بخشی از مقاله
چکیده:
تحقیق حاضر که از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل است با هدف بررسی تأثیر برنامه P4C با محتوای متون دینی بر تفکر تأملی دانشآموزان پسر متوسطه اول ناحیه 7 شهر مشهد انجام گرفت. - تعداد - 7986 بود که از طریق نمونهگیری خوشه ای از میان مدارس متوسطه ناحیه 7 یک مدرسه انتخاب و از میان کلاسها پایه نهم دو کلاس 25 نفره به عنوان گروه نمونه و کنترل انتخاب شد. برای جمعآوری اطلاعات تفکر تأملی از پرسشنامه RTS کمبر و همکاران - 2000 - استفاده می گردد. به منظور انجام تجزیه و تحلیل اطلاعات جمعآوری شده از نرم افزار آماری SPSS 22 استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد: اجرای برنامه P4C با محتوای متون دینی تاثیر مثبتی بر تفکر تاملی دانش آموزان دارد .
مقدمه:
فلسفه به معنای فلسفیدن، سابقه ای چند هزار ساله دارد. با وجود این فلسفه به شکل یک برنامه مدون و با عنوان فلسفه برای کودکان، طی چهار دهه اخیر در امریکا با تلاش های لیپمن1 و با هدف رشد تفکر در کودکان در دانشگاه مونتکلیر2 زمانی پایه ریزی شد که لیپمن نسبت به سطح و کیفیت استدلال ارائه شده توسط شهروندان تحصیل کرده امریکایی دچار نگرانی شد ون سی لگهم 3برنامه فلسفه برای کودکان را به عنوان یک تجربه آموزشی و نقدی بر اشکال سنتی آموزش و پرورش مورد توجه قرار داد. استفاده از فلسفه در برنامه های آموزشی و شیوه هایی تحت عناوین فلسفه برای کودکان، فلسفه با کودکان یا اجتماع پژوهشی در بسیاری از کشورهای جهان به خوبی تثبیت شده است امروزه فلسفه برای کودکان شهرت جهانی یافته و در بیش از 50 کشور دنیا مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال قبل از سرمایه گذاری در فلسفه برای کودکان لازم است تا به نتایج موفقیت آمیز این برنامه اعتماد نمود در هر حال فلسفه برای کودکان به سرعت در سایر کشورها مورد توجه قرار گرفت، به گونه ای که امروزه این برنامه به شیوه های مختلف و با تغییراتی چند در شکل اجرا و محتوای داستانی آن در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد - اکبری و همکاذان،. - 1391 در فصل حاضر محقق در ابتدا به تشریح بیان مسئله و اهمیت و ضرورت تحقیق می پردازد. در ادامه اهداف، فرضیات و سؤالات تحقیق ذکر می شود. در انتها قلمرو، استفاده کنندگان از نتایج تحقیق و تعاریف واژه ها و اصطلاحات تخصصی تحقیق بیان می شود.
-بیان مسأله
فلسفه برای کودکان - فبک - یا p4c مخفف - philosophy for children - یکی از شاخه های فلسفی است که در این شاخه به اهمیت پرورش تفکر فلسفی کودکان نه به عنوان آشنایی با اصطلاحات فلسفی و مکاتب آن بلکه پروراندن فکر و ذهن فلسفی در کودکان برای داشتن قدرت تصمیم گیری بهتر، زندگی عاقلانه تر و راحت تر می پردازد. ژان پیاژه و لارنس کلبرگ 4 از نظریه پردازان شناختی در زمینه رشد اخلاق و قضاوت اخلاقی هستند.