بخشی از مقاله
چکیده
وجود المان های شاخص علاوه بر زیبایی ، کیفیت فضا را ارتقا می دهد و این کیفیت است که بر ذهن انسان نقش می بندد و بر حس مکان و خاطرات جمعی شهروندان تاثیر می گذارد. لذا طراحان شهری باید درفضاهای شهری ، المان هایی را استفاده کنند که سبب انتقال هویت شهری دراذهان شود که به رضایتمندی شهروندان و بهبود کیفیت محیط شهری کمک می کند.
پژوهش حاضر بر مطالعات کتابخانه ای و طرح و تحلیل پرسشنامه استوار است . نمونه موردی پیاده راه اعلم الهدی شهر رشت می باشد و در این پژوهش برآنیم پس از بیان مفاهیم هویت به شناختی کامل از المان های شهری و رابطه آن با هویت و طراحی شهری دست یابیم و ارزش ها و معیارهای طراحی آنها را مورد بازکاوی قرار دهیم و سپس به کارکرد های مهم المان های شهری در فضای شهری موردنظر دست یابیم.
واژه های کلیدی :
فضای شهری ، هویت ، کیفیت فضا ، المان های شهری ، رشت.
-1 مقدمه
قابلیت زندگی، هویت ، اصالت و فرصت های شهری از خصوصیات مثبت محیط شهری است که باید در خدمت فرد، شهروند و واحدهای کوچک اجتماعی قرار گیرد.ساختار شهر بایستی به طور مستقیم از طریق نهادها و به طور نمادی از طریق فضاهای عمومی اش دعوت کننده و مشوق حیات عمومی باشد . فضای عمومی شهر برخالف فضاهای محله ای باید به روی تمامی اعضای جامعه باز باشد . فضای عمومی شهر محل تعامل و معاشرت گروه های مختلف مردم می باشد . محلی است که مردمان متفاوت برخورد و معاشرت می نمایند.کسی نباید از این فضا طرد شود مگر آنکه توازن حیات ان را مورد تهدید قرار دهد. - بهزادفر; - 1391 نشانه های شهری به عنوان یک عنصر خاص ، نماد شاخص فضای
شهری ، عمل می کنند.این نشانه ها در راستای سبک ها ، روش ها و اعتقادات یک اجتماع شکل می گیرند و می توانند به معرفی یک منطقه ی خاص به لحاظ تاریخی ، جغرافیایی و فرهنگی و...بپردازندکه دربرقراری ارتباط موثر شهروندان و کسانی که به محل رفت وآمد دارند نقش مهمی دارند.
نمادها و المان های شهری از جمله بناهای مهم در طراحی معماری و طراحی شهری محسوب می شوند، به نحوی که گاه حتی از خود شهر پراهمیت تر جلوه می نمایند؛ چراکه بیانگر هویت، شخصیت و عصاره شهر در یک ساختار نمایان هستند. توجه به مفهوم نشانه و طراحی نمادهایی در قالب المان ها ، مبلمان شهری و بناهای معمارانه در شهرها همواره یکی از مسائل مورد توجه طراحان بوده است. نشانه شناسی به مثابه ابزاری برای تحلیل و ارزیابی هویت، استعاره ها ، راهنمایی و مسیریابی در ساختار شهر، نمودی از کاربرد نشانه شناسی شهری است.
