بخشی از مقاله
چکیده:
تحقیق حاضر حاصل پژوهشی میدانی از بررسی رابطه بین ابعاد ارگونومی در محیط کار با بهره وري نیروي انسانی است. جامعه آماري مورد بررسی در این تحقیق کلیه کارکنان بانک مسکن استان آذربایجان غربی بودند که طبق آمار مأخوذه تعداد 330 نفر بودند که از این تعداد 177 نفر بر طبق فرمول کوکران و جدول مورگان با استفاده از شیوه نمونه گیري سهمیه اي به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. در مرحله بعد با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته در قالب 4 سؤال زمینه اي، 9 سؤال اطلاعی و
80 سؤال تخصصی ارگونومی و بهرهوري نیروي انسانی در شعب مختلف بانک مسکن استان آذربایجان غربی مورد بررسی قرار گرفت. دادههاي استخراج شده با استفاده از پرسشنامه (پرسشنامه ارگونومی نوردیک و پرسشنامه بهرهوري اچیو) و با کمک نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. براي تعیین روایی و اعتبار پرسشنامه از روایی سازه اي و ضریب آلفاي کرونباخ استفاده گردید. جهت تجزیه اطلاعات، بنا به ضرورت از شیوههاي آمار توصیفی از قبیل فراوانی، فراوانی تجمعی و نسبی و میانگین، استفاده شد. در بخش آمار استنباطی نیز فرضیههاي پژوهش با استفاده از آزمونهاي آماري مناسب از جمله، تی تک نمونه اي، ضریب همبستگی اسپیرمن، کندال تا اوبی، گاما، رگرسیون و دیگر آمارههاي مرتبط تجزیه و تحلیل گردیدند.
خروجی آزمون t حاکی از آن بود که در خصوص عوامل محیطی، عوامل فیزیکی و مسائل حفاظتی در حد مطلوب می باشند و تفاوت معنی داري در سطح ./05 مشاهده میگردد و تنها مسائل روحی و روانی در حد پایین تر گزارش گردید. اما با تحلیل تک تک متغیرها مشخص گردید که در مورد عوامل محیطی، تهویه، ازدحام فزاینده جمعیت و سروصدا و در مورد عوامل فیزیکی چیدمان ابزار آلات در حد نامطلوب بودند. همچنین طبق تحلیل واریانس انجام گرفته، مشاهده گردید که به ترتیب شرایط محیطی محل کار، شرایط فیزیکی محل کار، مقدار و تناسب وسایل حفاظتی و امنیتی در محلهاي کاري و مسائل روحی و روانی داراي بالاترین بتا هستند و قادرند بیش از نیمی از تغییرات و نوسانات بهره وري نیروي انسانی را پیشبینی نمایند و به ترتیب بیشترین تأثیر را بر بهره وري نیروي انسانی گذاشته اند. در این راستا پس از تجزیه و تحلیل نظرات، این موضوع اثبات گردید که سیستم ارگونومی در برخی از موارد پاسخگوي نیازهاي کارکنان نمی باشد، لذا اتخاذ سیاستهاي مدبرانه در مورد ارگونومی در محیط کار از اهم مسایل مدیریتی در سازمان بانکی است. نهاًیت اینکه مشخص گردید که رعایت اصول ارگونومی باعث افزایش عملکرد شغلی کارکنان و افزایش بهرهوري سازمان گردیده است.
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »علوم مدیریت و حسابداري«
2nd National Conference on Applied Researches in Accounting and Management
21 اسفندماه93 دانشگاه تهران WWW.AMSCONF.IR
کلمات کلیدي: ارگونومی، محیط کار، بهره وري نیروي انسانی، بانک مسکن.
