مقاله تحلیلی بر نقش پیاده راه ها در ارتقاء کیفیت محیط شهری ( نمونه موردی : شهر بابل )

بخشی از مقاله

چکیده

شهرها به مثابه موجودات زنده اي هستند که حیات می یابند ، رشد می کنند و به بلوغ می رسند و براي ادامه زندگی به سرزندگی و نشاط نیازمندند. خیابان شهري به دلیل ویژگی هاي خود در ایجاد تعاملات اجتماعی و به عنوان پهنه اي چند عملکردي که دامنه گسترده اي از فعالیتها را در برمیگیرد از اهمیت ویژه اي برخوردار است. جهت رسیدن به شهري شاد و سرزنده نیازمند شناخت شاخص هاي تاثیرگذار بر افزایش کیفیت فضاي شهري بخصوص خیابان هاي شهري و مسیرهاي عابر پیاده هستیم.

هدف از پژوهش بررسی مسیر عابر پیاده شهر بابل از نظر برخورداري از شاخص هاي ارتقاء کیفیت فضایی شهري به منظور دستیابی به شهر شاد است. روش این پژوهش توصیفی- پیمایشی می باشد و داده هاي آن از طریق منابع - کتابخانه اي و میدانی پرسشنامه - جمع آوري گردیده است. جامعه آماري تحقیق، شامل کلیه عابران پیاده در مسیر عابرپیاده مورد مطالعه می باشد.

تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران،300 نفر برآورد گردید که به روش تصادفی ساده از میان عابران پیاده انتخاب گردید. نتایج تحقیق نشان می دهد که مسیرهاي عابر پیاده مورد مطالعه سطح مناسبی از کیفیت فضایی را دارا می باشند. شاخص زیست محیطی با میانگین 3/29، پایین ترین میزان رضایت مندي و دیگر شاخصها به ترتیب زیبایی شناختی با میانگین 3/33، خدماتی – رفاهی با میانگین 3/40 و اجتماعی – فرهنگی با میانگین 3/59، از کمترین تا بیشترین رضایتمندي از کیفیت فضایی مسیرهاي عابر پیاده برخوردار بوده اند. همچنین با توجه به میزان همبستگی میان شاخص ها و کیفیت فضاي شهري، شهر بابل تا حدودي به شهر شاد و سرزنده نزدیک می باشد.

.1 طرح مساله
فضاي شهري چیزي نیست جز فضاي زندگی روزمره ي شهروندان که هرروز به صورت آگاهانه یا نا آگاهانه در طول راه،از منزل تا محل کار ادراك می شود.

فضاي شهري به عنوان یکی از زیرمجموعه هاي مفهوم فضا، از مقوله ي فضا مستثنی نیست. بدین معنی که ابعاد اجتماعی و فیزیکی شهر رابطه اي پویا با یکدیگر دارند.در واقع فضاي شهري مشتمل دو فضاي اجتماعی و فیزیکی می شود.

در پی شکوفایی اقتصادي عصر طلایی و پاسخگویی صرف به نیازهاي کمی که به نامطلوب شدن محیط هاي شهري براي زندگی انجامید، بسیاري از اندیشمندان علوم اجتماعی و همچنین برخی از معماران و برنامه ریزان در پی مطلوب سازي محیط شهري، بر لزوم توجه به کیفیت هاي مورد نیاز شهر تأکید ورزیدند. کیفیت هاي محیط شهري عبارت اند از : سرزندگی، خوانایی، امنیت و نظایر اینها در محیط هاي شهري مطرح گردید و با توجه به موضوع بهبود وضع موجود، به طرح دستهاي از مفاهیم کیفی و ضرورت توجه به آنها پرداخته شد

کیفیت محیط شهري را می توان این گونه تعریف کرد: "کیفیت محیط شهري عبارت است از شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي و کالبدي- فضایی محیط شهري که نشان دهنده میزان رضایت یا عدم رضایت شهروندان از محیط شهري می باشد