علم شهرسازی در کشورهای توسعه یافته، به نمادهای هنری، تاریخی و فرهنگی اهمیت بالایی می دهد و از المان های شهری به عنوان یک نماد فرهنگی در بدنه اصلی مبلمان شهر استفاده می کند. تلفیق هنر، صنعت و معماری و خلق المان های شهری برجسته، نظرگاه های دلچسبی را برای شهروندان و مسافرین ایجاد می کند و این برای مدیران شهری، اهمیت بسزایی دارد تا آنجا که نماد هر شهر، یک المان شهری است. هر شهری گذرگاهی دارد که مسافران با عبور از آن یا ورود به آن خاطره ای از آن شهر به یادشان می ماند و نیز مردم و ساکنان آن در جوار آن به زندگی مشغولند. در صورت وجود المانی که بتواند هم پیشینه ی نیاکان و افتخارات آنان را بنمایاند و هم از لحاظ زیبایی شناسی و نیز درک مردم عادی از آن نماد جایگاه قابل قبولی داشته باشد، می توان به نمادی رسید که همچنان که تصویر کالبدش در ذهن می ماند، بتواند بیانگر مفاهیمی از افتخارات شهری و نیز محلی برای نمایش هنر و فرهنگ آن شهر نیز باشد. در این مقاله با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و روش توصیفی - تحلیلی به بررسی نقش المان در شهر و میزان تاثیرپذیری که از فرهنگ، هنر و تاریخ یک شهر گرفته می شود می پردازیم.
هویت درهر جامعه ، نشان ازفرهنگ آن جامعه است وفضاهایی همساز با هویت شهری موجب آرامش، امنیت و مشارکت شهروندان میشود.فضاهای شهری محل تعاملات اجتماعی است و این تعاملات درمکان هایی دیده می شودکه برای شهروندان حس امنیت وحس تعلق را فراهم نمایند.
هدف دیگر المان ها ، ارتقای کیفیت و ایجاد سرزندگی فضاهای شهری و زیبایی و شادابی است.نصب نشانه های شاخص شهری و کمک گرفتن از ابزارهایی جهت زیباسازی آنها از عوامل مهم ایجاد محیط سالم و با نشاط برای زندگی شهروندان است.
اولین نقشی که بر طراحی نماد شهری قائل می شویم ، ارتباط بصری و درک معنایی مناسب بین طرح وانسان است سپس ، وظیفه زیباسازی محیط شهری را برعهده می گیرند.ازآنجایی که طراحان شهری نقش مهمی درایجاد ومکان یابی فضاها و نمادها دارند لذا درایجاد فضاهای شهری متناسب با محیط شهری نیازمند شناخت کافی از هویت شهری ورفتارشناسی انسان هستند تا با بهره گیری از این موارد بتوانند فضای شهری مناسبی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی شهری ، طراحی و اجرا نمایند و بتوان به نحوی کیفیت زندگی شهری را بالا برده و شهر را متمایز از دیگر شهرها ساخت و به مکان جاذب جمعیت و گردشگران تبدیل شود.
-2 تعاریف و مفاهیم
-1-2 فضاهای شهری
فضاهای شهری بخشی از فضاهای عمومی شهری هستند ، که استفاده کننده آنها مردم هستند.دراین فضاها برخی رفتارهای اجتماعی و برخوردهای از پیش تعیین نشده اتفاق می افتد.که بسیاری از آن ها یادآور خاطرات ارتباطات افراد با یکدیگر و محیط است.گاهی حتی برخی از ساختمان ها و بناها شهری نشان دهنده ی این مفهوم است.
چرا فضاهای شهری همیشه به عنوان عناصر ضروری درهویت یک شهر در نظر گرفته شده اند و چرا وقتی ازمردم یک شهر خواسته می شود تا نقشه های ذهنی از شهرشان را ارائه دهند از میدان های عمومی و و باغ ها شروع می کنند.این مسائل نشان دهنده این است که فضاها در شهرها ،توالی و تناسب آنها و شیوه ای که با هم در ارتباط هستند دارای اهمیت فرهنگی زیاد در زندگی درشهرهاست. فضاهای عمومی شهری باید به عنوان یک سیستم فضایی با اندازه های مختلف و متناسب ، با کارکرد ها و معانی متفاوت بوجودآیند، - صدیق:. - 1391 پس فضای شهری مفهومی است که در ذهن شهروندان نقش می بندد.
