بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مقاله به جایگاه و ضرورت خلاقیت و نوآوری در دانش آموزان دوره ابتدایی می پردازد.روش تحقیق توصیفی -کتابخانه ای می باشد،پژوهش حاضر به بررسی چند سوال اساسی می پردازد،که عبارت است از: خلاقیت را چگونه می توانیم به دانش آموزان انتقال بدهیم و برای تقویت خلاقیت چه راهکارهایی وجود دارد؟و نتیجه تحقیق حاکی از آن است که بین تدریس معلم با شکوفایی خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد. بین محتوای کتب درسی با شکوفایی خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد.بین استفاده معلمان و دانش آموزان از مواد و وسایل آموزشی با شکوفایی و خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد. بین ارزشیابی کردن از دانش آموزان و شکوفایی خلاقیت آنها رابطه وجود دارد.دستاورد این است که بازی های فکری ،افزایش دانش ، تجربه و روحیه پرسش گری راه هایی است که باعث ایجاد و پرورش خلاقیت در مراکز تربیت معلم می شود.
کلمات کلیدی: خلاقیت ،تفکر ،تربیت معلم، واگرا
.1 مقدمه
تمدن بشر مرهون اندیشه خلاق آدمی بوده است ودوام آن نیز بدون بهره گیری از خلاقیت غیر ممکن خواهد بود،که عالی ترین عملکرد ذهن انسان محسوب می شود.در شرایط کنونی خلاقیت نه یک ضرورت،بلکه شرطی برای بقاست.بنابراین،لازم است نظام آموزشی بر تربیت و پرورش افرادی تاکید کند که به حل خلاق مسائل پیشبینی ناپذیر قادر باشند.اینکه ما در آستانه ورود به عصر غیر معمول،غیر قابل پیش بینی یا عصری که درست ترین پیش بینی آن است که هیچ پیش بینی درست از کار در نخواهد آمد،قرار داریم و آن را عصر خلاقیت،نوآغرینی و نوآوری و عصر تولید فکر و ایده و اندیشه نامیده اند.
و با توجه به سرعت بالای تغییر و تحول و تولید سریع اطلاعات جدید،مسائل کنونی و آینده یک ملت را دیگر نمی توان با راه حل های کهنه دیروز حل کرد.برای روبه رو شدن با تحولات شگفت انگیز قرن بیست و یکم،و تصمیم گیری مناسب و حل مسائل پیچیده و تبدیل تهدید ها به فرصت،باید به طور فزاینده ای به مهارت های تفکر خلاق مجهز شویم.چون سرعت تغییر و تحولات هرگز به این شتاب نبوده است، معلوم نیست نسل های آینده که سازندگان جوامع آینده هستند چه مسائل،مشکلات و چالش هایی را پیش رو خواهند داشت.بنابراین باید کودکان و نوجوانان که آینده سازان هر مملکتی هستند،طوری تربیت شوند تا بتوانند پاسخگوی تغییر و تحولات محیط و اجتماع پرتلاطم آینده باشند.
امروزه پرورش و تولید فکر،اندیشه و ایده والاترین هدفی است که سرلوحه هر نظام فکری و تعلیم و تربیت هر قوم و ملتی می باشد.امروزه آرزو و هدف ملت ها داشتن انسان های متفکر،متعهد،مبتکر و با اندیشه های والاست،تا از طریق آنها بهترین شرایط زندگی فردی و اجتماعی،اقتصادی و سیاسی را فراهم آورند - داوری اردکانی،. - 1375آنچه کوشیده ایم اختصاصا در این مقاله به آن بپردازیم و اعتقاد داریم که از دیگر مقالات مجزا خواهد بود این است که ابتدائاٌ راه های پرورش خلاقیت را در مدارس و مراکز تربیت معلم به طور همزمان بررسی کرده ایم و اینکه سعی بر این بوده راهکار های پیشنهاد شده عینیت داشته و قابل انجام دادن باشد.
.2 تعریف خلاقیت
عبارتست از فرآیند حس کردن مسایل یا کاستی های موجود در اطلاعات،فرایند سازی در باره ی حل مسایل،رفع کاستی ها،ارزیابی و آزمودن فرضیه ها،بازنگری و باز آزمایی آن ها و سرانجام انتقال آنها به دیگران.خلاقیت شامل تولید چیزی است که هم اصیل باشد و هم ارزشمند. ونشات گرفته از فرآیند ها ی خودآگاه و ناخودآگاه انسان می باشد.نوفهمی و ساخت ایده ی نو و تازه تمام جوهره خلاقیت است.یک دیدگاه علمی محصولات تفکر خلاق گاهی اوقات به تفکر واگرا ارجاع داده می شود.خلاقیت نیاز به حضور همزمان تعدادی از ویژگی ها از قبیل هوش،پشتکار،غیر متعارف بودن و توانایی تفکر به سبکی خاص دارد.خلاقیت خودکار و بون زحمت و تلاش است.و غالبا همچون تصورات ذهنی خود انگیخته به وجود می آید.برای آن مراحلی توسط معلم هولتزو والاس پیشنهاد شده است:-1آمادگی - 2دوره نهفتگی -3الهام -4تحقق خلاقیت عبارت است از به کارگیری توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید.
