بخشی از مقاله
چکیده
توزیع درآمد، به عنوان یکی از مهم ترین شاخص های اقتصادی، همواره مورد توجه اقتصاددانان و سیاست گذاران بوده است. در میان عوامل مؤثر بر توزیع درآمد، می توان به بهره وری نیروی کار اشاره نمود که با وجود اهمیت فراوان، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین، این مطالعه می کوشد تا تعامل بهره وری نیروی کار و توزیع درآمد را در دوره زمانی 1361-1392 مورد بررسی قرار دهد. بدین منظور، بهره وری نیروی کار با نسبت تولید ناخالص داخلی واقعی به جمعیت فعال و توزیع درآمد با ضریب جینی سنجیده و از روش اقتصادسنجی حداقل مربعات تعمیمیافته استفاده شده است. بر اساس نتایج، افزایش بهره وری نیروی کار، ضریب جینی را کاهش می دهد و توزیع درآمد را بهبود می بخشد. بنابراین و از بعد سیاستگذاری، توجه به عوامل تضعیفکننده و تقویتکننده بهرهوری نیروی کار ضروری است.
واژگان کلیدی: بهرهوری، بهرهوری نیروی کار، توزیع درآمد، ضریب جینی.
مقدمه
توزیع درآمد3 به صورت سنتی در چارچوب اقتصاد خرد تحلیل میشود اما امروزه به طور وسیعی در مباحث اقتصاد کلان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. هرچند بررسی آثار متغیرهای کلان اقتصادی بر توزیع درآمد از چند دهه گذشته آغاز شده است، اما پاسخ به این سؤال که »توزیع درآمد تحت تأثیر چه عواملی قرار دارد؟« همچنان در کانون توجه مطالعات این حوزه قرار دارد. کاسا 4 - 2005 - این عوامل را پنج گروه دسته بندی می نماید: توسعه اقتصادی - درآمد سرانه، رشد اقتصادی، توسعه تکنولوژیکی، ساختار اقتصادی - 5؛ عوامل جمعیتی - شهرنشینی، ساختار سنی، بعد خانوار، سطح آموزشی، نابرابری آموزشی، مخارج آموزشی - ؛ عوامل سیاسی - سهم بخش دولتی، سهم بخش خصوصی، دموکراسی، آزادسازی - ؛ عوامل فرهنگی و محیطی - تنوع فرهنگی، فساد، اقتصاد سایه6، تمرکز جغرافیایی، فراوانی منابع طبیعی - ؛ عوامل کلان اقتصادی - تورم، بیکاری، توسعه مالی، صادرات، واردات، سرمایه گذاری خارجی - . در میان عوامل مؤثر بر توزیع درآمد، می توان به بهره وری نیروی کار7 اشاره نمود که با وجود اهمیت فراوان، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین، این مطالعه می کوشد تا تعامل بهره وری نیروی کار و توزیع درآمد را در دوره زمانی 1361-1392 مورد بررسی قرار دهد.
در همین راستا، مطالب در هفت بخش تنظیم شده و در ادامه به مبانی نظری، مطالعات تجربی، دادهها و متغیرها، روش تحقیق، نتایج و یافتهها و جمعبندی و نتیجهگیری پرداخته میشود.
مبانی نظری
بهره وری1، یک فرهنگ و نگرش به کار و زندگی و بهره وری نیروی کار، متداول ترین مفهوم بهره وری است؛ زیرا نیروی کار به عنوان مهم ترین و مؤثرترین عامل تولید شناخته می شود. بر اساس نظریه بهره وری نهایی2، در حالت تعادل و در اقتصاد رقابتی، سهم هر عامل تولیدی با بهره وری نهایی آن عامل تولیدی برابر بوده و بر این اساس، منافع حاصل از تولید بین نیروی کار و سرمایه توزیع میشود. اما در دنیای واقعی، بازارها ناقص بوده و وجود چنین مکانیزمی امکانپذیر نیست. بنابراین و در تبیین رابطه بهره وری نیروی کار و توزیع درآمد باید بررسی نمود که: »آیا دستمزد بر اساس بهرهوری تعیین می شود؟.« اگر دستمزد ها انعطاف پذیر باشد، افزایش در بهره وری موجب افزایش نابرابری در دستمزد و نابرابری در توزیع درآمد میشود. اما اگر دستمزدها انعطافپذیر نباشد، تعامل بهرهوری و نرخ بیکاری تعیینکننده خواهد بود. اگر افزایش بهره وری نیروی کار منجر به افزایش بیکاری گردد، موجب نابرابری در توزیع درآمد می شود و اگر افزایش بهره وری نیروی کار، کاهش بیکاری را به دنبال داشته باشد، منجر به برابری در توزیع درآمد میگردد. به عبارت دیگر، بخشی از تأثیر بیکاری بر توزیع درآمد ناشی از انعطافناپذیری دستمزدها است - برانسون، 1392؛ جانی، 1392؛ فرجی دیزجی، . - 1392
