بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تأثیر آموزش مهارتهای شهروندی بر نگرش نسبت به مدرسه و ادراک شایستگی دانش آموزان پسر پایه ششم ابتدایی صورت گرفته است. این پژوهش نیمه آزمایشی و از نوع پیشآزمون- پسآزمون با استفاده از گروه کنترل به شمار میآید. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیهی دانشآموزان پایه ششم ابتدایی شهر بردسکن میباشند . در این پژوهش، از روش نمونهگیری خوشهای استفاده میشود. به این صورت که از بین دانشآموزان پایه ششم مقطع ابتدایی شاغل به تحصیل، 40 دانشآموز انتخاب و بهطور تصادفی در دو گروه آزمایش 20 - نفر - و کنترل 20 - نفر - قرار گرفتند؛ سپس با استفاده از پرسشنامه نگرش نسبت به مدرسه مک ککوچ و ادراک شایستگی هارتر شرایط دانشآموزان سنجیده شدند و قبل از اجرای برنامه عدم تفاوت معناداری نگرش نسبت به مدرسه و ادراک شایستگی در دو گروه تائید شد. سپس دانشآموزان گروه آزمایش در 10 جلسه 45 دقیقهای آموزش مهارت های شهروندی شرکت کردند و بعد پسآزمون به عمل آمد و نتایج به کمک نرمافزار Spss و با استفاده از آزمون T دو نمونه مستقل و تحلیل کوواریانس مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد آموزش مهارت های شهروندی بر نگرش نسبت به مدرسه و ادراک شایستگی دانش آموزان پسر پایه ششم ابتدایی تأثیر مثبت و معنی داری دارد.
مقدمه
یکی از وظایف اساسی هر نظام آموزشی، تربیت شهروندانی مؤثر، آگاه و مسئولیتپذیر میباشد که در جهت اهداف و مقاصد جامعهی خویش قدم برداشته و برای تعالی آن بکوشند. در گذشته، نیازهای فردی و محلی موردتوجه بوده است؛ ولی با گذشت زمان، نیازهای انسانی از مرزهای فردی و محلی فراتر رفته و به طریقی در ارتباط با سایر جوامع، نیازهای مشترک پیدا شده و درنتیجه دغدغهی نظامهای آموزشی دامنهی گستردهتری پیدا کرده است. - تربیت شهروندی فرایندی است که شهروندان فعال، مطلع، حساس و کارآمد در زندگی مدنی و امور مربوط به ناحیه خود را ایجاد نموده و جنسیتها، نژادها و ساختار طبقاتی را معرفی کرده و عدالت اجتماعی و تنوع را گسترش داده و افراد را به تأمل و مشارکت در جریانات سیاسی و تصمیمگیری آماده مینماید تربیت شهروندی مطلوب یکی از کارکردهای اصلی نظام آموزش و پرورش رسمی هر کشوری محسوب میشود و برنامه ریزان درسی در تمام مقاطع تحصیلی به این کارکرد توجه کرده و سعی مینمایند با تدوین برنامههای درسی مطمئن و استاندارد رفتارهای شهروندی مختلف را در دانشآموزان ایجاد کنند. البته زمانی این کارکرد محقق میشود که تمام عناصر برنامه درسی بهدرستی انتخاب و تعیین شود کانت میگوید که بشر تنها در سایه تعلیم و تربیت میتواند آدم شود و آدمی چیزی جز آنچه تربیت از او میسازد، نیست. با توجه به تأثیر اساسی آموزش و پرورش در جامعهپذیر کردن دانشآموزان، آمادهسازی نسل جدید برای ایفای نقش شهروندی در جامعه محلی، ملی و جهانی نیز امری است که از این نهاد آموزشی انتظار میرود؛ زیرا ایفای نقش شهروندی مستلزم دانایی، آگاهی و کسب نگرش و مهارتهای لازم برای حل مسالمتآمیز مشکلات و چالشهایی است که فرد در زندگی اجتماعی خود با آن برخورد خواهد کرد و از مهمترین بسترهای کسب چنین شایستگیهایی، نظام آموزش و پرورش هر جامعه است. اهمیت این عامل تا آنجاست که دارندورف، دهه 1990 را با عنوان "دهه شهروندی" توصیف کرده است در بسیاری از نقاط جهان بهمنظور افزایش دانش و توانایی مشارکت شهروندان، برنامههایی برای آموزش مهارتهای شهروندی طراحی و اجرا میشود تا افراد بتوانند توانمندیهای لازم را برای زندگی در یک جامعه مدنی مثل تساهل، تسامح و حل تضاد از طریق گفتوگو و مذاکره و مانند آن بیاموزند. این مفهوم تنها از طریق توجه به مقوله تربیت شهروندی در برنامههای درسی و نظام آموزشی امکانپذیر استاساساً. تربیت شهروندی را میتوان در 3 بعد دانش، نگرش و مهارت مورد بحث قرار داد آموزش مهارتهای شهروندی بر روی نگرش افراد تأثیرگذار است دانشآموزان