بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش تاب آوری بر خودکارآمدی تحصیلی، خودکارآمدی اجتماعی، خودکارآمدی هیجانی و نگرشهای ناکارآمد - اهمیت قضاوت دیگران، نیاز به خشنودی دیگران، نیاز به تأیید دیگران، آسیبپذیری و ایدهآلگرایی - انجام شده است. روش پژوهش، شبه آزمایشی و طرح پژوهش پیشآزمون، پسآزمون با گروه کنترل بوده است. جامعه پژوهش شامل کلیه دانشآموزان مدارس پسرانه دولتی مقطع متوسطه ناحیه 2 شهر رشت میباشد. نمونه پژوهش شامل 30 دانشآموز میباشد که با روش نمونهگیری هدفمند، انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش 15 - نفر - و کنترل 15 - نفر - جایگزین شدند. پس از اجرای پرسشنامه خودکارآمدی، نوجوانان و مقیاس نگرشهای ناکارآمد به عنوان پیشآزمون برای گروه آزمایش و کنترل، آموزش 10 جلسه ای 1/5 ساعته برای گروه آزمایش اعمال و سپس از هر دو گروه پسآزمون اخذ شد. تحلیل دادهها با استفاده از تحلیل کوواریانس چند متغیره صورت گرفت. نتایج نشان داد که آموزش تابآوری موجب افزایش خودکارآمدی تحصیلی، خودکارآمدی اجتماعی و خودکارآمدی هیجانی و کاهش نگرشهای ناکارآمد - اهمیت قضاوت دیگران، نیاز به خشنودی دیگران، نیاز به تأیید دیگران، آسیبپذیری و ایدهآلگرایی - شده است. بنابراین آموزش تابآوری بر افزایش خودکارآمدی و کاهش نگرشهای ناکارآمد در دانشآموزان نوجوانان تأثیر داشته است.
کلید واژهها: تابآوری، خودکارآمدی، نگرشهای ناکارآمد
مقدمه
دوران نوجوانی با مجموعهای از موانع و چالشهای تحولی همراه است. شکلگیری هویت، پیشرفت مستقل از خانواده، ارتباط با گروه همسالان، یادگیری نقشها و انتظارات اجتماعی، برآوردن انتظارات تحصیلی و تصمیمگیری و تفکر در مورد آینده شغلی، از جمله دغدغههای نوجوانان هستند. هر کدام از این ملزومات، مستلزم نوعی توانایی مقابله است - جاهد مطلق، یونسی، ازخوش و فرضی، . - 1394 در این میان، تابآوری1بهعنوان سپری در برابر انتظار پیامدهای منفی میتواند به عنوان یک الگوی گسترده و چند بعدی از انعطافپذیری و بخشی از عملکرد روزانه مورد توجه قرار گیرد - لیو، رید و گیرارد1، . - 2017 در طول دودهه گذشته، مفهوم تابآوری از یک رویکرد صفت محور به یک رویکرد فرآیند محور تغییر کرده است و بر اساس این رویکرد، تابآوری قابل آموزش دادن است - چیمتورز2و همکاران، . - 2017 تابآوری بهعنوان یک کیفیت ذهنی مثبت به دلیل کمک به فرد دریافتنِ معنای مثبت در بسیاری از موقعیتها - جون و لی3، - 2017 و درگیر شدن بیشتر در رفتارها و فعالیتهای مثبت - هو، وانگ، گو، گاسکین، روست و وانگ4، - 2017 در حیطه ادبیات روانشناسی مثبت قرار میگیرد. بنابراین تابآوری بهعنوان فرآیند پویای سازگاری و نه صرفاً در واکنش به یک استرس و یا تروما، مدیریت و سازگاری با شرایط و خلق پیامدهای مثبت را در تعامل با محیط امکانپذیر میکند - امی کو و یوسان چانگ5، . - 2018 از طرفی نوجوانان جهت مقابله مؤثر با چالشها و تکالیف متعدد مرتبط با دوره نوجوانی، باید از خودکارآمدی بالایی برخوردار باشند - میلیونی6و همکاران، . - 2014
خودکارآمدی در پژوهش حاضر بهعنوان سازه اصلی نظریه شناختی اجتماعی بندورا دارای ابعاد تحصیلی، اجتماعی و هیجانی است. در محیط تحصیلی و آموزشی، خودکارآمدی به باورهای فرد در ارتباط با توانایی انجام وظایف درسی محوله، اشاره دارد و در افراد دارای خودکارآمدی تحصیلی، تلاش و استقامت در انجام وظایف تحصیلی دیده میشود - با عزت، اکبری، عباسی اصل و مهدویه، . - 1396 خودکارآمدی تحصیلی بهعنوان قویترین پیش بین عملکرد تحصیلی در یک تحقیق فرا تحلیل مد نظر قرار گرفته است. در بعد اجتماعی، رفتارهایی نظیر همکاری، مسؤولیتپذیری، همدلی، خویشتنداری، مهارتهای اجتماعی و ارتباطی مناسب، حل سازنده تنشهای بین فردی و نگرش خوشبینانه فرد نسبت به اثربخشی در موقعیتهای اجتماعی، خودکارآمدی اجتماعی را شکل میدهد - هالستید، اکاس، هاستینگز و گریفیت7، - 2018 و در حیطه هیجانی، خودکارآمدی هیجانی به توانایی فرد برای مغلوب نشدن توسط هیجانهای منفی مانند خشم، اندوه و ناامیدی و تجربه یا بیان هیجانهای مثبت، ثبات هیجانی و تعدیل عاطفه منفی در موقعیتهای دشوار اشاره دارد - میلیونی و همکاران، . - 2014 افراد دارای خودکارآمدی هیجانی از پرخاشگری کمتر و رفتارهای سازگارانه و انطباقی بیشتر برخوردار هستند - مسورادو، مالونداویدال و لیورکا مستر8، . - 2018 در این میان، تابآوری بهعنوان یک منبع روانشناختی میتواند ظرفیت اجتناب از تأثیرات ناخوشایند عوامل مختلف را بر سلامت روانشناختی افزایش دهد - ایزکیردو، ریسکز، گارسیا و سابوکوتبار9، . - 2015 بر اساس پژوهشها نیز، تابآوری با خودکارآمدی تحصیلی - بلند، انتظاری و سعادت، - 1396، توانایی حل مسأله اجتماعی - جون و لی، - 2017، شایستگی اجتماعی، باورها و خودکارآمدی هیجانی - میلیونی و همکاران، - 2014 ، بهزیستی در روابط بین فردی - کالوت، هایاس و دل باریو10، - 2017 ، رابطه مثبت و با فرسودگی تحصیلی - ایزکیردو، ریسکز، گارسیا و ساپوکوتبار، - 2015، اضطراب اجتماعی - امی کو و یوسان چانگ، - 2018، تجربه هیجانات منفی ناخوشایند - ناوارو، یوبرو و لاراناگا1، - 2018، راهبردهای منفی تنظیم شناختی هیجان - غلامی و واحدی، - 1394 و عاطفه منفی - بکاک و پاند2، - 2016 رابطه منفی دارد.
