بخشی از مقاله
چکیده
متخصصان بزرگ تعلیموتربیت با تاکید بر اهمیت تفکر، پرورش آن را یکی از هدفهای اصلی تعلیموتربیت میدانند. بر این اساس، نطام آموزشی باید، به جای انتقال صرف اطلاعات به دانشآموزان، موقعیتهای مناسب برای پرورش تفکر کودکان را فراهم آورد. امروزه به واسطه فناوری اطلاعات و ارتباطات، اطلاعات به وفور در دسترس همگان قرار دارد، اما صرف داشتن اطلاعات نمیتواند کارساز و مفید باشد، بلکه تجزیهوتحلیل و نحوه کاربرد این اطلاعات حائز اهمیت است. تفکر انتقادی بر پایه اطلاعات به تقسیمبندی، تجزیهوتحلیل، و کاربرد اطلاعات میپردازد و بر همین اساس با ارائه نظریههای جدید به روند تولید علم کمک میکند. اساسأ تفکر انتقادی، تفکری عمیق و منطقی است که اطلاعات جزء اصلی آن است.
.1 مقدمه:
پرورش تفکر انتقادی از اهداف آموزش در ایران است. شناختوضعیتفعلی تفکر انتقادی دردانشاموزان و دانشجویان و میزان تأثیر شیوههای جاری آموزش در پرورش تفکر انتقادی میتواند درتعیین میزان کارآیی و نارساییهای احتمالی سیستم آموزشی در این زمینه مؤثر باشد. آنچه در ارتباطبا اطلاعات در دنیای کنونی ارزشمند است، اکنون عصر دانایی است، پس، در این عصر، قدرت در دست کسی است که اطلاعات بیشتری دارد و بی گمان منظور کسی است که توانایی بیشتر در پردازش وبهرهگیری از اطلاعات داشته باشد 2 زیرا، امروزه، به واسزه فناوری اطلاعات وارتباطات، اطلاعات بهفور در دسترس همگان قرار دارد. بنابراین، صرف داشتن اطلاعات نمیتواند کارسازو مفید باشد، بلکه تجزیه و تحلیل و نحوه کاربرد این اطلاعات حائز اهمیت است. تفکر انتقادی بر پایهاطلاعات به تقسیم بندی،تجزیهوتحلیل، و کاربرد اطلاعات میپردازد و بر همین اساس، با کشف قوانین علمی و ارائه نظریههای جدید به روند تولید علم شدت میبخشد . 6 تفکر انتقادی تعاریف گوناگونی دارد »تفکر انتقادی قضاوت خود تنظیم و هدفمند است که در نتیجه تفسیر، تجزیهوتحلیل،ارزشیابی و استنباط شکل میگیرد» . 1 «تفکر انتقادی، تفکری استمنطقی در جهت بررسی و تجدید نظر در عقاید، نطرات، اعمال، و تصمیم-گیری درباره آنها بر مبنای دلایلو شواهد مؤید آنها و نتایج درست و منطقی که پیامد آنهاست - «هاشمیان نژاد، 1380، ص . - 198 لازم استکه تفکر انتقادی در افراد شکل گیرد تا برای ورود به عرصه کار و زندگی آماده شوند، زیرا تفکر انتقادیقدرتی ذهنی-جسمی در شخص ایجاد میکند که او را برای رقابتها و چالشهای دنیای به سرعت متغیرکنونی آماده میسازد . 6 »مدارس امروز متأسفانه به دلیل پیشرفت های علومو فنونو براساس رویکردهای روانشناختی، توجه خود را بیشتر به انتقال اطلاعات و حقایق معطوف کرده و از تربیتانسانهای متفکر و خلاق فاصله گرفتهاند 9 « ، اما خوشبختانه در سالهای اخیر روانشناسان پرورشی و دیگر صاحب نطران از تأکید زیاد مدارس بر انتقال دانش و اطلاعات به دانشآموزان انتقاد کرده ومعلمان را بیشتر به پرورشمهارتهای اندیشیدن و تفکر در یادگیرندکان سفارش کردهاند 8 .با توجه به مطالب ذکر شده این مقاله در پیآن است تا تأثیر تفکر انتقادی در آموزشوپرورش را کشف کند.