به دلیل اینکه آیندهسازان هر کشوری به حساب میآیند و مدرسه دومین مکان جامعهپذیری آنها است لذا آموزش مهارتهای شهروندی به دانشآموزان باعث بهبود نگرش آنها نسبت به مدرسه و درک شایستگیهای خودشان میگردد. ادراک خود نیز یک ویژگی مادرزادی نیست بلکه از خلال تجارب ادراکشده مکرر و بازخوردهای متقابل رشد میکند و میتواند بهبود یابد و یا تغییر کند. یکی از مؤلفههای خود پنداشت ادراک شایستگی است که به فرایند آگاه شدن فرد از ویژگیهای خویش، نوع روابط با دیگران، بازخورد نسبت به رویدادها، ظرفیتها و تواناییهای خود اشاره دارد و برخوردهای مختلف شناختی جسمانی و اجتماعی متمرکز است به نظر هارتر - 1982 - ادراک شایستگی شامل پنج حوزه خاص است: شایستگی تحصیلی - عملکرد تحصیلی و هوشی - ، پذیرش اجتماعی - ارتباط با همسالان - ، شایستگی ورزشی - فعالیتهای ورزشی - ، شایستگی جسمانی - تصور بدنی - و رفتار - رفتار با دیگران - - بهادرمطلق و همکاران، 1391، ص . - 38 هارتر - 1999 - ادراک شایستگی را بهعنوان محرکی چندبعدی که افراد را در حوزههای فیزیکی، اجتماعی و شناختی هدایت میکند توصیف نمود. بر اساس این دیدگاه ادراک شایستگی و لذت درونی که از موفقیت به دست میآید منجر به افزایش تلاش برای موفقیت میشود در حالی که ادراک عدم شایستگی و نارضایتی منجر به اضطراب و کاهش تلاش برای موفقیت میگردد نگرش عبارت است از ترکیبی از باورها و هیجانهایی که شخص را پیشاپیش آماده میکند تا به دیگران، اشیا و گروههای مختلف به شیوهی مثبت یا منفی نگاه کند. نگرشها ارزیابی از اشیا را خلاصه میکنند و در نتیجه پیشبینی یا هدایت اعمال یا رفتارهای آینده را بر عهده میگیرند. یادگیری و تغییر رفتارهایی که بهوسیله افراد، حوزه عاطفی هدفها تلقی میشوند، بهطور حتم در برنامههای آموزشی مختلف اهمیت بسیار دارد. بهطور مرسوم، انتظار میرود که دانشآموزان نسبت به هر موضوعی که تحلیل میکنند و بهطور وسیع نسبت به فعالیتهای یادگیری بهطور کلی، نگرش مثبت کسب کنند، برنامههای آموزش عملی،معمولاً هدفهایی را در برمیگیرند که نگرش نسبت به کار، نسبت به معیارهای عملکرد و نسبت به رعایت ملاحظات ایمنی را نشان میدهد. از برنامههای مدرسه انتظار میرود در دانشآموزان نگرشهای مطلوب برای زندگی اجتماعی، نظیر ملاحظه دیگران را داشتن، همکاری کردن، بردباری در برابر اختلافات فرهنگی و نژادی را به بار بیاورد علاوه بر این، بسیاری از برنامههای آموزشگاهی به آموزش نگرشهایی در جهت توجه داشتن به حفظ محیطزیست، پرهیز از مصرف داروهای مضر و رعایت مسئولیتهای شهروندی معطوف هستند. همانطور که گفته شد نگرشها دارای سه جنبه عاطفی، شناختی و رفتاری هستند ولی چنانچه قرار باشد نگرشها ایجاد شوند یا تغییر یابند، این جنبه عاطفی نگرشهاست که برای برنامههای درسی حائز اهمیت است و باید بهعنوان بازدههای یادگیری و بهعنوان هدفهای آموزشی شناسایی شوند - محمودزاده، . - 1392
پیشینه:
یارمحمدیان و دیگران، - 1387 - در پژوهش خود با عنوان نقد و بررسی عناصر برنامه درسی در رویکردهای پیشرفت گرا و محافظهکار تربیت شهروندی اعلام میدارند. این مطالعه باهدف بررسی جایگاه و چگونگی عناصر برنامه درسی در رویکردهای مطرح تربیت شهروندی انجام شده است. این پژوهش از نوع نظری است که در آن از رویکرد توصیفی-تفسیری در تحلیل اطلاعات استفاده شده است. از مهمترین یافتههای این پژوهش آن است که دو رویکرد اصلی در تربیت شهروندی وجود دارد و هر رویکرد نیز دلالتهای مهمی برای عناصر برنامه درسی دارد. این دو رویکرد عبارتاند از: رویکرد پیشرفت گرا و رویکرد محافظهکار در این مقاله جایگاه و چگونگی عناصر هدف، محتوا، روشهای تدریس و روشهای ارزشیابی از یادگیری در این دو رویکرد مورد تحلیل و نقد قرار گرفت. با توجه به نکات و دلالتهای مهم و مثبت رویکرد پیشرفت گرا توصیه شده است که در تدوین برنامههای درسی تربیت شهروندی ایران، رویکرد پیشرفت گرا مورد توجه و تأکید بیشتری قرار گیرد.