مطالعات تجربی
مطالعات خارجی در خصوص توزیع درآمد بسیار گسترده است و این مطالعات در دو گروه جای میگیرند: گروه اول، مطالعاتی هستند که به بررسی عوامل مؤثر بر توزیع درآمد میپردازند و گروه دوم، مطالعاتی هستند که به بررسی تأثیر توزیع درآمد بر متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی میپردازند.3 با توجه به موضوع مطالعه حاضر، تنها به مطالعات گروه اول با تأکید بر بهره وری پرداخته می شود. در این میان میتوان به مطالعات شولتز 4 - 1969 - ، فلاکیگر و زرین-نژادان 5 - 1995 - ، هانسن و روس 6 - 1997 - ، برین و گارسیا-پینالوسا 7 - 2005 - ، گوئیست و سوئیفت 8 - 2008 - ، دی پیترو 9 - 2014 - اشاره نمود. در ایران نیز توزیع درآمد مورد توجه پژوهشگران بوده و تمرکز عمده مطالعات بر بررسی عوامل مؤثر بر توزیع درآمد می باشد. زیبایی - 1384 - با استفاده از روش اقتصادسنجی سری های زمانی به ارزیابی سهم عوامل تعیین کننده توزیع درآمد در ایران در دوره زمانی 1350-1381 پرداخته است. در این مطالعه، بهره وری نیروی کار با نسبت تولید ناخالص داخلی واقعی به تعداد نیروی کار و توزیع درآمد با ضریب جینی10، نسبت دهک پایینی به دهک بالایی و نسبت 20 درصد پایینی به 20 درصد بالایی سنجیده شده است. بر اساس نتایج، افزایش بهره وری نیروی کار در بلندمدت باعث بهبود توزیع درآمدها و کاهش نابرابری می شود. صباحی و همکاران - 1389 - با استفاده از روش اقتصادسنجی داده های تابلویی1 به بررسی تأثیر بهره وری نیروی کار بر توزیع درآمد در 32 کشور در حال توسعه - از جمله ایران - طی سال های 1988-2005 پرداخته اند. در این مطالعه، بهرهوری نیروی کار با نسبت تولید ناخالص داخلی واقعی به تعداد نیروی کار و توزیع درآمد با ضریب جینی سنجیده شده است. نتایج نشان می دهد که رشد بهرهوری نیروی کار توزیع درآمد را برابرتر می کند. جانی - 1392 - با استفاده از روش اقتصادسنجی سری های زمانی به بررسی رابطه بهرهوری و توزیع درآمد در ایران در دورخ زمانی 1353-1388 پرداخته است. در این مطالعه، بهره وری کل عوامل با برآورد تابع تولید و بهره وری نیروی کار با نسبت تولید ناخالص داخلی واقعی به تعداد نیروی کار محاسبه و توزیع درآمد با ضریب جینی سنجیده شده است. بر اساس نتایج، افزایش بهره وری با افزایش نابرابری در حقوق و دستمزد، موجب نابرابری بیشتر درآمدها در ایران شده است. افقه و همکاران - 1394 - با استفاده از روش اقتصادسنجی سریهای زمانی به بررسی رابطه بهره وری نیروی کار و توزیع درآمد در ایران طی سال های 1361-1391 پرداخته اند. در این مطالعه، بهره وری نیروی کار با نسبت تولید ناخالص داخلی واقعی به تعداد نیروی کار و توزیع درآمد با ضریب جینی سنجیده شده است. نتایج دلالت بر آن دارد که رابطه بهره وری نیروی کار و توزیع درآمد معکوس است. همان گونه که مشاهده میگردد، تفاوت در روش های اقتصادسنجی مورد استفاده و دوره های زمانی مورد بررسی، نتایج مختلفی را به همراه داشته است. بنابراین، این مطالعه نیز می کوشد تا با بهرهگیری از آخرین دادههای موجود، بدین سؤال پاسخ دهد که: »آیا افزایش بهرهوری نیروی کار موجب بهبود توزیع درآمد میشود؟.«
دادهها و متغیرها
در مطالعه حاضر، همسو با مطالعات پیشین، به منظور اندازهگیری بهرهوری نیروی کار از نسبت تولید ناخالص داخلی واقعی بدون نفت - به قیمت های ثابت سال - 1383 به تعداد نیروی کار - جمعیت فعال - استفاده شده است. داده های مورد نیاز از بانک مرکزی استخراج گردیده و بهرهوری نیروی کار در اقتصاد ایران طی سالهای 1361-1392 در نمودار شماره - 1 - منعکس شده است. همان گونه که مشاهده میگردد، اگر از سالهای ابتدایی دوره مورد بررسی صرف نظر شود، بهرهوری نیروی کار با شیبی ملایم افزایش یافته است.
نمودار شماره -1 بهرهوری نیروی کار در اقتصاد ایران: 1361-1392 - میلیون ریال -
