بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه سبزیهای برداشت شده در هر محل در همان مکان مورد استفاده قرار نمیگیرد و گاهی سبزیجات نظیر گوجه فرنگی پنج تا ده روز پس از برداشت مورد استفاده قرار میگیرند بنابراین حفظ کیفیت و کمیت سبزیهای میوهای نظیر گوجه فرنگی بدون استفاده از ترکیبات شیمیایی سنتز شده در فاصله بین برداشت تا مصرف از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در همین راستا، در این پژوهش، اثر اسانس رزماری بر خواص کیفی و کمی گوجه فرنگی در شرایط انبار ارزیابی شد. این پژوهش در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار اجرا گردید. در این آزمایش تیمارها شامل غلظتهای مختلف اسانس رزماری - صفر، 250 و 500 میلیگرم در لیتر - بود. بر اساس نتایج به دست آمده مشخص شد، کاربرد اسانس رزماری با غلظت 500 و 250 میلیگرم در لیتر باعث کند شدن روند کاهش وزن میوه و همچنین کاهش درصد پوسیدگی و شاخص طعم میوه شد. همچنین استفاده از غلظت 250 میلیگرم در لیتر اسانس رزماری باعث حفظ محتوای ویتامین ث شد. بنابراین جهت حفظ کیفیت و بازارپسندی میوه کاربرد غلظتهای پایین نظیر 250 میلیگرم در لیتر اسانس رزماری توصیه میگردد.
مقدمه
توسعه روزافزون جمعیت، نیاز به تأمین غذا را روزبه روز افزایش میدهد. میوهها و سبزیها ازجمله مهم ترین محصولات باغبانی هستند که نقش مهمی در تأمین نیاز غذایی و سلامت انسان دارند. به منظور افزایش تولید و رفع هر چه بیشتر مایحتاج بشر راه کارهای مختلفی چون افزایش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح، دستیابی به ارقام برتر، مدیریت عملیات زراعی شامل دفع آفات و بیماریها، آبیاری، تغذیه و هرس و غیره وجود دارد. میوهها و سبزیهای تازه به دلیل داشتن رطوبت زیاد فسادپذیر هستند و در دوره پس از برداشت بخش عمدهای از آن ها - بین 5 تا 50 درصد - از بین میروند. میزان این ضایعات حتی در برخی از موارد تا 80 درصد نیز میرسد. دراینبین یکی از راهکارها که به دست فراموشی سپرده شده است و کمتر مورد توجه قرار میگیرد، کاهش ضایعات پس از برداشت است .[1] برای افزایش عمر انباری میوهها راهکارهایی که تاکنون بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است شامل بسته بندی میوه می باشد که استفاده از این عمل سبب افزایش رطوبت نسبی درون بسته در اثر تنفس محصول و دما نیز افزایش یافته و درنتیجه شرایط برای فعالیت میکروبی - رطوبت و دمای بالا - فراهم می شود. همچنین در استفاده از بسته بندی کنترل شده که غلظت Co2 بالا و غلظت O2 پایین میباشد که هم رطوبت زیاد و فعالیت میکروبی زیاد می شود و هم شرایط مناسبی برای میکروب های بیهوازی فراهم می شود. اگرچه استفاده از ترکیبات شیمیایی می تواند ضایعات حاصل از عوامل میکروبی را کاهش دهند ولی به دلیل عوارض جانبی روزافزون این مواد، مصرف آن ها محدود شده و مصرف کننده بیشتر تقاضای محصول بدون باقیمانده ترکیبات شیمیایی را دارد .[2] بنابراین تکنولوژی نگهداری جدید نیاز به تفکر صحیح روی سلامتی انسان و محیط دارند. بهتازگی روش های غیر شیمیایی مانند استفاده از اشعه گاما، نور فرابنفش، گرما درمانی و استفاده از ترکیبات طبیعی مانند اسانسهای گیاهی توسعه یافته است .[3] ازجمله روش های سالم برای کنترل بیماریهای پس از برداشت فرآورده های تازه که درصد فساد میکروبی بالایی دارند، استفاده از اسانسها است. اسانسهای گیاهی گستره وسیعی از متابولیتهای ثانویه را شامل میشوند که در بیشتر حالات دارای خاصیت ضدمیکروبی و آنتیاکسیدانی هستند. استفاده از اسانسهای اوژنول - ماده مؤثر گیاه میخک هندی - ، تیمول - ماده مؤثر آویشن - ، منتول - ماده مؤثر نعناع - و اکالیپتول - ماده مؤثر اکالیپتوس - در ترکیب یا بسته بندی کنترل شده در طی انبارداری میوه گیلاس به طور چشمگیری سبب حفظ سفتی میوه شده بود .[4] همچنین استفاده از اسانسهای اوژنول، تیمول و منتول در ترکیب یا بسته بندی کنترل شده در طی 35 روز انبارداری انگور به طور قابل ملاحظه ای سفتی میوه را حفظ کرده بود .[5] این پژوهش با هدف بررسی تأثیر اسانس رزماری بر خواص کیفی و کمی گوجهفرنگی اجرا گردید.
