بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تأثیر فعالیت های فوق برنامه در برنامه ی تعالی بر نگرش نسبت به مدرسه و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر دوره دوم مقطع متوسطه دولتی شهرستان تربت حیدریه از طریق روش پژوهش شبه آزمایشی به انجام رسیده است. جامعه آماری کلیه دانش آموزان دختر دوره دوم مقطع متوسطه دولتی شهرستان تربت حیدریه در سال تحصیلی 95-96 بوده است.
با استفاده از نمونه گیری تصادفی خوشه ای تعداد 50 نفر از دانش آموز از بین آنان انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل - هر گروه 25 نفر - گمارده شدند. مداخله ما در این پژوهش فعالیت های فوق برنامه در برنامه ی تعالی می باشد که بر روی گروه آزمایش انجام یافت. گردآوری دادهها با استفاده از پرسشنامه نگرش نسبت مدرسه و پیشرفت تحصیلی صورت گرفته است.
در این پژوهش پایایی پرسشنامه نگرش نسبت مدرسه با استفاده از آلفای کرانباخ 0/71گزارش شد. پایایی آزمون پیشرفت تحصیلی با استفاده از کودر- ریچارسون/51 KR20 گزارش شده است. از تحلیل کوواریانس برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. نتایج نشان داد که فعالیت های فوق برنامه در برنامه ی تعالی بر نگرش نسبت به مدرسه و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر معناداری دارد.
.1 مقدمه
برنامهی »طرح تعالی مدارس« سعی دارد با تکیه بر سند تحول بنیادین و نگاهی تعالی بخش، مدرسه محور، مشارکت جو - وکیفیت مدار ضمن تمرکز بر فرایندهای یاد دهی - یاد گیری، شرایطی را فراهم آورد تا کلیهی عوامل مؤثر در مدرسه ضمن شناسایی ظرفیتها و تواناییهای داخلی و پیرامونی خود، با اتّخاذ رویکرد برنامه محوری نسبت به تعیین اهداف و طراحی برنامهی عملیاتی مدرسه اقدام کند و با نگاهی تیزبین و نقاد به صورت مستمر عملکرد مدرسه خود را نسبت به نقشه ی راه یا برنامه ی عملیاتی و هدفهای قصد شده، بسنجد.
مدارس متعالی به منظور غنی سازی برنامه ها و تعمیق یادگیری در دانش آموزان ، فعالیت های مکمل وفوق برنامه را با توجه به نیازها ، استعدادها و علائق دانش آموزان پیش بینی و اجرا نموده تا ضمن ایجاد فرصت هایی برای کسب تجربه دانش آموزان در درون و بیرون مدرسه ، محیط آموزشی را به محیطی پرنشاط و پویا تبدیل نمایند
مدارس متعالی در طراحی فعالیت های پرورشی وفوق برنامه ، چهارچوب هدفمند و برانگیزاننده ی درونی و بیرونی مناسبی را پیش بینی و مستقر می کنند. در این راستا اجزاء و عناصر انسانی ذی نفع از این فعالیت ها اعم از دانش آموزان ، کارکنان و اولیاء ضمن شناسایی هویت سازمانی، به ارتقاء سطح فکری، علمی و عملی خود می اندیشند و در جهت شکوفایی افزون تر و رقابت همراه با رفاقت، گام های عملی ارزنده ای را بر می دارند. در این نظام، مدرسه با در نظر گرفتن مکانیزم های تشویق و ترغیب درونی و بیرونی رشد انگیزشی ذی نفعان را عالمانه مورد هدف قرار می دهد
امروزه تحول در عرصه ی آموزش و پرورش به گونه ای است که ایجاد نظام آموزشی مبتنی بر مشارکت و مهم تر از آن تشکیل کلاس هایی که قادر به اقناع علمی دانش آموزان باشد موردتوجه قرارگرفته است. عصر جدید، عصر یگانگی ، عصر مشارکت انسان ها، عصر بهره گیری از فناوری های نوین در عرصه تعلیم وتربیت ، ایجاد دهکده ی جهانی و عصر یورش به قلمرو کهکشان ها نام گرفته است. در نتیجه تحولات مذکور، این سوال مهم مطرح است که آیا سیستم آموزشی رایج درجهان امروز با استفاده از روش های معمول می تواند به حیات خود ادامه دهد؟
مسلم است که به منظور پیشرفت هر چه بیشتر، فراهم نمودن بستری مناسب به منظور مشارکت همگانی در تعلیم وتربیت و روزآمد شدن نظام آموزشی، خروج آموزش و پرورش از تنگنا وگسترش فعالیت های خارج از چارچوب کلاس های درس معمول ، از ضروریات اجتناب ناپذیر محسوب می شود
اغلب صاحب نظران، معلمان و مربیان با صراحت و شفافیت، حداقل در باورهای ذهنی، مدعی هستند که برنامه های موفق و مطلوب در نظام تعلیم و تربیت، از طریق توسعه ی اقداماتی که منجر به تلاش وفعالیت مضاعف فراگیران و نیز دخالت مستقیم آنان در انجام این دست اقدامات امکان پذیر خواهد بود
توسعه ی مشارکت دانش آموزان در فعالیت های فوق برنامه ی مدارس موجب ایجاد نظم دهی بیشتر به وضعیت موجود، اعتماد و امنیت بالاتر و تسهیل بیشتر در فرآیند تعلیم وتربیت خواهد بود. دامنه چنین مشارکتی ارتقای کیفیت آموزشی را تضمین خواهد نمود و گرایش فراگیران را بهبود خواهد بخشید و در نتیجه خود شناسی، هم افزایی و انگیزه ی آموزشی را افزایش خواهد داد
جامعهشناسان برای فعالیت های فوق برنامه واوقات فراغت به معنی امروزی دو شرط قائلند. اول آنکه فعالیتی باشد فارغ از اجبارهای اجتماعی، مذهبی و عمومی که در آن نوعی گزینش یا انتخاب آزاد مطرح است. دوم اینکه فعالیتی که به آن فوق برنامه اطلاق می شود بایستی بخشی از یک یا چند نیاز فرد را تامین نماید
فعالیتهای فوق برنامه یکی از مفاهیمی است که در ادبیات تربیتی ایران مدتهاست مورد توجه قرار گرفته است. در واقع فوق برنامه راهکار و روشی است که نظام آموزشی برای جبران ضعفها و خلل و فرج برنامه درسی و توسعه وظایف و نقش خود در تربیت شهر وندان دنبال کرده است. اما از جنبه نظری چه درکشور ما و چه در خارج از کشور موضوعی مورد توجه نبوده است.