.2 روش تحقیق
روشی که در تحقیق فوق بکار برده شده است تلفیقی از روش مطالعاتی کتابخانه ای ، استفاده از مقالات اینترنتی و پایان نامه ای می باشد . بدین ترتیب برای جمع آوری مطالب ابتدا به گردآوری مطالب و بعد به تجزیه وتحلیل آنها اقدام شده است.
.3 نتایج تحقیق
-3-1 ضرورت و اهمیت تفکر انتقادی
تفکر انتقادی ، از طریق ایجاد روابط معقول بین انسانها، تصمیمگیری براساس تحلیل عناصر یک موقعیت ، و تفکیک عناصر مطلوب ، نوید بخش زندگی توأم با آرامش و مهربانی خواهد بود. بنابراین، میتوان گفت:اگر در شناخت این امر مهم ناموفق باشیم ، جامعه ما و، در نهایت جامعهجهانی ، شکست خواهد خورد. به طور خلاصه ، دلایل ضرورت و اهمیت تفکر انتقادی را چنین میتوان برشمرد:
-1با دستورات خداوند متعال در قرآن کریم منطبق است،
-2با ویژگیهای انسانی مانند کنجکاوی و ترقی طلبی منطبق است،
-3با ویژگیهای عصر فراصنعتی و تغییر و تحول فزاینده آن متناسب است،
-4یادگیری براساس فعالیت خود یادگیرنده انجام میشود، و
-5برگرفته از هدفهای اساسی آموزشیوتعلیم و تربیت است 2
-3-2 تفکر انتقادی در پیشینه تاریخی
علاقه به توسعه تواناییهای تفکر انتقادی در محافل آموزشی امروز پدیدهای جدید نیست. چتمایز، مؤلف کتاب - آموزش تفکر انتقادی - معتقد است که منشأ چنین علاقهای آکادمی افلاطون است ، الگویی که دانشگاههای مدرن امروز، از آن برخاسته-اند، اما، به تدریج، از این سنت دیرینه فاصله گرفته و بیشترین توجه خود را به ارائه اطلاعات معطوف کردهاند . 3 ریشه های تفکر انتقادی قدمتی دیرینه دارد ، روش تدریس و دیدگاه سقراط در 2500 سال پیش مؤید این مطلب است. سقراط ایناین حقیقت را بیان کرد که شخص نمیتولند برای دستیابی به دانش و بصیرت عقلی به کسانی متکی باشد که دارای اقتدار هستند. او نشان داد که افراد ممکن است دارای قدرت و موقعیت بالایی باشند، اما عمیقأ سرگردان و گمراه و غیر منطقی باشند. سقراط اهمیت پرسش سوالات عمیق را که موجب میشوند انسان، قبل از پذیرش ایدهای به تفکر در آن بپردازد و نیزجستوجوی شواهد، آزمایش دقیق، استدلال، فرضیهها و تحلیل مفاهیم اساسی را نشان داد. روش او اینک به پرسش و پاسخ سقراطی معروف است و از بهترین راهبردهای آموزش تفکر انتقادی میباشد که در آن نیاز به تفکر را برای روشنی و استحکام منطق به طور مشخصی نشان میدهد. وایتهد در کلام معروف خود گفت:یادگیری شاگردان بی فایده است مگر اینکه کتابهای حود را گم کنند ، جزوات خود را بسوزانند و... تلویحأ به این معنی اشاره دارد که ثمره واقعی یادگیری باید یک فرایند فکری باشد که از مطالعه یک رشته بع وجود میآید نه از طریق اطلاعات جمعآوری شده . 9 در متون اسلامی نیز قرآن ، مهمترین توصیهها را در مورد تفکر انتقادی به انسانها کرده است. روی سخن قرآن، همه جا، با اندیشمندان و متفکران و صاحبان مغز و عقل است، و با توجه در محیطی ظهور کرده که در آن جا جز جهل حکومت نمیکرد، عظمت تعبیرات آن روشن میشود. آیاتی که مخاطبان خود را دعوت به تذکر، تفکر، و تعقل مینماید تقریبأ در سراسر سورههای قرآن گسترده است، 135 آیه در قرآن کریم درباری تحریک به »تفکر«، »تدبر«، »تحصیل عقل ناب«، »شعور«، و »فهم عالی« است. تفکر در اسلام، تا آنجا حائز اهمیت است که خداوند درباره قرآن کریم میفرماید»این کتابی است پر برکت که بر تو نازل کردیم تا در آیات آن تدبر کنند و صاحبان اندیشه متذکر شوند.