بخشی از مقاله
چکیده
در رابطه با اثرات منفی انگل ها بر تولیدات دامی، شاید مهمترین حوزه ی تحقیقاتی مورد غفلت قرار گرفته، بازده تولید مثلی باشد. فاسیولوزیس یک بیماری انگلی با گسترش جهانی و دارای اهمیت اقتصادی و بهداشتی است که بازده تولید مثلی در گوسفند و گاو را کاهش می دهد. این بیماری ممکن است نرخ های باروری، آبستنی، بره زایی و چند قلوزایی را کم کند. دام های آلوده ممکن است در بلوغ و نشان دادن اولین سیکل فهلی تأخیر داشته و یا سیکل فهلی کوتاهی داشته باشند. کاهش باوری، ناباروری، سقط جنین، مرده زایی و ضعف در انجام وظایف مادری از دیگر تظاهرات بیماری است.همچنین ممکن است این بیماری وزن در هنگام تولد و وزن در هنگام از شیر گیری را کاهش دهد. فاسیولوزیس ممکن است بر تداوم آبستی اثر منفی گذاشته و یا فاصله بین زایمان ها را زیاد کند. این بیماری ممکن است زمینه ساز وقوع مسمومیت آبستنی در میش های بالغ باشد. بعضی از داروهای ضد انگل فاسیولا مثل آلبندازول و نتوبیمین اگر در مراحل ابتدایی آبستنی به میش ها تجویز شوند ممکن است موجب بروز ناهنجاری در جنین آنها بشوند.عوارض منفی فاسیولوزیس بر بدن دام ممکن است علت اصلی پیامدهای تولید مثلی این بیماری در گوسفند و گاو باشد. گرچه مطالعات اخیر نشان داده که فلوک های کبدی ممکن است از طریق تغییر در تعادل و متابولیسم طبیعی هورمون های جنسی موجب کاهش بازده تولید مثلی بشوند، این موضوع به تحقیقات بیشتری نیاز دارد.
کلمات کلیدی: فاسیولوزیس- تولید مثل- بازده تولید مثلی- گوسفند - گاو
مقدمه:
فاسیولا هپاتیکا انگل مجاری صفراوی و کیسه صفرای نشخوار کنندگان اهلی بویژه گوسفند، بز، گاو و نیز بسیاری از دیگر جانوران اهلی و وحشی در مناطق معتدل و نیمه گرمسیری اروپا، آمریکا، آسیا و آفریقاست. در حالی که فاسیولا ژیگانتیکا غالبا در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا و آسیا دیده می شود - . - 15 چرخه زندگی انگل به این صورت است که کرم های بالغ در مجاری صفراوی نشخوار کنندگان و سایر پستانداران تخمگذاری می کنند. تخم ها همراه با صفرا وارد دوازدهه شده، با مدفوع از بدن دام های آلوده خارج می شوند. اگر تخم ها در آب قرار گیرند پس از 2 تا 4 هفته در داخل آنها نوزاد مژه داری به نام میراسیدیوم ایجاد می شود. سپس این نوزاد از داخل تخم رها شده و حد اکثر ظرف مدت 24 ساعت وارد بدن میزبان واسط انگل یعنی حلزون لیمنه آ ترونکاچولا - - Lymnaea truncatula می شود. در بدن حلزون مراحل تکاملی انگل یعنی اسپوروسیست، ردی و سرکر سپری و در نهایت سرکر های دم دار از بدن حلزون خارج و پس از مدتی شنا در آب، بر روی اشیاء موجود در آب بویژه برگ یا ساقه گیاهان آبزی مستقر شده و با از دادن دم و ترشح دیواره ای سخت در اطراف خود به متاسرکر تبدیل می شوند. متاسرکر ها برای گوسفند و دیگر پستانداران عفونت زا هستند. نشخوارکنندگان و سایر حیوانات با خوردن علوفه و گیاهان حاوی متاسرکر آلوده می شوند. در روده باریک، دیواره سخت موجود در اطراف متاسرکر هضم و کرم جوان آزاد شده و با عبور از دیواره روده از طریق محوطه شکمی خود را به کبد می رساند. انگل های جوان با عبور از کپسول کبد وارد بافت کبد شده چندین هفته در پارانشیم این عضو مهاجرت می کنند و سرانجام وارد مجاری صفراوی شده، پس از حدود 45 روز به مرحله بلوغ رسیده و شروع به تخمگذاری می کنند. چرخه کامل زندگی انگل در شرایط مناسب 3 تا 4 ماه بطول می انجامد . - 2 -