پیاژه معتقد است که اخلاق از رشد شناختی تأثیر می پذیرد و همانند هوش، طی مراحل متوالی رشد می کند. همچنین به نظر وی هرگونه شناخت در کودک، از جمله شناخت های ارزش های اخلاقی از طریق تعامل فعال او با محیط خارج بوجود می آید. روانکاو مشهور فروید، اخلاق را معادل با وجدان یا فراخود می داند و رشد اخلاق را در کودکان نتیجه فرآیندهای همانند سازی در ایجاد وجدان یا فراخود می داند. بندورا5 نظریه پرداز یادگیری اجتماعی، معتقد است: کودکان عمدتا از طریق سرمشق گیری یاد می گیرند که به صورت اخلاقی، رفتار کنند و بعد از اینکه آنها یک پاسخ را فرا می گیرند، تقویت ها به شکل تحسین، همراه با تذکرات بزرگسالان در مورد اصول اخلاقی، فراوانی آن را بیشتر می کند - احدی و جمهری،. - 1386 قدرت تمیز، داوری و استدلال آوری از اهمیت انکار ناپذیری در زندگی فردی و حیات جمعی برخوردار است. با وجود این، حتی در گروه های فلسفه دانشگاه ها نیز بسیاری از دانشجویان فاقد قدرت تمیز، داوری و استدلال آوری هستند. در این تحقیق سعی می شودتأثیر برنامه p4c با محتوای متون دینی بر دو متغیر نفکر تأملی و قضاوت اخلاقی سنجیده شود. پرفسور گاندا سینها وارما 6سازندگان آزمون قضاوت اخلاقی - mjt - ، قضاوت اخلاقی را، توانایی ارزیابی موقعیت ها و امور اخلاقی به عنوان درست یا غلط، برمبنای آگاهی از معیارهای اخلاقی توصیف کنند - گانداسینها و وارما، . - 1998 با توجه به اهمیت این موضوع در بیشتر مکاتب ، بحث اخلاق مطرح شده است. به نظر پیاژه داشتن رفتار اخلاقی، مستلزم توانایی انجام قضاوت آگاهانه نسبت به کیفیت اعمال است. طبیعی است که قضاوت آگاهانه وقتی امکان پذیر است که شخص به مرحله ای از رشد وکمال عقلی رسیده باشد تا بتواند چنین قضاوت آگانه ای را از خود بروز دهد. یک کودک با دانستن روش صحیح تفکر نه تنها از بسیاری تهدیدها می تواند مصون بماند، بلکه فرصت های خوبی را هم برای خود فراهم خواهد ساخت و این چیزی است که از مهارت های مهم زندگی بشمار می رود. تفکر در کودکان مجموعه ای از توانایی های عالی ذهنی مانند: توانایی استدلال، حل مسئله، خلاقیت، حافظه، سازماندهی تکالیف، زبان و غیره است - امامی، . - 1392 تفکر تأملی بررسی فعال ، مداوم و دقیق یا هر شکل فرضی دانش با توجه به دلایل که آن عقیده را تأیید می کنند و نتایج بیشتری که این عقیده به آنها گرایش دارد، می باشد. با تمام این احوال وضعیت آموزش فلسفه برای کودکان در ایران با نقصان و آسیب هایی همراه است، با توجه به اینکه عمده فعالیت های مدرسه متوجه کودکان و نوجوانان است، شواهد موجود نشان می دهد این برنامه ها نتوانسته اند درست اندیشیدن را در آنان رشد دهند و به آنان بیاموزند و تعلیم و تربیت تنها ذهن کودکان را از محفوضات پر کرده و نتوانسته انسان های متفکری را تحویل جامعه دهد و دانش آموزان به عنوان شهروندان آینده فقط توانتسته اند کتاب های درسی شان را حفظ کنند و از تفکر انتقادی و قدرت خلاق هیچ بهره ای نبرده اند و این یکی از دلایلی است که به حمایت از برنامه های تفکر پرداخته شده است - اکبری،. - 1393 امروزه جوامع مختلف دنیا از جمله ایران اسلامی به ارزش دین پی برده اند ودر پرتو فراهم شدن بستر های مناسب وتوسعه ابزار های اطلاع رسانی به تعمیق و توسعه باورها دست یافته اند. اسلام و متون دینی نیز باید از کودکی به فرد آموزش داده شود تا همزمان با رشد عقلی و فهمی قدرت تفکر تأملی و قضاوت اخلاقی فرد را نیز بالا ببرد. لذا با توجه به مطالب ذکر شده محقق به تأثیر برنامه p4c با محتوای متون دینی بر تفکر تأملی و قضاوت اخلاقی دانش آموزان مقطع متوسطه ناحیه 7 شهرستان مشهد می پردازد.