نوجوانان علاوه بر خودکارآمدی به بهرهمندی از تفکرات مثبت و کارآمد، نیاز دارند. نگرشهای ناکارآمد3بهعنوان یک منبع مهم از آسیبپذیری شناختی، موجب میشود تا افراد بهطور منفی به تفسیر و سازمان دادن تجارب خود و در نتیجه، واکنشهای رفتاری و هیجانی منفی و شدید بپردازند - ما4و همکاران، . - 2018 نگرشهای ناکارآمد از دیدگاه وایزمن و بک - 2000 - با دو طبقه نگرانیهای بین فردی و نگرانیهای مربوط به پیشرفت خود سروکار دارد. ناکارآمد بودن این نگرشها به دلیل غیرمنطقی بودن و ایجاد مانع برای دستیابی فرد به اهدافش و بهزیستی هیجانی است - که یه، میو، .5 - 2016 نیاز به خشنودی دیگران، اهمیت قضاوت دیگران و نیاز به توجه دیگران در طبقه نگرانیهای بین فردی قرار میگیرند و خودارزشی فرد در این طبقه در گرو تأیید دیگران است و آسیبپذیری و ایدهآلگرایی در حیطه نگرانیهای مربوط به پیشرفت خود قرار میگیرند و خودارزشی فرد در این طبقه در گرو دستیابی به موفقیت است. مبنای نگرشهای ناکارآمد، تقاضامند بودن است که شامل انتظارات غیر واقعبینانه از خود و دیگران میشود و عدم برآوردن این انتظارات در هر دو موقعیت، با احساس حقارت همراه است. اهمیت توجه به نگرشهای ناکارآمد در دوران نوجوانی تا آنجاست که میتواند بهعنوان یک آسیبپذیری شناختی مهم، حتی افسردگی نوجوان را در بزرگسالی پیشبینی کند - چیمتورز و همکاران، - 2017 و با عملکرد کلی فرد در زندگی - پینار، ییلدریم و سایین6، - 2018 خود جهتدهی - اتانی، سوزوکی، ماتسوموتو و انوکیدو7، - 2016 عزت نفس و تلاش - تیمور، بودک، دمیرسی، آلکان آکداگ، گونگور و اوزدل8، - 2016 و مطلقگرایی - سوفلا و ودیوید9، - 2016 راهبردهای مقابلهای مسألهمدار و رضایت از زندگی و رشد اجتماعی - کیه و میو، - 2016 در نوجوانان رابطه منفی دارد. این در حالی است که تابآوری با اصلاح ارزیابیهای فرد، پاسخهای او را به منابع استرسزا در موقعیتهای بین فردی و موقعیتهای مربوط به پیشرفت خود، واقعبینانهتر میکند - وو، سانگ، چنگ و هو10، - 2018 و با گسترش تفکر منطقی و سالم میتواند منابع انعطافپذیری شناختی را افزایش دهد - دینگ، هان، سانگ، وانگ، گانگ و یانگ11،. - 2017 بر اساس پژوهشها نیز تابآوری با الگوهای فکری مثبتتر - ناوارو، یوبرو و لاراناگا، - 2018 انعطافپذیری شناختی - چیمتورز و همکاران، - 2017، شادی ذهنی - جلیلیان حسن پور و همکاران، - 2018 کاهش نگرشهای ناکارآمد نیاز به تائید و کمالگرائی - شاتکین، دیاموند، سائو، دیمگلیو، چوداسزک و بروسزی12، - 2016 و واقعبینی - هو، وانگ، گو، گاسکین، روست و وانگ، - 2017 همراه است.
مرور ادبیات پژوهش، حاکی از آن است که تحقیقات حوزه تابآوری و خودکارآمدی، غالباً در طرحهای همبستگی و برخودکارآمدی عمومی و تحصیلی متمرکز است و در حیطه نگرشهای ناکارآمد نیز به تأثیر آموزش تابآوری بر نگرشهای ناکارآمد کمالگرایی و نیاز به تائید در یک تحقیق خارجی پرداخته شده است. در این تحقیق قرضیه های زیر بررسی شد:
-1 آموزش تابآوری بر افزایش خودکارآمدی تحصیلی، اجتماعی و هیجانی دانشآموزان تأثیر دارد. -2 آموزش تابآوری بر کاهش نگرشهای ناکارآمد در دانشآموزان تأثیر دارد.
روش