« حتی هنگامی که به انسان توصیه می کند که به پدر و مادرش نیکی کند، تذکر میدهد که حتی در مقابلپدر و مادر نیز باید تفکر انتقادی ما فعال بوده و از آنها کورکورانه اطاعت نکنیم. این پیام جوهره اصلی تفکر انتقادی است. ایبه انسان ابلاغ می-شود و سعی میکند انسان را به گونهای تربیت کند که به پیام توجه کرده و آن را تحلیل کند و تحت تأثیر گوینده پیام و جایگاه و مرتبه او قرار نگرفته و جایگاه و مرتبه گوینده موجب عدم اسفاده ما از تفکر انتقادی نباشد - و وصیناالانسان بوالدیه حسنا و ان جاهداک لتشرک بی ما لیس لک به علم فلا تتعهما« و ما به آدمیان سفارش کردیم که در حق پدر و مادر خود نیکی کنند و اگر آنها بکوشند تا تو به من که خدای یگانهام از روی جهل و نادانی شرک آوری در اینجا هرگز از امر آنها اطاعت نکن.« اصولأ در پایان بسیاری از آیات، جملاتی از قبیل»لقوم یعقلون«، »لعلهم یعقلون«، »و ما یذکر الااولوالالباب«،
» ذکری لاولی الالباب«، و» یتذکر اولو الالبلب« آمده است. اینگونه تعبیرات حاکی از آن است کهخطاب قرآن و هدف تعلیمی و تربیتی آن و بالاخره روی سخنش با کسانی است که از نعمت عقل برای درکواقعیت و راه سعادت انسانی استفاده میکنند.
»اتهموا عقولکم فانه من الثقه بها یکون الخطا» «خرد خویش را متهم کنید چون اطمینان به آن اشتباه است«
-3-3 تعریف تفکر انتقادی
از تفکر انتقادی تعریفهای مختلفی شده است که نشان دهندهی تفاوت دیدگاهها در تعریف این مقوله است. ریچارد پاول - 1992 - یکی از کارشناسان طرز اول، تفکر انتقادی، آن را اینگونه تعریف میکند:منر اندیشیدن درباره تفکرتان، وقتی که شما میاندیشید تا تفکر خود را بهتر کنید، یعنی آن را روشنتر، درستتر و قابل توجیهتر بیان میکند . 4 جان چافی - 1994 - تفکر انتقادی را چنین تعریف می کنند:تفکر انتقادی فرآیند تفکر را با روش و قاعده کشف میکند که این نه تنها به معنای تعمق هدفمندانه است، بلکه آزمودن مدرک و منطقی است که ما و دیگران از آن استفاده میکنیم . 9 انیس - 1985 - تفکر انتقادی را تفکر مستدل و تیزبینانه درباره این که چه چیزی را باور کنیم و چه اعمالی را انجام دهیم تعریف کردند. وولفولک - 1995 - در تعریف تفکر انتقادی میگوید:ارزیابی تصمیمات از راه بررسی منطقی و منطم مسائل، شواهد راه حل هاست . 8 تعریف دیگری از انجمن روانشناسی آمریکا - - 1990 ارائه کرده، این است:ما تفکر انتقادی را این گونه درک میکنیم که باید قضاوت خود ساخته و هدفمندی باشد که منجر به تفسیر، تحلیل، ارزیابی و استنباط شود. علاوه بر این توضیحی را در بر میگیرد. متکی بر دلیل و مدرک، توضییح مفهمومی، منظم و قانونمند با ملاحظات متنی که بر پایه آن قضاوت انجام شده است