ریچارد راجرز فضای شهری را این چنین می داند «فضاهای شهری بخش هایی از بافت شهری است که عموم مردم به آن دسترسی فیزیکی و بصری دارند و بستری است برای فعالیت های انسان و برقراری تعاملات اج تماعی ، به عنوان مثال خیابان ها ، میادین و سایر مسیرهایی که دیگران حق عبور از آنها را دارند و سایر فضاهایی که دسترسی مردم در آن آزاد بوده و واسطه ای برای برقراری ارتباط با افراد جدید و کسانی است که آنها را می شناسیم یا نمی شناسیم،از جمله فضاهای شهری محسوب می شوند. - داوری نژاد; - 1391
-2-2 المان های شهری
المان یا نماد شهری ، ترکیبی است پیکره وار که در ساخت آن از ویژگی های درونی احجام و اشکال هندسی ، صفحات قائم یا منحنی ، اجزای سازه ای و... به طور کلی هر آنچه که جنبه ی تزئینی و ساختمانی داشته باشدبه صورت یک کلیت یکپارچه و تلفیقی ازموارد فوق استفاده شود المان می گویند.
این ترکیب دارای یک نظام هندسی ، تعادلی پایدار و زیباست به گونه ای که پس از خودنمایی درسطح شهرافراد را به گونه ای جذب خود می نماید و ذهنشان را درگیر می کنند و تا مدتها درآن منطقه از شهر به صورت نمادین و سمبلیک ، مشخصه ای برای شناخت شهر درمنطقه ی مورد نظر می گردد و جزء شاخصه های شهری محسوب می گردد،به طوری که ذهن با برده شدن نام منطقه ی مزبور ناخودآگاه به دنبال شاخصه ها و ویژگی های خاص آن منطقه رفته و المان مورد نظر را در خود تصویرسازی خواهند کرد.
این عناصردر فضاهای شهری چیده می شوند و منظر و هویت شهری را ، تحت شعاع قرارمی دهند.نقش اصلی المان شهری در سطح خیابان ها و فضاهای شهری ایجاد مکان هایی است که زبان ناطق هویت انسان و منظر شهری مطلوب ، باشد و باید در این حوزه باطراحی و برنامه ریزی های دقیق ، مت ناسب با فرهنگ و آداب و رسوم مردم حرکت کرد.همخوانی این طرح با هویت شهروندان و محیط های شهری ازاهمیت خاصی برخوردار است ، چراکه همین همخوانی است که ارتباط بین طرح و محیط را برقرار می سازند و همین باعث سیما و منظر شهری مطلوبی از دید ناظر می شود.
-1-2-2 المان با مجسمه تفاوت دارد
تفاوت اصلی مجسمه با المان در نگاه انتزاعی و غیر مستقیم المانهاست به یک موضوع! نگاهی که ذهن انسان را بعنوان یک موجود متفکر درگیر خود میکند.…لقمه ای آماده نیست که در دهان انسان گذارده شود! فکر و اندیشه و تامل انسان را در برخودر با خود میطلبد.… در حرکت انسان مکث و تامل ایجاد میکند و همین ویژگی باعث ماندگاری آن میشود چرا که آنچه موجب درگیری ذهن شود در اذهان باقی میماند..… اما مجسمه خیلی پیش پا افتاده و به قول معروف شسته رفته گویی لقمه ای آماده را در دهان فرد میگذارد و مفهوم را مستقیما به وی عرضه میدارد..…در گیری فرد با موضوع به سطح نزول میکند و در چنین حالی و از چنین اثری نمیتوان انتظار ماندگار شدن و اثر گذاری در ذهن را داشت.… علاوه بر این مجسمه پیکره ایست تراشیده شده از سنگ یا یک نوع از مصالح خاص.…معممولا تنوع خاصی ندارد و کالبدی یکنواخت است در صورتیکه المانها چه به لحاظ فرمها وئ آرایه های به کار رفته و حتی چه به لحاظ مصالح و رنگها و تزئینات معمارانه میتوانند سرشار از تنوع و زیبایی باشند… المان یک ترکیب معمارانه است چرا که در آن از هندسه و ویژگی های درونی اشکال و احجام استفاده میشود در صورتیکه هنر پیکره سازی و مجسمه سازی مقوله ی دیگریست که مستقیما در این گروه طبقه بندی نمیشود .… اما در برخی موادر ما مجبوریم برای نشان دادن مکانی خاص از مجسمه استفاده کنیم مثلا مکانهایی که به نام شخصیتی خاص معرفی شده اند و هدف نشان دادن چهره یا پیکره ی شخصیتی خاص میباشد.… این شخصیت را نمیتوان با خط و صفحه نشان داد! اما در اکثر موارد برای نشان دادن مفاهیم و موضوعات و بویژه آنچه که اصولا شکل خاصی ندارد و صرفا مفهومی را بیان میکند استفاده از آرایه ها و المانها ضروری است.