مقدمه و تبیین مسئله
محیط کار در سازمانها از موضوعات مهمی است که پیوسته مطرح و بر اهمیت وچگونگی ایجاد محیطی مناسب و کارا براي نیروهاي انسانی تاکید می شود؛ یک محیط خوب، می تواند بر رشد ارزشهاي پرسنل، افزایش توان و بهره وري آنان اثرگذار باشد به همین دلیل علم مدیریت انسانی یا ارگونومی براي رهبران و مدیران سازمان از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. امروز با پیچیده تر شدن ساختار و عملکرد سازمانها، سازماندهی محیط کار و ایجاد محیطی آرام و بهره ور در سازمانها طوري که منجر به فعال شدن بیشتر نیروي انسانی، شادابی آنها، حذف خطرات احتمالی، افزایش کیفیت در کار، کاهش افسردگیها، رشد خدمات مثبت و در نهایت دستیابی به بهره وري مورد نظر شود، از دغدغههاي مدیران اجرایی و سرپرستان سازمانها است. نتایج حاصل از مطالعات مربوط به نیروهاي انسانی، نشان می دهد که توسعه نیروهاي انسانی بهره ور به طور مستقیم در دستیابی به بسیاري از اهداف سازمانی نقش بسزایی دارد ارائه خدمات موثر، براثر ایجاد فضا و محیطهاي بسیار مناسب و سالم به دست می آید. اینکه این فضا و محیط در سازمانی دولتی باشد یا خصوصی و یا فضاي باز باشد یا بسته، مهم نیست. آنچه اهمیت دارد ایجاد خشنودي و رضایتمندي در نیروي انسانی است تا بتواند با روحیه اي شاد و احساس امنیت در شغل خود به فکر یا تلاش در انجام هرچه بهتر وظایف خود بپردازد و نتایج ارزنده اي را نصیب سازمان خود کند. (صادقی نائینی، .(54 :1379
نیروي انسانی، کار و بهره وري، تولید و صنعت واژههایی هستند که با یکدیگر ارتباطی تنگاتنگ دارند. زمانیکه سخن از بهره وري نیروي انسانی پیش می آید انسان به عنوان یک اپراتور یا بعنوان یک عامل حرکت و نیرویی فعال مطرح می شود. دقت و کارآیی افراد در مشاغل مختلف از حرف خدماتی، تحقیقاتی و آموزشی گرفته تا کشاورزي و صنعتی، جزو عوامل مهم در بهرهوري نیروي انسانی می باشد. بهره وري نیروي انسانی تنها محدود به انجام فعالیتهاي شغلی کاربران نیست. به بیان دیگر، موضوع بهرهوري با هر نوع فعالیتی که افراد انجام می دهند چه درقالب تولید و چه در قالب مصرف مرتبط می باشد. اما سخن اینجاست که چگونه می توان کارآیی افراد را افزایش داد. در دنیاي کنونی که علوم مختلفسریعاً درحال رشد و پیشرفت می باشند انتظار می رود که بخشی از مباحث علمی به این مهم یعنی ارتقاء بهره وري جامعه توجه ویژه داشته باشند. (شرعی،
.(114 :1385
نتایج حاصل از مطالعات مربوط به نیروهاي انسانی، نشان می دهد که توسعه نیروهاي انسانی بهره ور به طور مستقیم در دستیابی به بسیاري از اهداف سازمانی نقش به سزایی دارد(طاهري، ( 1376: 12 محیط خوب، می تواند بر رشد ارزشهاي
پرسنل و افزایش توان و بهره وري آنان اثرگذار باشد به همین دلیل علم مدیریت انسانی یا ارگونومی براي رهبران و مدیران سازمان از اهمیت بالایی برخوردار میباشد ( هلاندر،.(31 : 1375 ارگونومی یا همان مهندسی فاکتورهاي انسانی، علمی ترکیبی است که سعی دارد ابزارها، دستگاهها، محیط کار و مشاغل، را با توجه به تواناییهایی جسمی فکري، و محدودیتها و علائق انسانها، طراحی نماید. این علم با هدف افزایش بهرهوري، با عنایت بر سلامتی، ایمنی و رفاه انسان در محیط، شکل گرفته است.