در این میان پیاده روها بعنوان یک فضاي عمومی با بالاترین حد نقش اجتماعی شناخته می شوند ، حرکت پیاده طبیعیترین، قدیمیترین و ضروریترین شکل جابجایی انسان در محیط است و پیاده روي هنوز مهمترین امکان براي مشاهده مکانها، فعالیتها و احساس شور و تحرك زندگی و کشف ارزشها و جاذبه هاي نهفته در محیط به شمار میرود

درحال حاضر فضاهاي عمومی درشهرهاي جدید فاقد هویت و سرزندگی می باشند. امروزه تأمین نشاط و سرزندگی شهري به یکی از دغدغه هاي اصلی نظام هاي مدیریت شهري به ویژه درکشورهاي توسعه یافته تبدیل شده است

حیات و زندگی فرد در میان جمع بودن است و آنچه به یک فضا زندگی می بخشد مردم و حضور فعال و پرشور و نشاط آنها در فضاست - پاکزاد، - 98: 1382 براي دست یافتن به شهري زنده و یا سرزندگی در محیط شهر، باید مکان ها و موقعیتهایی براي ایجاد تجربه هاي دوست داشتنی فراهم آورد

نظریه پردازانی چون لینچ، جیکوبز، کریر، هر یک از دریچه هاي خاص به موضوع سرزندگی محیط پرداخته اند. لینچ سرزندگی را یکی از هفت محور اصلی کیفیت یک شهر میداند. این هفت محور اصلی عبارتند از: سرزندگی، معنی، تناسب، دسترسی، نظارت و اختیار، کارایی و عدالت 

منظر شهري هنر یکپارچگی بخشیدن بصري و ساختاري به مجموعه ساختمانها، خیابانها و عناصر موجود در آنها و فضاهایی است که محیط شهري را می سازد 

شهر بابل بعنوان یکی از شهرهاي استان مازندران در دهه هاي اخیر با رشد جمیعت مواجه بوده است - جمعیت شهري بابل در سرشماري سال 1390 برابر با 261 733 نفر و جمعیت شهرستان بابل برابر با 495 472 نفر بوده است که برابر 16/12 درصد جمعیت استان مازندران میباشد

با توجه به اینکه کیفیت پیاده راه هاي شهر بابل مناسب نیست و مشکلات زیادي را براي شهروندان از نظر پیاده روي ایجاد می کند و تا بحال در این رابطه تعابیري اندیشیده نشده است. در این راستا هدف از این پژوهش بررسی دو مسیر پر تردد شهر بابل از نظر برخورداري از سطوح کیفیت شهري با توجه به مولفه ها و شاخص هاي کیفیت فضایی است که بدنبال آن سوالان ذیل مطرح می گردند :

-    مولفه هاي تاثیر گذار بر افزایش کیفیت فضایی مسیر هاي عابر پیاده به منظور دستیابی به شهر شاد در محدوده مورد مطالعه کدامند؟

-    مسیر هاي عابر پیاده شهر بابل با توجه به مولفه هاي مورد مطالعه تا چه اندازه به شهر شاد نزدیک اند؟

.2 پیشینه تحقیق

Fanhua Kongو همکاران - - 2010 در پژوهشی به نظریه گراف و مدل جاذبه مبتنی بر توسعه به شناسایی اهمیت هریک از فضاهاي سبز و تنوع زیستی خیابان هاي شهري پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که پیچیدگی فضاهاي سبز و پراکنش آن در سطح شهر باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی در منطقه مورد مطالعه می شود.

- 2011 - Dajun Dai پژوهش نابرابري اجتماعی /اقتصادي در دسترسی به فضاي سبز شهري در آتلانتا را با هدف معرفی یک رویکرد براي تعیین کمیت در دسترس فضایی بالقوه به فضاي سبز در یک سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - محیط را تحلیل و به این نتیجه رسید که دسترسی فضایی به فضاي سبز در آتلانتا به طور مساوي توزیع نشده است.