تظاهرات بالینی و ضایعات ناشی از بیماری به عواملی مثل گونه میزبان، تعداد متاسرکر بلع شده، طول مدت الودگی، وضیت تغذیه میزبان و نیازهای متابولیکی میزبان از جمله آبستنی پیشرفته بستگی دارد. آسیب های وارده به میزبان به علت تخریب های مکانیکی ناشی از مهاجرت انگل، تاثیرات شیمیایی ناشی از مواد دفعی-ترشحی انگل و واکنش های التهابی و ایمنولوژیکی میزبان در برابر انگل ایجاد می شود - . - 15 ضمنا مهاجرت انگل فاسیولا به بخش هایی از دستگاه تولید مثل از جمله اپی دیدیم و رحم قبلا گزارش شده است - . - 10 در رابطه با اثرات منفی انگل ها بر تولیدات دامی، شاید مهمترین حوزه ی تحقیقاتی مورد غفلت قرار گرفته، کاهش بازده تولید مثلی باشد. اثرات دقیق آلودگی های انگلی بر سن بلوغ، میزان آبستنی، میزان زایمان و میزان از شیر گیری کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است - . - 5 فاسیولوزیس یکی از بیماری های مهم نشخوارکنندگان در سراسر دنیاست که با ایجاد تلفات بالا موجب زیان های اقتصادی می شود. از نظر تولید مثلی، فرم مزمن این بیماری موجب آسیب شدید کبدی و در نتیجه کاهش عرضه مواد معدنی و پروتئین به مغز استخوان می شود، لذا این فرم از بیماری موجب کاهش میزان باروری و آبستنی، تأخیر در بلوغ، کاهش میزان زایمان، کاهش وزن در هنگام تولد و کاهش چند قلو زایی می شود - - 17، لذا پیامدهای اقتصادی این بیماری بر اساس کاهش میزان رشد، کاهش تولید گوشت، شیر و پشم، افزایش مرگ و میر و کاهش بازده تولید مثلی ارزیابی می شود - . - 1
تأثیر بیماری فاسیولوزیس بر بازده تولید مثلی در گوسفند:
بطور کلی آلودگی های انگلی در گوسفند تأثیری منفی بر بازده تولید مثل دارند - . - 7 بیماری فاسیولوزیس موجب تأخیر در بلوغ، افزایش فاصله بین زایش ها، کاهش وزن بره ها و کاهش تعداد بره های از شیر گرفته شده از هر گوسفند می شود. همچنین این بیماری برطول عمر و ساختار جنسی دام ها و وضعیت ژنتیکی گله تأثیر می گذارد. بدین طریق بیماری در مجموع موجب ناکارآمدی تولید مثلی می شود. کاهش باروری با کاهش میزان از شیر گیری و کاهش وزن بره ها هنگام از شیرگیری سنجیده می شود. کاهش میزان از شیر گیری در اثر کاهش میزان بره زایی و نیز افزایش مرگ و میر بره ها رخ می دهد در حالی که کاهش وزن بره ها در هنگام از شیرگیری در اثر کم بودن وزن بره ها هنگام تولد و نیزناتوانی میش ها در انجام وظیفه مادری حاصل می شود . - 13 - در گوسفندان شدیدا آلوده به انگل، کاهش میزان باروری، کاهش تداوم آبستنی، وقوع سقط جنین، مرده زایی و زایش بره های کم وزن ، مشاهده می شود - 5 ، . - 18 همچنین بیماری فاسیولوزیس به روش های زیر بر بازده تولید مثلی در گوسفند تأثیر منفی می گذارد:
-1 ایجاد مسمومیت آبستنی: مسمومیت آبستنی مهمترین بیماری متابولیکی میش های آبستن است که به علت متابولیسم غیر طبیعی کربوهیدرات ها و چربی ها در مرحله پایانی آبستنی بوجود می آید - . - 3 این بیماری یکی از علل مهم مرگ و میرهای قبل از زایمان در گوسفند است - . - 11 فاکتورهای مختلفی به عنوان عوامل زمینه ساز برای وقوع مسمومیت آبستنی در گوسفند شناخته شده اند. کاهش مواد مغذی در دسترس همراه با افزایش نیاز حیوانات به مواد غذایی در طول آبستنی، منجر به ظهور چهره پاتولوژیک مسمومیت آبستنی می شود و انگل فاسیولا یکی از عوامل مستعد کننده برای وقوع مسمومیت آبستنی در میش هاست - . - 14