.3 جایگاه و ضرورت خلاقیت و نوآوری
دنیایی که ما در آن به سر می بریم، با تمام دنیاهای پیشین در تمام طول تاریخ بشر متفاوت است.از آن رو که با رویداد ها و مشکل های بحران زا و بی سابقه دست به گریبان است؛زیرا ابعاد مکانی و زمانی مشکل ها بی سابقه است:بعد مکانی تمام سیاره زمین را در بر می گیرد و بعد زمانی هم تا روزگار نسل های آینده ادامه می یابد.تصمیم و عمل ما چون میراثی برای زادگانمان باقی خواهد ماند،و تاوان اشتباه یا کوتاهی پدران،معلمان،مربیان و ... جامعه امروز را در تربیت افرادی خلاق،مبتکر و نوآور،فرزندان جامعه فردا خواهند پرداخت - نیکول، - 2000 ضمن اینکه نسل جوان نسل کنجکاو ،جویا و تشنه حقایق است.تامین این نیاز با توقف، روزمرگی و ایستا بودن میسر نمی گردد.بلکه با وجود فضای باز، آزاد اندیشی سالم،ایجاد فضای پرسش و پاسخ علمی و منطقی و گشایش مسیر رشد دست یافتنی است.
.4 خلاقیت و نوآوری در عرصه تعلیم و تربیت
یکی از مهم ترین مواردی که تاثیر به سزایی بر خلاقیت کودکان و به خصوص دانش آموزان دارد،آموزش و پرورش رسمی و معلم می باشد.در واقع جو کلاس،ویژگی های معلم و مدیریت و رهبری او در کلاس بر خلاقیت دانش آموزان تاثیر دارد و می تواند خلاقیت دانش آموزان را رشد دهد - همز و نش، - 1996 معلمان می توانند با ایجاد جو مناسب و شرایط لازم خلاقیت کودکان را توسعه بخشن ویا با رفتار نادرست اعتماد به نفس آنها را از بین برده،متنع رشد خلاقیت آنها شوند.معلمین با رفتار هایی مانند پرسیدن سوالات بازپاسخ،داشتن سعه صدر در برابر ابهام و تحمل آن و ارائه رفتار تفکر خلاق،خلاقیت فراگیران را رشد می دهند - جینگو،. - 2003
این معلمان کلاس هایی دانش آموز محور دارند.وجود چنین کلاس هایی با معلمین تسهیل گر کیفیت آموزش را افزایش داده،افراد را برای تفکر تحریک می کند.آنها با آموزش به دانش اموزان و تقویت روحیه آنها در پذیرش عقاید و اندیشه های نو و موثر، همچنین تشویق فراگیران به استفاده از خود ارزیابی منظم و توضیح مفاهیم برای سایر هم کلاسی های خود، یادگیری از طریق یادگیری را مهم جلوه داده،باعث رشد تفکر خلاق دانش آموزان می شوند - داوس و لومباردی، - 1996 به عبارتی می توان گفت تعامل بین معلم و دانش آموز جو خلاقیت را در کلاس تسریع می کند.معلمانی که به دانش آموزانی که سوالات غیر منتظره می پرسند و عقاید متضاد دارند،احترام زیادی می گذارند،اغلب از روش های متنوع استفاده می کنند و به طور مدام حمایت خود را از عقاید،تفکرات و احساسات دانش آموز بیاان می کنند،پاسخ های مثبت و سازنده در تصحیح اشتباهات دانش اموز یا در پاسخگویی به سوالات او فراهم می کنند،نقش مهمی در تقویت خلاقیت دارند.
این معلمان جو کلاس را بر اساس احترام و توجه متقابل قرار می دهند به طوری که هدف و معنای تدریس آنها معنایی فراتر از نقش توصیف شده معلم می دهد.جوی در کلاس ایجاد می کنند که باز،چالشی،حمایتی و قابل اعتماد،پر انرژی،شاد و مشارکتی بوده، رفتار های خلاق را جایزه می دهند.فرایند های توجه و اکتشاف را تشویق می کنند و دانش اموزان را برای بیان عقاید خود از طریق روش های لذت آور و سرگرم کننده و بدون ترس ازاد می گذارد - همز و نش،. - 1996که بر رشد خلاقیت آنها تاثیر دارد.درحالی که در کلاس غیرخلاق،معلم مقتدر است،سخت در بند زمان،غیر حساس به نیاز های دانش آموزان و مقید به نظم و دادن اطلاعات است.
.5 راه های پرورش خلاقیت
- -1-5تجربه فنی ترین منبع سوخت و عاملی است که موجب می شود انسان بتواند ایده های خلاقانه ارایه دهد.تجربه را می توان ازانجام کارهای متنوع و مخاطره انگیز،مسافرت مخصوصا با شرایط سخت و مصیبت بار و به مکان دور افتاده و ...به دست آورد. - -2-5بازی های فکری حل معما،جدول،شطرنج،کلمات متقاطع،بیست سوالی ها،بازی در هوای آزاد در تقویت قدرت تفکر موثرند.
- -3-5کوشش زیاد آنچه موجب خلاقیت می شود لزوما هوش زیاد و ونبوغ فوق العاده نیست،بلکه کوشش مضاعفی است که افراد خلاق انجاممی دهند تا مغز را به تصورات وا دارند. سخت کوشی و عادت کردن به کار وتلاش مارا در هنگام تولید ایده های خلاقانه یار ی می کند.
- -4-5دانش بروز ایده های نو نیاز به دانش فراوارن دارد.در حقیقت دانش ماده اولیه تصور سازی است.توسعه دائمی دانش و اطلاعاتوسیع در بروز ایده های خلاقانه نقش بی بدیلی دارند.
- -5-5روحیه پرسش گری تقویت روحیه پرسش گری و اینکه انسان از طرح سوال های به ظاهر کودکانه وهمه نداشته باشد و سوال های چالش برانگیز مطرح کند،باعث پرورش کنجکاوی در انسان می شود و ساختار شکنی قالب های ذهنی را تسریع می کند - سیف، - 1373
.6 ویژگی افراد خلاق
-1تجسم قوی
-2درک مطبلب
-3توجه به عواطف
-4قدرت تخیل
-5ابتکار
