بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از پژوهش حاضر »رابطه انگیزش - درونی، بیرونی - و خودکارآمدی و تابآوری دردانشآموزان پسر متوسطهی دوره دوم پایه سوم شهر صحنه میباشد.« در این پژوهش که یک مطالعه توصیفی همبستگی است برای آزمودن فرضیه ها 118 دانش آموز از بین 350 دانش آموز پایه سوم، چهاردبیرستان پسرانه دوره دوم سطح شهر صحنه به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند و آزمودنی ها با استفاده از مقیاس خودکارآمدی عمومی شررو همکاران - GSES - و مقیاس تابآوری کانر و دیوید سون - CD-RSC - و مقیاس انگیزش پیشرفت - درونی، بیرونی - هارتر مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس دادههارا با استفاده از آزمونهای آماری توصیفی نظیر میانگین، ضریب همبستگی پیرسون و انحراف استاندارد و آمار استنباطی نظیر رگرسیون چند متغیره تجزیه و تحلیل شده و نتایج نشان داد که بین متغیرهای مستقل انگیزش درونی و بیرونی و خودکارآمدی و متغیر وابسته تابآوری رابطه مثبت معناداری وجود دارد.
واژگان کلیدی: خودکارآمدی، انگیزش، انگیزش درونی، انگیزش بیرونی، تابآوری
-1 مقدمه:
حدوداً در چند دهه گذشته مفهوم تابآوری در علوم تربیتی و روانشناسی از اهمیت در حال توسعه و گسترشی برخوردار بوده است. مشاهده افراد مسن و میانسال بهنجاری که به خاطر تجربه دوران کودکی و نوجوانی پرخطر منتظر عاقبت خوبی برایشان نبودهاند و انتظار میرفته که به افراد نابهنجاری تبدیل شوند باعث شد تا توجه پژوهشگران به ویژگیها، شرایط و موقعیتهایی جلب شود که پیامدهای منفی پرورش در شرایط نامطلوب را تغییر میدهند. در همین جهت، لوتار - 2005 - 3 فرایندی را بیان کرده است که انسانها را قادر میسازد بر عوامل تنیدگی- زای زندگی خویش تسلط داشته باشند. وی این فرایند را تابآوری نامیده است. این تعریف که از علوم طبیعی وارد ادبیات علوم تربیتی شده است - میلر4 و همکاران،. - 2010 به زبان ساده عبارت است از سازش موفقیتآمیز شخص بهرغم وجود تهدید و شرایط نامطلوب محیطی - ماستن1، - 2004 در مفهوم دیگری تابآوری به گنجایش بازگشت از چالشهای اجتماعی، مالی و یا احساسی به حفظ تعادل مجدد اطلاق شده است و بازگوکننده توانایی فرد جهت سازش یافتگی دوباره در برابر غم، ضربه، شرایط نامطلوب و عوامل تنیدگی زای زندگی است. - رزنیک2، - 2010 افزون بر شناخت ویژگیهای رفتاری مختلف و تأثیر این رفتارها بر تابآوری، شناخت علل رفتارها دغدغه فکری بسیاری از محققین بوده است.
به عبارت دیگر، درک این نکته که انسانها، کارها را به دلیل شوق و علاقه درونی خودشان انجام میدهند، یا عوامل بیرونی آنها را به انجام امور وامیدارد، باعث پدید آیی قلمرو خاص انگیزش رفتارهای انسان شده است. انگیزش که دربرگیرنده مجموع عوامل هشیار و ناهشیار فعالیتهای روانی انسان است، تعیینکننده اراده و رفتار و عامل نیرو دهنده و هدایتکننده رفتارهای فرد است. یا به عبارتی سطح انگیزش بر سطح تابآوری تأثیر بسزایی دارد. بر اساس دلیل انجام یا عدم انجام یک فعالیت، میتوان انگیزش را به دو مقوله انگیزش درونی و انگیزش بیرونی تقسیم کرد، - بندورا3،. - 1997
مفهوم دیگری که در سالهای اخیر درزمینه تبیین رفتار انسانها، باعث پژوهشهای فراوانی شده است و توانایی دارد با بسیاری از جنبههای عملکردی رابطه معناداری داشته باشد ایمان فرد به توانایی خود و برنامهریزی و ساماندهی و انجام امورات موردنیاز برای سرپرستی شرایط و موقعیتهای مختلف است. - همان، - 1997 که بهطور خلاصه از آن بهعنوان خودکارآمدی نامبردهاند. خودکارآمدی ایمان فرد به قابلیت خود جهت تحقق اهدافش در یک موقعیت خاص میباشد. این ایمان و اعتقاد عامل مشخصکننده تفکر، رفتار و کردار و حس افراد است - همان، - 1993 در دنیایی امروزی خودکارآمدی به یک مؤلفه گسترده در حوزههای پژوهشی در علوم تربیتی مخصوصاً روانشناسی تبدیل گشته است. خودکارآمدی میتواند