-2 وقوع ناهنجاری های مادر زادی در اثر مصرف داروهای ضد فاسیولا: دو داروی مهم ضد فاسیولا یعنی آلبندازل و نتوبیمین دارای اثرات تراتوژنیک بر جنین گوسفند هستند و موجب بروز ناهنجاری های اسکلتی، کلیوی و عروقی می شوند - . - 12 تجویز این داروها به میش ها در ابتدای آبستنی موجب می شود متابولیت های فعال آنها با عبور از جفت به جریان خون جنین راه یابد - . - 4 غالبا جنین های مورد نظر جذب شده و یا خارج می شوند، لذا میش هایی که در ابتدای آبستی این داروها را مصرف کرده اند در فصل بره زایی به صورت عقیم دیده می شوند - . - 7
تأثیر بیماری فاسیولوزیس بر بازده تولید مثلی در گاو:
اهمیت بیماری فاسیولوزیس در کاهش بازده تولید مثلی در گاو بیشتر از گوسفند است. به عنوان نمونه ، زیان های مالی ناشی از فاسیولوزیس گاوی در کشور سوییس بطور میانگین معادل 52 میلیون یورو - 299 یورو به ازاء هر رأس گاو آلوده - در سال برآورد شده و بیشترین علت این ضرر مالی کاهش تولید شیر و کاهش باروری و مقدار کمی از آن به علت کاهش تولید گوشت و حذف کبدهای آلوده بوده است - . - 16 گاوهای آلوده به ندرت فرم بالینی بیماری را نشان می دهند، اما اختلال تحت بالینی در بازده غذایی، رشد و باروری اثر قابل توجهی بر میزان تولید این گاوها دارد - . - 8 بیماری فاسیولوزیس موجب کاهش عملکرد تولید مثلی در گاو می شود - . - 17 این بیماری در گاو بلوغ را به تأخیر می اندازد و نرخ های باروری و آبستنی را کم می کند . - 5 - تلیسه های آلوده به فلوک های کبدی در شروع اولین سیکل فحلی خود 39 روز تأخیر دارند . - 9 - همچنین شواهدی وجود دارد که دام های آلوده به انگل فاسیولا جهت باردار شدن، در مقایسه با دام های غیرآلوده به تعداد دفعات بیشتری از تلقیح نیاز دارند . - 17 -
مکانیسم کاهش باروری در بیماری فاسیولوزیس:
گزارش های قدیمی حاکی از آن بود که آلودگی با فلوک های کبدی باروری دام ها را کاهش می دهد اما معلوم نبود آیا این کاهش باروری به دلیل کاهش سطح سلامتی و تأخیر در رشد دام هاست یا آنکه کرم ها به نحوی بر تعادل هورمونی دام ها اثر می گذارند. گرچه مطالعات منتشر شده در باره این موضوع اندک است اما تحقیقات اخیر نشان می دهد که فلوک های کبدی با تحت تأثیر قرار دادن متابولیسم طبیعی و یا تعادل هورمونهای جنسی موجب کاهش باروری در دام ها می شوند - 8، . - 9 به عنوان نمونه در تلیسه های آلوده به انگل فاسیولا غلظت هورمون های استروژن و پروژسترون به ترتیب و به طور قابل ملاحظه ای در سرم بالاتر و پایین تر از حد طبیعی است. بنابر این در بیماری فاسیولوزیس به دلیل بالا بودن غلظت استروژن در سرم، بلوغ به تأخیر می افتد - . - 9 همچنین در حالت مزمن این بیماری ، آسیب کبد بطور آشکاری در کاتابولیسم هورمون تستوسترون درقوچ های جوان اختلال ایجاد می کند و نتیجه تولید مثلی این اتفاق ممکن است تأخیر در بلوغ، کوتاه شدن دوره فحلی و ناباروری در میش های جوان باشد - . - 6
نتیجه گیری:
تأثیرات منفی بیماری فاسیولوزیس بر بازده تولید مثلی گوسفند و گاو مهم و قابل توجه است. کاهش اشتها، کم خونی، کاهش پروتیین خون، کاهش وزن و ضعف و ناتوانی از جمله عوارض فاسیولوزیس به ویژه در فرم مزمن این بیماری به حساب می آیند، بعلاوه در این بیماری آسیب زیادی به بافت کبد وارد می شود. با توجه به نقش حیاتی کبد در سلامت کل بدن و در نتیجه دستگاه های مختف از جمله دستگاه تولید مثل، تأثیر گذاری منفی بیماری فاسیولوزیس برکارآیی این دستگاه و در نتیجه کاهش بازده تولید مثلی قابل توجیه می باشد. از طرف دیگر بر اساس نطرات بعضی از محققین، انگل فاسیولا با ایجاد اختلال در تعادل و متابولیسم طبیعی هورمونهای جنسی موجب کاهش عملکرد تولید مثلی در دام ها می شود که این موضوع به تحقیقات بیشتر و دقیق تری نیاز دارد.
منابع:
