتباط با هیجان ها اخیرا معرفی شده است طرحوارههاي هیجانی است. طرحوارههاي هیجانی شامل باورهایی درباره علت و منشاء هیجان ها، تفاوت هیجان ها با یکدیگر، تداوم یک هیجان و طول دروه آن جهان شمولی است - لیهی، . - 2012 لیهی مدل طرحوارههاي هیجانی را با الهام از مدل هیجان مدار - گرینبرگ، - 2002 و نظریههاي فراشناختی ارائه داده است. لیهی - 2002 -
براین باور است که طرحوارههاي هیجانی تفاسیر و راهبردهایی هستند که افراد به هنگام تجربه یک هیجان خاص از ان استفاده میکنند و این تفاسیر و راهبردها همگی باورهاي فراشناختی افراد درباره هیجان ها هستند که جانشین هیجان ها میشوند. این طرحواره ها منعکس کننده شیوههایی هستند که افراد هیجانات خود را تجربه میکنند و باوریست که آن ها به مجرد برانگیخته شدن هیجانات ناخوشایند در مورد طرح مناسب براي اقدام - چگونگی عمل کردن در هنگام برانگیخته شدن هیجانات ناخوشایند - در ذهن دارند. همچنین، افراد، درباره نیاز به بازداري، کنترل، اجتناب، پذیرش، تحمل سردرگمییا هیجانات، مشکل دارند که باعث افزایش راهبردهاي ناسازگارانه مقابله، مثل نشخوار ذهنی، اختلالات خوردن، سوءمصرف مواد و نگرانی میشود - لیهی، . - 2012 هم چنین، این مدل تصدیق میکند که ممکن است مشکلات انگیزشی بیمار دیدگاههاي مشکل زاي فراگیرتري در مورد هیجانهاي ناخوشایند را منعکس کند - لیهی، . - 2010 شوتز، بنسون و دکویر-گانبی - 2008 -
در تحقیقی نقش انگیزههاي گرایشی-اجتنابی، هیجانهاي مربوط به امتحان و تنظیم هیجانی مرتبط با امتحان را مورد بررسی قرار دادند. آن ها دریافتند که انگیزههاي گرایشی- اجتنابی و فرآیند ارزشیابی شناختی در پرسش نامه تنظیم هیجانی مرتبط با آزمون، تأثیرات مستقیم و غیر مستقیمی بر هیجان هاي خوشایند و ناخوشایند مرتبط با امتحان دارد . هم چنین یافته ها حاکی از آن بود که تنظیم هیجانی رابطه مثبت معنی داري با اضطراب امتحان دارد. نتایج پژوهش باطنی، ابولقاسمی، علی اکبري دهکردي و هرمزي - 1392 - با عنوان » تأثیر آموزش مهارت هاي نظم دهی هیجانی بر مؤلفه هاي اضطراب در دختران دبیرستانی« نشان داد که آموزش مهارت هاي نظم دهی هیجانی، اضطراب و مؤلفه هاي آن را در دانش آموزان به طور معناداري کاهش می دهد.
هرچند پژوهشی به صورت مستقیم رابطه بین طرحوارههاي هیجانی و اضطراب امتحان را مورد بررسی قرار نداده است و پژوهش هاي انجام گرفته بر دیگر ابعاد هیجان مثل تنظیم هیجانی - کاپایدن، 2009؛ حیدري، احتشام زاده و حلاجانی، - 1388 تمرکز کرده اند، اما گولد و الدشتین - 2010 - نشان دادهاند که افراد به هنگام در معرض اضطراب قرار گرفتن، ادراك و تفاسیري نادرست و کنترل کمتري بر هیجان هاي خود ادراك میکنند، که این مسئله میتواند در عملکرد تحصیلی افراد تاثیر بگذارد . بر این اساس مطابق مطالعات سیستماتیک، 25 تا 40 درصد یادگیرندگان در مراکز آموزشی استاندارد شکلی از اضطراب امتحان را نشان میدهند - کارتر، ویلیام و سیلورمن، 2008؛ ارگن، 2003؛ پوتواین و دانلیز، - 2010 و علاوه براین، نگرانی فزایندهاي وجود دارد که میزان شیوع آن به دلیل پیشرفت فزاینده تکیه بر مقیاس هاي استاندارد مربوط به عملکرد براي تصمیم گیري در مدارس افزایش یابد - لو، گرومبین و راد، . - 2011 با توجه به شیوع بالاي اضطراب امتحان در بین دانش آموزان و دانشجویان و پیامدهاي تحصیلی، اجتماعی، روانشناختی، هیجانی فوق الذکر لازم است با انجام پژوهش هاي بیشتر در این زمینه، اقدامات و برنامههاي موثري در زمینه پیشگیري، تشخیص و درمان اضطراب امتحان طراحی و تدوین کرد. لذا هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه ابعاد پنجگانه شخصیتی و طرحوارههاي هیجانی با اضطراب امتحان در دانش آموزان پسر دوره اول مقطع متوسطه بود.
روش