واژه » ارگونومی«1 از دو کلمه یونانی » ارگو«2 به معنی کار و » نوموس«3 به معنی قانون و قاعده طبیعی مشتق شده است و در لغت به معناي قوانین طبیعی کار است. اما در اصطلاح کاربردي علم ارگونومی مجموعه دانشی است که از تلفیق علوم زیستی،
1. agronomy
1
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »علوم مدیریت و حسابداري«
2nd National Conference on Applied Researches in Accounting and Management
21 اسفندماه93 دانشگاه تهران WWW.AMSCONF.IR
فیزیولوژي انسانی، سیستمها و روشها، طراحی مشاغل و محیط کار به وجود آمده است که سعی دارد ابزارها، دستگاهها و محیط کار را با در نظر گرفتن تواناییهاي جسمانی، فکري و محدودیتها و علائق انسانها، طراحی کند. این علم با هدف افزایش بهرهوري با توجه به سلامتی، ایمنی و رفاه کارکنان در محیط کار شکل یافته است (صمدي، .(87 :1385
ارگونومی علم مطالعه انسانها در حین انجام کار، براي درك ارتباط پیچیده میان افراد و جنبههاي فیزیکی و روانشناختی محیط کار، نیازهاي شغلی و روشهاي کار میباشد. ارگونومی یا همان مهندسی فاکتورهاي انسانی، علمی ترکیبی است که سعی دارد ابزارها، دستگاهها، محیط کار و مشاغل را با توجه به تواناییهایی جسمی ـ فکري و محدودیتها و علائق انسانها، طراحی نماید(شهریاري احمدي، .(54 :1386
ارگونومی علمی چند نظامه است که در چهار حیطه روانشناسی مهندسی، فیزیولوژي کار، بیومکانیک شغلی و آنتروپومتري فعالیت میباشد. در حیطه اول، یعنی روانشناسی مهندسی، جنبههاي پردازش اطلاعات مرتبط با کار، مورد بررسی قرار میگیرد.
در حیطه دوم (فیزیولوژي کار)، تبادلات انرژي و متابولیسم بدن مطرح است. مفاهیم خستگی، بررسی کارهاي ایستا و پویا و رژیمهاي کار و استراحت از دیدگاه فیزیولوژي کار مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. در مباحث بیومکانیک شغلی ویژگیهاي مکانیکی اندامهاي بدن مورد بررسی قرار میگیرد. در این حیطه، حرکت اندامها و اعمال نیرو در بافتهاي مختلف بدن تجزیه و تحلیل میشود. به کمک این معادلات میتوان الگوها و ابعاد مناسب ایستگاههاي کاري را با هدف کاهش فشارهاي مکانیکی خارجی بر بدن بدست آورد. بطور خلاصه میتوان گفت که چگونگی انتقال نیرو و حرکت دادن اجسام و ابزارآلات از جمله مباحث بیومکانیک شغلی هستند. نهایتاًو آنتروپومتري، به سنجش ابعاد فیزیکی بدن و کاربرد دادههاي ابعادي در اصلاح شرایط فیزیکی ایستگاههاي کار میپردازد و از آنجایی که یکی از دلایل فشارهاي وارده بر اندامها، عدم تطابق ابعاد محل کار با ویژگیهاي ابعادي بدن کارگر یا کاربر میباشد، دادههاي آنتروپومتریک را میتوان به طور مؤثري در طراحی تجهیزات، ایستگاههاي کار، ابزارآلات و محصولات بکار بست (دمیستر، .(65 :1387
جویس مریلین، رئیس مؤسسه جویس در سیاتل آمریکا بر این عقیده است که اکنون دیگر این باور عمومیت یافته است که شرکتهایی که بهره وري و کنترل کیفیت رامد نظر دارند، دخالت دادن ارگونومی را در برنامههایشان به عنوان یک شم تجاري بکار میگیرند؛ شرکتهاي موفق برنامه ارگونومی را با ایمنی، کنترل کیفیت و برنامههاي تولیدي جهت دستیابی به حداکثر سود تلفیق نموده اند (طاهري .(34 :1376 ف
بالاخره باید اشاره کرد که در نظر گرفتن اصول ارگونومی در کار، نه تنها باعث حفظ سلامت نیروي انسانی و کارآمد در جوامع بشري میشود، بلکه مانع تحمل بسیاري از هزینههاي مالی بر اقتصاد کشورهاي فقیر خواهدشد. بعنوان مثال با طراحی درست و اصولی محل کار، میتوان از متحمل شدنبیشترِ هزینههایی چون هزینه از کار افتادگی، هزینه ناشی از حوادث، هزینه زمان از دست رفته تولید، هزینه ضایعات تولید اجتناب کرد. کم کردن زمان انجام کار، حذف حرکات اضافی در روند کار، شیوه ارتباط با محیط بیرونی، موازنه عرضه و تقاضا، بهینه سازي محیط کار، صرفه جویی در مصرف انرژي، و در یک کلامارتقاء سطح سلامت انسان و شکوفایی اقتصادي، همه و همه از جمله مسائلی است که با شناخت صحیح از این دانش نوین میتوان به آن دست یافت. (امینی، .(63 :1388