شکل:1 المانی در پارک شهر مادرید
-2-2-2-2 المان های بیانی
- با بیان مطلبی خاص طراحی می شوند.
- بازگوکننده رویداد تاریخی ،فرهنگی و یا ویژگی های منطقه و مردم آن
- دارای مخاطب عام می باشد.
- کاربرد گسترده تری در سطح شهر بخصوص میادین شهری و گره های شهری.
شکل: 2 میدان ضد مشهد - در حال حاضر تخریب شده -
-3-2-2-2 المان های عملکردی
- خلق فضا با استفاده از آرایه ها و عناصر بصری
- الزام به داشتن اطلاعات ویژه از منطقه مذکور قبل از ایجاد چنین فضایی
- استفاده گسترده تری نسبت به المان های بیانی در سطح شهر
- دارای مخاطب بیشتر نسبت به المان های بیانی و نمایشی
- دارای سبک های بی شمار در هر شهر
شکل: 3 نمونه ی ایستگاه اتوبوس - curtiba برزیل
-3-2-2 ویژگی های خاص المان های شهری
المان های شهری باید به گونه ای طراحی شوند که هم درعملکرد های متفاوت وهم درزیبایی و جهات دیگرموثر واقع شوند.المان ها می توانند مانند هرعنصرشهری درسیما و منظر شهری نقش مهمی داشته باشند و با مخاطب خودارتباط برقرارکنند ، که این امرنیازمند به برنامه ریزی و طراحی دقیق ، داشتن مطالعات کامل از ویژگی های اقلیم ، فرهنگی ، آداب ورسوم و... منطقه میباشد ، که درصورت رعایت این نکات ، المان های شهری میتوانند درعملکرد خود موفق شوند و هویت شهری را به نحو احسن به اجرا گذارند.
باتوجه به اینکه یکی از اهداف المان ها اطلاع رسانی و معرفی منطقه ازنظر فرهنگی ، اجتماعی ، جغرافیایی و خصوصیات مردم منطقه است ، همه ی این موارد می توانند دربرقراری ارتباط موثرتر با مردم و مخاطبین کمک کنند. اما علاوه بر برقراری ارتباط با مخاطبین می تواند نقش مهمی در زیبایی سیمای شهر داشته باشد ، زیرا قسمت های مختلف شهر را تحت تاثیر قرار داده و از یکنواختی خارج می کند و به نوعی با ایجاد این نشانه ها در قسمت های مختلف شهر ، هر قسمت ویژگی منحصر به فرد می یابد و به غنای شهر کمک خواهد کرد.
لازم به ذکر است که در طراحی این نشانه های شهری باید به جزییات نیز توجه شود ازقبیل رنگ ، سبک نورپردازی ، جنس مصالح به کاررفته ، جانمایی ، مقیاس ، دوام ، ایمنی کافی ، انعطاف پذیری ، داشتن صرفه اقتصادی و... برای مثال مکان قرارگیری و جانمایی نمادها از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، که یکی ازعوامل مهم تعیین میزان تاثیر گذاری در ذهن افراد می باشد به عنوان نمونه ایستگاه های اتوبوس که یکی از مهم ترین اجزای
المان های شهری می باشند باید به گونه ای طراحی شوند که شهروندان را به استفاده از حمل ونقل عمومی راغب نماید و دید مناسبی به اطراف داشته باشد.المان ها با هر سبک و سیاقی که دارند می توانند حاوی اطلاعات زیادی باشند که با این ویژگی تاثیر