مواد و روشها
برای انجام این پژوهش از گوجهفرنگی رقم "فانتوم" استفاده شد. گوجهفرنگیها از گلخانهای خصوصی تهیه شدند. میوهها در زمان قرمز نارس بهصورت دستی و با مقداری ساقه از بوتهها جدا شد، بهطوریکه آسیبی به میوههای برداشتشده وارد نشود. تمام میوههای برداشت شده ازنظر اندازه در یک سطح متوسط بودند و میوههای آسیبدیده حذف گردند. میوههای برداشتشده بی درنگ به آزمایشگاه منتقل شدند. جهت اعمال تیمارها ابتدا دمگل گوجهفرنگیها از میوه جدا و گوجهفرنگیها را با آب معمولی شسته و بعد توسط کلراکس 5 در هزار ضدعفونی کرده سپس غلظتهای صفر، 250 و 500 میلی گرم در لیتر اسانس حاصل از رزماری تهیه شد و میوهها به روش محلولپاشی تیمار شدند و در کیسه های پلاستیکی درون یخچال در دمای 4 درجه سلسیوس تا ظاهر شدن اولین علائم پوسیدگی در میوه نگهداری شدند. جهت تهیه اسانس رزماری، 100 گرم از پیکره رویشی خشکشده گیاه دارویی رزماری را داخل بالن 2000 میلی لیتری ریخته و به آن 800 میلیلیتر آب اضافه شد تا سطح پودر با آب مقطر پوشانده شود. بالن را به دستگاه اسانسگیری وصل نموده و توسط حرارت آب بالن به جوش آورده و برای مدت 2 تا 3 ساعت اسانسگیری انجام گرفت. پس از 15 روز میوهها از یخچال خارج شدند صفات درصد کاهش وزن میوه، درصد پوسیدگی، ویتامین ث میوه و شاخص طعم میوه ارزیابی شدند. در این آزمایش برای هر تیمار 3 تکرار و برای هر تکرار 8 واحد آزمایشی - میوه - در نظر گرفته شد. طرح آزمایش در
قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج این آزمایش نشان داد غلظتهای مختلف اسانس رزماری تأثیر معنیداری در سطح احتمال یک درصد بر درصد پوسیدگی میوه داشت. بر این اساس بیشترین درصد پوسیدگی متعلق به گوجهفرنگیهای تیمار شاهد - غلظت صفر - بود. کاربرد اسانس رزماری باعث شد درصد پوسیدگی بهطور قابلتوجهی کاهش یابد. ازنظر آماری تفاوت معنیداری بین غلظتهای 250 و 500 میلی گرم در لیتر اسانس رزماری وجود نداشت - نمودار . - 1
نمودار :1 تأثیر غلظتهای مختلف اسانس رزماری بر درصد پوسیدگی میوه گوجهفرنگی
در این پژوهش مشخص شد، تأثیر غلظتهای مختلف اسانس رزماری بر میزان ویتامین ث میوه گوجهفرنگی در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. کاربرد غلظت 250 میلیگرم در لیتر اسانس رزماری باعث شد میزان ویتامین ث در مدتزمان انبارداری بیشتر از سایر تیمارها حفظ گردد. افزایش غلظت اسانس رزماری به 500 میلی گرم در لیتر باعث گردید محتوای ویتامین ث نسبت به غلظت 250 میلی گرم در لیتر کاهش یابد. کمترین میزان ویتامین ث متعلق به تیمار شاهد - غلظت صفر - بود - نمودار . - 2
نمودار :2 تأثیر غلظتهای مختلف اسانس رزماری بر میزان ویتامین ث میوه گوجهفرنگی
کاربرد غلظتهای مختلف اسانس رزماری تأثیر معنیداری در سطح احتمال یک درصد بر شاخص طعم میوه گوجه فرنگی داشت. بر این اساس بیشترین شاخص طعم میوه متعلق به گوجهفرنگیهای تیمار شاهد بود. با کاربرد اسانس رزماری، شاخص طعم میوه کاهش یافت و اختلاف معنیداری بین غلظتهای 250 و 500 میلیگرم در لیتر وجود نداشت
نمودار :3 تأثیر غلظتهای مختلف اسانس رزماری بر شاخص طعم میوه گوجه فرنگی