در حال حاضر در صنایع مختلف کشور، بخشهاي زیادي به چشم میخورد که کارگران در آن واحدها مشغول انجام فعالیتهاي بدنی و جسمانی میباشند. بنابراین عدم توجه به چگونگی انجام کار، میتواند صدمات یاد شده را سبب گردد. عوارض استخوانی
2. Argo 3.Nomus
2
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »علوم مدیریت و حسابداري«
2nd National Conference on Applied Researches in Accounting and Management
21 اسفندماه93 دانشگاه تهران WWW.AMSCONF.IR
ـ عضلانی در حقیقت از جمله بیماریهاي مرتبط با کار هستند که میتوانند بسیار ناتوان کننده ظاهر شده و باعث افت راندمان، افزایش غیبتهاي ناشی از کار، غرامتهاي دستمزد و نهتاً،ی از کار افتادگی کارگر شوند. ف
این علم براي طراحی و ساخت ابزار و سیستمهاي تولیدي از ساده تا پیچیده و بغرنج، حل مشکلات مربوط به تکنولوژي نوین، و حتی ابزار و وسائل زندگی روزمره، کاربرد دارد. امروزه، از طراحی یک ابزار ساده نظیر انبردستی ساده (از نظر نوع جنس، مصالح بکار رفته، اندازه دسته، نوع و ترکیب پلاستیکی دسته آن و (… و یا یک خودکار (از نظر قطر، اندازه، رنگ و (… گرفته تا طراحی یک سیستم تولیدي کامل، از ارگونومی استفاده میشودعمدتاً. زمینههایی که ارگونومی در آنها مطالعه و اقدام میکند، عبارتند از طراحی ابزار، وسائل، ماشینها و تأسیسات به طرز صحیح و مطلوب، طراحی روش انجام کار با توجه به بهترین نحوه اجراء و متناسب با سیستم عضلانی و ساختمان فیزیکی بدن انسان و با هماهنگی روانی میان افراد و محیط کار و ابزار کار، وضعیت صحیح قرار گرفتن بدن و حرکات انسان حین انجام کار، شرایط فیزیکی مناسب در محیط کار با توجه به عواملی از قبیل دما، رطوبت، جریان هوا، ارتعاشات، سر و صدا، نور و روشنایی، گرد و غبار، تشعشعات و آلودگیهاي مختلف. (شرعی،
.(56 :1385
علم مهندسی عوامل انسانی یا ارگونومی که علمی انسان محور است با ارائه الگوهاي نوین و کاربردي، ابزاري کارآمد هم براي تولیدکننده و هم براي مصرف کننده محسوب می شود. ارگونومی علمی است که ضمن توجه به سلامت نیروي انسانی به تولید و بهرهوري بطور دقیق مینگرد. این علم با هدف اصلاح شرایط سیستمهاي کار، روشهاي طراحی ایستگاههاي کار، ابزار آلات و همچنین کنترل روشهاي عوامل زیان آور محیطی را تشریح می کنند و با عنایت به مبانی رفتارشناسی انسانی، ساختار عوامل یادشده را با خصائص انسانی مطابقت می دهد. با توجه به آنچه تاکنون ذکر شد اینگونه بنظر می رسد که ارگونومی با علوم دیگر ازجمله مهندسی صنایع، مهندسی ایمنی، مدیریت، طراحی صنعتی، مکانیک و بیومکانیک، روانشناسی، جامعه شناسی و مرتبط باشد. هدف ارگونومی اطمینان از برآورده شدن نیازهاي انسان براي انجام کار بصورت ایمن و اثربخش در طراحی سیستمهاي کار است. (صدرا ابرقویی، .(76 :1388
طی دهههاي گذشته نقش حیاتی ارگونومی در بهبود کیفیت، افزایش بهرهوري، بهبود کیفیت زندگی کاري، ایمنی وکارایی کلی سازمان مشخصتر شده است. متخصصان ارگونومی با بهینه کردن تناسب بین انسان، ماشین، محیط وسازمان کارایی انسانو سیستمها را بهبود بخشیدهاند. در حال حاضر توجه به ارگونومی از حد یک ابزار فراتر رفته و بهیک استراتژيبهبودجهت کیفیت و بهرهوري، ایجاد محیط کار مناسب، پیشگیري از حوادث و بیماريهاي ناشی از کارو بهبود راندمان و عملکرد انسان تبدیل شده است.