مارتین جاف و همکاران - 2010 - در پژوهشی تحت عنوان مدیریت کیفیت سرو صدا شهري با استفاده از زیر ساخت سبز و با هدف تحقیق مدیریت فاضلابهاي سطحی شهر و همچنین ایجاد زیر ساخت فضاي سبز براي کاهش اثرات سرو صدا پرداختند، نتایج نشان میدهد که با ترویج استفاده بیشتر از زیر ساختهاي سبز میتوان به بهبود برنامه ریزي فضاي سبز در سطح شهر ایلینویز شیکاگو کمک کرد.

Jennifer R. Wolch و همکاران - 2014 - در پژوهشی به بررسی فضاي سبز در شهرستانهاي ایالات متحده و مقایسه آنها با شهرستانهاي چینی پرداختند ، با توجه به بررسی انجام شده و مقایسه فضاهاي سبز موجود در شهرستانهاي ایالات متحده و چین مشخص شد که چین استراتژي هاي زمین سبز شهري را پیش گرفته در حالی که ایالات متحده به این موضوع توجه کمتري کرده است، نتایج نشان میدهد که توجه به مسائل زیست محیطی و برنامه ریزي جهت ایجاد فضاي سبز شهري باعث عدالت زیست محیطی و ایجاد محله سالم میکند.

عباس زاده و تمبري - 1391 - در پژوهشی تحت عنوان بررسی و تحلیل مؤلفه هاي تأثیرگذار بر بهبود کیفیات فضایی پیاده راهها به منظور افزایش سطح تعاملات اجتماعی در کلان شهر تبریز به این نتیجه رسیدند که مؤلفه هاي سرزندگی، خوانایی، ایمنی و امنیت و نفوذپذیري از مؤلفه هاي اصلی کیفیت فضاهاي شهري محسوب میشوند.

شاهیوندي و قلعه نویی - 1392 - در پژوهشی به بررسی و تحلیل قابلیت پیاده مداري مسیرهاي عابر پیاده شهر اصفهان با معیارهاي کمی و کیفی که هریک به نوعی با کیفیت فضاي شهري در ارتباط بودند پرداختند، نتایج نشان میدهد که اختلاف خیلی زیادي در بین پیاده روههاي شهر اصفهان از نظر میزان برخورداري از 54 معیار در نظر گرفته شده وجود دارد. محورهاي استانداري و چهارباغ پایین نسبت به سایر محورها داراي قابلیت پیاده مداري بیشتري می باشند و محور قائمیه نسبت به سایر محورها از وضعیت بسیار نامطلوبتري برخوردار است.

قاسمی و عباس زاده - 1394 - در پژوهشی تحت عنوان بررسی کیفیت پیاده روهاي شهري جهت ارتقاء کیفیت محیط شهري پیاده راه امامت مشهد به سنجش کیفیت محیط و بررسی امکان ارتقاء کیفی پیاده راه از از دو بعد کالبدي و کارکردي و اجتماعی پرداختند، نتایج نشان میدهد که بین متغیرهاي وابسته تحقیق با متغیر افزایش کیفیت فضایی محیط رابطه مثبت و معناداري وجود دارد و با توجه به یافته هاي تحقیق امکان ارتقاء کیفیت محیط وجود دارد.

.3 چهارچوب نظري تحقیق

انسان از آغاز شهرنشینی همواره کوشیده است تا کیفیت زندگی در محیط زیست خود را بهبود بخشد. این تلاش ها در طیف وسیعی گسترش یافته اند. از نظریات تخیلی و خیال پردازانه »آرمان شهرها« در اندیشه فیلسوفان و دانشمندان و هنرمندان در سرتاسر تاریخ گرفته، تا اقدامات عملی و یا عملکردگرایانه متخصصان گوناگون در دهه هاي اخیر - بحرینی، 1374 ، - 2 هر شهر ارگان زنده و پویایی است که براي حفظ سلامتی ساکنان و همچنین بقاي خود، احتیاج به محیط شهري با کیفیت مناسب دارد

واژة »محیط« چندان کاربرد دارد که تشخیص معناي دقیق آن را دشوار کرده است. جغرافی دانان به تعریف زمین و آب وهوا می پردازند؛ روان شناسان در تعریف مردم و شخصیت فردي آنها می کوشند؛ جامعه شناسان، سازمان هاي اجتماعی و فرآیندها را تعریف می کنند