بخشی از مقاله
چکیده
بررسی و شناخت نقش زنان در عرصهی تاریخ اسلام و تشیع از مباحث مهمی است که در سایهی آن بسیاری از زوایای تاریک و مبهم تاریخ اسلام روشن میشود. همسران ائمه از جمله شخصیتهای تأثیر گذار در تاریخ تشیع به شمار میروند که ضرورت آشنایی با زندگی آنان در طول تاریخ و الگو پذیری از رفتار و عملکرد آن ها از وظایف مهم و اساسی برای هر نسلی است. بانو حدیثه همسر امام هادی - ع - و مادر امام حسن عسکری - ع - از زنان برجسته در عصر ائمه - علیهما السلام - است که شناخت ویژگیهای فردی و شخصیتی این بانو و نقش ایشان در تحولات سیاسی اجتماعی تاریخ تشیع و قرار گرفتن ایشان به عنوان پناهگاه شیعیان قابل توجه است.
این پژوهش با هدف شناخت و درک نقش و جایگاه بانو حدیثه در تاریخ تشیع به روش تحلیلی- توصیفی و با تکیه بر منابع اصلی تدوین شده و به این سؤال پاسخ میدهد که بانو حدیثه چه جایگاهی در خانواده و جامعهی زمان خود داشته است؟ دفاع از حریم اهل بیت - علیها السلام - در فضای خفقان آمیز عصر عباسی، نقش تاثیر گذار حدیث پس از شهادت امام حسن عسکری - ع - و قرارگرفتن به عنوان وصی امام حسن عسکری - ع - و پناهگاه شیعیان در عصر آغازین غیبت صغری از نقش مؤثر بانو در تاریخ تشیع حکایت دارد.
1. مقدمه:
.1,1 بیان مسأله
زنان به عنوان یکی از ارکان مهم جامعهی اسلامی، از نقش مؤثری در رشد و بالندگی جامعهی بشری برخوردارند؛ به گونهای که نقش مؤثر زنان در عرصههای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در جامعهی اسلامی کمتر از مردان نیست. در این میان بررسی و شناخت نقش همسران و مادران ائمه - علیهماالسلام - و عملکرد آنان در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تاریخ تشیع قابل توجه بوده و در سایه ی آن بسیاری از عرصه های تاریک تاریخ اسلام و تشیع روشن می گردد. ارائهی یک معرفت تاریخی و الگوی عملی در بررسی نقش مادران و همسران ائمه - علیهما السلام - اهمیت این موضوع را دو چندان می کند.
بانو حدیثه همسر امام هادی - ع - و مادر امام حسن عسکری - ع - و از زنان برجسته و تاثیرگذار تاریخ تشیع و از شخصیت هایی است که با وجود نقش مهم در جریانات سیاسی- اجتماعی و جایگاه مهم و تأثیر گذار در سالهای نخستین غیبت صغرا کمتر دارای اهمیت است. قرار گرفتن بانو حدیثه در کنار امام هادی - ع - و تحمل شداید و مشکلات ایجاد شده توسط خلفای عباسی، نقش مؤثر بانو به عنوان وصی امام حسن عسکری - ع - ، همراهی امام عصر - عج - در سفر حج، حفظ جان ایشان و دور کردن آن حضرت از خطرات دشمنان و در نهایت قرار گرفتن به عنوان پناهگاه شیعیان در برهه های سخت تاریخ تشیع اهمیت بررسی نقش سیاسی - اجتماعی بانو حدیثه را مهم نموده است. نوشتار حاضر که با هدف شناخت و تبیین ویژگیهای فردی و شخصیتی بانو حدیثه به نقش مؤثر بانو در تحولات سیاسی- اجتماعی تاریخ تشیع میپردازد و این فرضیه را مورد بررسی قرار میدهد که »بانو حدیثه نقش موثری در تحولات تاریخ تشیع به ویژه سالهای نخستین عصر غیبت ایفا نمود.«
در این مقاله ابتدا به ویژگیهای فردی، اسامی و القاب بانو حدیثه پرداخته شده و سپس نقش بانو در تحولات سیاسی اجتماعی عصر امام هادی - ع - و امام حسن عسکری - ع - مورد بررسی قرار میگیرد. نقش مؤثر بانو حدیثه در تحولات پس از شهادت امام حسن عسکری - ع - که در تولد صاحبالزمان - عج - ، وصایت امام حسن عسکری - ع - و در نهایت قرار گرفتن بانو حدیثه به عنوان پناهگاه شیعیان و دفاع از حریم ولایت در یکی از حساس ترین عرصه های تاریخ تشیع یعنی عصر آغازین غیبت صغری خلاصه میشود در قسمت های بعدی مقاله مورد ارزیابی قرار میگیرد.
2,1. پیشینه تحقیق:
پیش از این پژوهش، »جایگاه حدیث و نرجس خاتون در دوران غیبت صغری« توسط پروین دخت اوحدی حائری در فصلنامهی بانوان شیعه به چاپ رسیده و مقالهای با عنوان »مادران امامان شیعه و نقش سیاسی-اجتماعی آنان« در فصلنامه ی بانوان شیعه، نوشته ی ناهید طیبی شناختی از بانو حدیثه ارائه داده است. در کتاب »زنان مرد آفرین« نوشتهی محمد اشتهاردی نیز در قسمتی به معرفی بانو حدیثه پرداخته شده است. اگرچه این کتاب و مقالات مفید و مناسب بوده و اطلاعاتی دربارهی بانو حدیثه ارائه نمودهاند، با این وجود این آثار به صورت مشخص و با هدف بررسی نقش بانو حدیثه بهصورت اختصاصی تدوین نشده است و شناختی جامع از نقش بانو در تحولات سیاسی- اجتماعی تاریخ تشیع ارائه نگردیده که این خود تدوین پژوهشی در این زمینه را ضروری کرده است.
.1 آشنایی اجمالی با بانو حدیثه
شناخت و درک جایگاه بانو حدیثه همسر امام هادی - ع - در تحولات سیاسی- اجتماعی تاریخ تشیع مستلزم شناخت ویژگی های فردی این بانو است. لذا نخست زادگاه، نسب، اسامی و القاب بانو حدیثه بررسی میشود و سپس به نقش اجتماعی و سیاسی این بانو در عصر ائمه پرداخته میشود.
.2,1 نام و کنیه، زادگاه و نسب
در منابع نامهای زیادی برای بانو حدیثه ذکر شده استحُدیث:1 ؛ سلیل،2 سوسن،3 مَنغوسه،4حَربیه5 جمانه، منقوشه المغربیه و عاتکه6، سوسن مغربیه.7 شیخ صدوق در کمال الدین به نقل از جابر به صحیفه حضرت فاطمه درباره نام ائمه و مادرانشان اشاره نموده و در این باره مینویسد تعدد نام در میان عرب ها خصوصا کنیزها امری رایج بوده و در حقیقت ورود کنیز به خانه و مالک جدید از عوامل نام گذاری و تغییر اسامی بوده است