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
در راستای حرکت جهان از عصر صنعتی به عصر اطلاعات وابستگی مردم به مهارت و توانایی مدیریت، سازماندهی و پردازش اطلاعات بیشتر می شود در نتیجه باید مهارت های مربوط به تفکر در مدارس آموزش پرورش داده شوند. اهمیت آموزش تفکر زمانی مشخص شد که دانش آموزان با مسائل نو و بی پایان جامعه بعد از فراغت از تحصیل مواجه می شوند - اکبری،. - 1393 لیپمن وقتی متوجه شد که دانشجویانش در دانشگاه فاقد قدرت استدلال بودند به این نتیجه رسید که این کار باید در دوران کودکی بچه ها انجام شود و از نظر او ضعف در تفکر انتقادی و خلاق ریشه در آموزش های دوران کودکی دارد و تغییر در برنامه های آموزشی می تواند این مشکل را رفع کند با چنین تلاش هایی بود که برنامه فلسفه برای کودکان مطرح گردید. فلسفه برای کودکان - p4c - که در نیمه دوم قرن بیستم به همت لیپمن بنیان نهاده شد، به عنوان نوعی فلسفه کاربردی در پی توسعه مفهوم فلسفیدن در کودکان و توانمند ساختن آنها در تصمیم گیری است. لیپمن در این زمینه می گوید فلسفه برای کودکان نوعی فلسفه کاربردی است. البته نه به آن معنی که برنامه ای باشد که از نظرات فلسفی مختلف برای حل مسائل غیر فلسفی استفاده شود، بلکه هدف این است که دانش آموزان را به انجام فعالیت فلسفی وادار کنند - اکبری، . - 1393 توجه به اندیشیدن و ثمرات آن نه تنها در قرآن کریم که در بسیاری از احادیث معتبر مورد تأکید و توصیه قرار گرفته و آن را ریشه و اساس تعقل دانسته اند. اگر تفکر را کنار هم گذاردن اطلاعات و داد ها و سپس پردازش و نتیجه گیری ذهنی حاصل از آن بدانیم، تعقل مرحله پیچیده تری خواهد بود که در واقع تفکر عمیق و هدفمند می باشد. عقل یک مزیت انسانی و سببی برای رسیدن به حقیقت و گریز از خطا و باطل است، اما بدون همراهی تفکر ایم مزیت راه به جایی نمی برد. اصرار و تکرار قرآن کریم به تفکر یعنی اندیشیدن در پدیده ها و آیات الهی و حقایق را دریابیم و در کشاکش زندگی پرماجرا، سلامت روح و و فکر و جسم و جان خود را به خطر نیندازیم. گرایش به تفکر و پردازش دانسته ها از راه منطق فطری و عرضه آن به عقل، لازمه عقلانیت و داشتن یک زندگی عقلانی و بی خطا و سلامت است. تفکر تأملی قابلیت آموزش دارد یعنی معلمان می توانند تفکر تأملی را با استفاده از تعامل با مجلات ، درگیر شدن در بحث های هدفمند و انواع آموزش توسعه دهند - دونالد و همکاران، . - 2006 ابزار تفکر تأملی می تواند استفاده از ضبط صوت، نوشتن، نقاشی، عکاسی، شرکت در دوره های آموزشی، همکاری در برنامه های تحقیق و پژوهش و غیره می باشد که استفاده مؤثر از آنها باعث بهبود در تفکر تأملی و حمایت از آن می شود - دایمک و هریسون،. - 2008 توانایی انجام قضاوت اخلاقی در دنیای پیچیده امروز، مهارتی اساسی برای هر انسانی است و در دوران کودکی بهترین فرصت برای چنین تمرین نابی است. تحقیقات فروید و همکاران نشان می دهد آموزش می تواند سطح قضاوت اخلاقی را افزایش دهد. جوامع امروزی به دلایل متعدد با مشکلات اخلاقی دست به گریبانند و علمای دینی، رهبران جامعه، پدران و مادران و مربیان مدارس، هریک به نوعی درصدد رفع مشکلات اخلاقی، شرایط دشواری را برای زندگی ایجاد می کند که تحمل آن سخت و حتی غیر ممکن است. یکی از راه هایی که به بهبود قضاوت اخلاقی کمک می کند احتمالا می تواند اجرای برنامه ی p4c با محتوای متون دینی باشد به تعبیر بسیاری از مربیان و روانشناسان، کلید حل مسائل اجتماعی، در رشد اخلاقی و قضاوت اخلاقی است. در این زمینه تحقیقات متعددی صورت پذیرفته است از آن جمله می توان به مطالعه مرعشی - - 1385، که در پژوهشی نشان می دهد روش اجتماع پژوهشی در برنامه آموزش فلسفه به کودکان بر پرورش مهارت های استدلالی دانش آموزان پسر