بر انگیزهها - حالتهای روانی، رفتارها - و تابآوری تأثیر داشته باشد. - همان و همکاران. - 1996 4 چهار منبع عمده برای خودکارآمدی موجود است:1 تجربههای موفقیتآمیز فرد -2 الگوبرداری اجتماعی. - 3 ترغیب اجتماعی. -4 پاسخهای هیجانی و روانی ما - همان، . - 1993 خودکارآمدی بهمنزله یک متغیر اساسی در یادگیری، عملکردهای اجتماعی شناختی، مهارتهای حرکتی، انتخاب راهبردها و رفتارها به شمار میآید. - پینتریچ و شانک5،2002 به نقل از قاسم و حسین چاری،1390، - 3 در این راستا اوو و همکاران - 2010 - 6 مدلی ارائه دادهاند که در آن ویژگیهای انگیزشی دانشآموزان مانند شکستهای تحصیلی اولیه، سبک اسنادی تحصیلی، ناامیدی اکتسابی، حرمت خود، راهبردهای یادگیری و ارتباطعلّی این راهبردها با خودکارآمدی، موردبررسی قرار میگیرد. - قاسم و حسین چاری، -
- 1390زیمرمن - 1995 1 نیز به وجود ارتباطعلّی بین خودکارآمدی و انگیزش اشارهکرده است. همچنین عسکری و همکاران پژوهشی را با عنوان نقش خودکارآمدی و رضایت از زندگی در پیشبینی عملکرد تحصیلی دانشآموزان در سال 1391 انجام دادهاند که نتایج آن نیز دال بر رابطه بین انگیزش درونی و بیرونی و خودکارآمدی و تابآوری میباشد و با پژوهش حاضر نیز همسویی دارد تابآوری و نتایج بهدستآمده از پژوهشها مرتبط با آن درزمینه بسیاری چون آموزشی، سازمانها، بررسیهای اجتماعی، رسانههای جمعی و حتی خصوصی، امور بازرگانی و سیاسی، علوم تربیتی، روانشناسی، روانپزشکی و آموزشوپرورش، آموزش عالی کاربرد زیادی دارد - پاژارس2، . - 2003 به کمک این متغیر میتوان در نوجوانی رضایت از زندگی در آینده را پیشبینی کرد - بندورا و همکاران، . - 1996 سطوح بالای خودکارآمدی نیز با توان بیشتر مقابله با رفتارهای پرخطر برای سلامت همراه است. - ما و همکاران3، - 2006
در واقعیت، باورهای خودکار -آمدی با ابعاد مختلفی از رفتارهای افراد و عاملهای مؤثر بر آن مانند انگیزش، تلاش و مداومت درانجام فعالیتها، خودپنداری و خود نظارتی در ارتباط است - بندورا، . - 1989 علاقه به ادامه تحصیل در اولیا بر ایجاد خودکارآمدی تحصیلی و مشغول شدن فرزندان به تحصیل و افزایش انگیزش درونی آنها نقش روزافزونی دارد. - فان ویلیامز - 2010 4 که موارد ذکر شده همگی نشان از اهمیت پرداختن و بیان موضوع دارد. همانگونه که بیان شد انسانها در برابر شرایط نامساعد، خطرها و ناملایماتمعمولاً احساس بیپناهی میکنند و در بسیاری مواقع نیز سعی میکنند که در برابر خطرها و موقعیت ناگوار تحمل نمایند و نتایج غیرمنتظرهای به دست میآورند. مفهوم تابآوری نهفقط افزایش قدرت تحمل سازگاری فرد در برخورد با مشکل است بلکه مهمتر از آن حفظ سلامت روان و ارتقاء آن است تابآوری به افراد توانایی میبخشد تا با مشکلات و ناملایمات زندگی و شغلی روبرو شوند بدون اینکه دچار آسیب شوند و طی این موقعیتها را فرصتی برای رشد ارتقاء شخصیت خود مورداستفاده قرار دهند - مؤمنی، خدا مراد، اکبری، مصطفی، آتشی زاده، فروزان-. - 1388
هرچه انگیزش و خودکارآمدی دانشآموزان بالاتر باشد تابآوری آنها نیز بیشتر خواهد بود. اصطلاح انگیزش را میتوان بهعنوان عامل نیرو دهنده، هدایتکننده و نگهدارنده رفتار بیان کرد؛ به عبارت دیگر، اصطلاح انگیزش در اصل از ریشه لاتینمووِو - - 5 مشتق شده است که به معنی تحریک است. درنهایت این سؤال مطرح است که بین انگیزش - درونی و بیرونی - و خودکارآمدی و تابآوری رابطهی معناداری وجود دارد یا خیر؟ در دهههای اخیر رویکرد روانشناسی مثبتگرا موردتوجه روانشناسان قرارگرفته که بهجای پرداختن به نابهنجاریها و اختلالها، بر توجه بیشتر به توانمندیها و استعدادهای انسان تأکیددارند در این میان تابآوری به جایگاه ویژهای در حوزههای روانشناسی تحولی، روانشناسی خانواده و بهداشت روانی دستیافته است، بهطوریکه هرروز برشمار پژوهشهای مرتبط با این موضوع افزوده میشود - کمپبل- سیلس، کوهن و استین6، . - 2006 تا اوایل دهه 80
اعتقاد بسیاری از پژوهشگران علوم روانشناسی این بود که رویدادهای تنشزا در بروز اختلالات روانتنی نقش مؤثری دارند، بهعنوانمثال هولمز و راهه7 دریافتند که رویدادهای زندگی با شروع بیماری رابطه دارد. درعینحال بررسیهای روانشناسان بعدی نشان داد که بین رویدادهای تنشزا و اختلالات روانشناختی، عوامل تعدیلکنندهای وجود دارد که موجب میشود این رویدادها تأثیر متفاوتی بر افراد داشته باشند - شاکری نیا و محمد پور، 1379؛ نقل از شفیعزاده،1391،. - 6 چیزی که در برابر تسلیم شدن به تنش از افراد محافظت میکند تابآوری است - مک الیستر و مک کینون8، . - 2008 در طول 20 سال گذشته مطالعه درباره تابآوری بهطور معنیداری گسترشیافته است و نیاز به پژوهش درباره این موضوع احساس میشود؛ و به چند دلیل باید