گرچه مفاهیمی نزدیک به این مفهوم مانند فعالیتهای خارج از مدرسه1 ،آموزش در فضای باز2 ، فعالیتهای، و3آموزش برای گذراندن اوقات فراغت ، 4کم و بیش مورد توجه قرار گرفته است. ظاهراً در سالهای اخیرتغییر دیدگاهها نسبت به آموزش وپرورش موجب این بی توجهی بوده است
فراگیرانی که در آغاز هر روز در مدرسه حضور می یابند. حق دارند از تجربیاتی که همه مقولات هوش های هشت گانه آنها را فعال می کند وتوسعه می بخشد استفاده کنند . تمام دانش آموزان باید در طول روز در معرض برنامه ها ، پروژه ها ودوره هایی قرار گیرند که به ایجاد وتوسعه توانایی هوشی و نیز پرورش استعدادها وخلاقیت آنها کمک می کند ونباید تنها مهارت های شفاهی ومنطقی آنان همانند گذشته مورد توجه قرار گیرد
به جهت تاثیر بهتر وبیشتر فعالیت های فوق برنامه در مدارس باید مراحل ذیل مورد توجه قرار گیرد
-1:نیاز سنجی که محور فعالیت با توجه به سن ، جنس و موقعیت دانش آموزان و با توجه به علایق و نیازهای فراگیران خواهد بود.
-2 انتخاب نوع فعالیت: با توجه به نیازهای اعلام شده و با توجه به امکانات و منابع ، هر کدام از اعضای شورای مدرسه می توانند پیشنهاداتی را ارائه نمایند و از بین برنامه ها و فعالیت های پیشنهادی بهترین برنامه ها انتخاب شود. مشارکت معلمین در تدوین فعالیت های فوق برنامه این احساس را برای معلم ایجاد می کند که به تعمیق یادگیری فراگیر کمک خواهد کرد
-3 تعیین اهداف:در انتخاب بهترین پیشنهاد و بهترین برنامه بایدتوجه داشت این نوع برنامه تا چه اندازه حیطه های سه گانه یادگیری را در بر می گیرد. - حوزه شناختی ، حوزه مهارتی وحوزه نگرشی - . تا چه میزان قادر خواهد بود دانش آموزان را کارآمد ، خلاق و پرسشگر پرورش دهد
پیشرفت تحصیلی عبارت است از سنجش عملکرد یادگیرندگان و مقایسه نتایج حاصل باهدفهای آموزشی از پیش تعیینشده، بهمنظور تصمیمگیری دراینباره که، آیا فعالیتهای آموزشی معلم و کوششهای یادگیری دانشآموزن یا دانشجویان به نتایج مطلوب انجامیدهاند و به چه میزانی؟
پیشرفت تحصیلی دانشآموزان و بررسی عوامل مؤثر بر آن موضوع مهمی است که بخش عمدهای از پژوهشهای علوم تربیتی را به خود اختصاص داده است. در ساختارهای تربیتی و آموزشی معیاری که برای سنجش میزان دستیابی به اهداف تربیتی در نظر گرفتهشده، پیشرفت تحصیلی است
زیرا یکی از مشکلات شایع نظام آموزشی در بسیاری از کشورهای جهان، پدیدهی افت تحصیلی است که زیانهای علمی، فرهنگی و اقتصادی زیادی متوجه دولتها وخانوادهها میکند. تلاش برای شناسایی عوامل مهم در پیشرفت تحصیلی و ارائهی راهبردها و انجام اقداماتی در جهت کاهش خسارات ناشی ازافت تحصیلی، مستلزم تحقیقات بسیار در این زمینه است
عوامل متعددی بر پیشرفت تحصیلی مؤثر است، این عوامل به دودسته فردی و محیطی تقسیم میشوند. تحقیقات انجامشده در این زمینه نشان داده است که متغیرهای شخصیتی و شناختی - عوامل فردی - درمجموع 70 درصد و سایر متغیرها ازجمله محیطی، اجتماعی و موقعیتی 30 درصد واریانس پیشرفت تحصیلی را به خود اختصاص میدهند
تحقیقات جدید پیرامون عوامل فردی پیشرفت تحصیلی دانشآموزان متغیرهایی مانند رویکردهای یادگیری، جهتگیری هدف، خودکارآمدی، خودتنظیمی، راهبردهای یادگیری و فراشناخت را شامل میشوند و در مورد عوامل محیطی به متغیرهایی چون خودکارآمدی معلمان، رضایت شغلی آنها و سایر عوامل پرداختهاند