چناری - 1384 - در پژوهشی خود با عنوان روش سقراطی به منزلهی راهبردی برای تربیت شهروندی بیان داشته است. در مقاله حاضر ابتدا روش سقراطی مورد بررسی قرار گرفته و دو عنصر کلیدی آن، یعنی استنطاق و به بنبست کشاندن مخاطب توضیح داده میشود. سپس دو جنبه متمایز تحت عنوان تناقض دار روش سقراطی، با استناد به گفتگوهای سقراط مورد بحث قرار میگیرند. در این مقاله، نشان داده میشود که گرچه در دوران معاصر، در موارد متعددی سقراط و روش وی مورد توجه قرار گرفته است، اما هرکدام، تنها به یکی از جنبههای مذکور توجه نمودهاند و به عبارتی دیگر، ثقل توجه خود را بر یک جنبه قرار دادهاند.
جنیفر و لی - 2011 - 1 در پژوهش خود نشان دادند که ادراک شایستگی تحت تأثیر سن قرار میگیرد به این ترتیب ادراک شایستگی دانشآموزانی که در سنین پایینتر قرار دارند و حرمت خود پایینتری دارند و ناموفقتر هستند، نسبت به دانشآموزان بزرگتر پایینتر است.
مدیکانا و کرونک - 2008 - 2 در زمینه تأثیر آموزش راهبردهای شناختی و ادراک خود نشان داد که چنین آموزشهایی میتواند ادراک خود و حرمت خود دانشآموزان را افزایش دهند.
فیشر و شاکار - 2004 - 3 در تحقیقی تأثیر یادگیری مشارکتی را در پیشرفت تحصیلی، انگیزش و نگرش دانشآموزان در درس شیمی بررسی و نشان دادند دانشآموزان آموزشدیده به این روش در مقایسه با گروه گواه، نمرات بهتری کسب کردهاند.
آرنسون4 و همکاران - 1978 - در یک بررسی به مقایسه شیوه آموزش همیاری از نوع تکنیک جیگسوا با آموزش سنتی در پیشرفت تحصیلی و نگرش دانشآموزان در دروس ریاضی و علوم اجتماعی پرداختند. در این پژوهش 304 دانشآموز پنجم ابتدایی به مدت 6 هفته شرکت داشتند، نتایج نشان داد که عزتنفس دانشآموزان گروه آزمایش بیش از گروه کنترل بود. همچنین در گروههای آزمایش، آزمودنیها علاقه بیشتری به همگروهیها و همکلاسیهای خود نشان دادند. در این تحقیق در میان دانشآموزان آفریقایی- آمریکایی گروه آزمایش، میزان علاقهمندی و دوست داشتن موضوع درسی و نگرش مثبت نسبت به مدرسه بیش از دانشآموزان گروه اقلیت در کنترل بود.
بنابراین بعد از بررسی پژوهش های صورت گرفته، با توجه به تأثیر اساسی آموزش و پرورش در جامعهپذیر کردن دانشآموزان، آمادهسازی نسل جدید برای ایفای نقش شهروندی در جامعه محلی، ملی و جهانی نیز امری است که از این نهاد آموزشی انتظار میرود. هدف این پژوهش، تأثیر آموزش مهارتهای شهروندی بر نگرش نسبت به مدرسه و ادراک شایستگی دانشآموزان پسر پایه ششم ابتدایی میباشد.
روش پژوهش
پژوهش حاضر یک تحقیق شبه آزمایشی و از نوع پیشآزمون- پسآزمون با گروه آزمایش و گروه گواه است. به طرحهای آزمایشی که در آنها نتوان از انتخاب تصادفی استفاده کرد، طرح شبه آزمایشی میگویند
