بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش بررسی تاثیر بازی های رایانه ای بر میزان توجه و بیش فعالی در دانش آموزان مبتلا به اختلال کم توجهی-بیش فعالی - - ADHD بود. روش پژوهش نیمه تجربی و جامعه آماری شامل کلیه ی دانش آموزان پسر 7 تا 12 سال مبتلا به اختلال کم توجهی- بیش فعالی شهرستان شهرضا در نیم سال اول سال تحصیلی 94-95 بود، نمونه پژوهش 30 دانش آموز با میانگین سنی - 11سال - بود که براساس ملاک های تشخیصی DSM-5 تشخیص ADHD دریافت کرده بودند؛ نمونه ها با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند.
ابزارهای پژوهش پرسشنامه کانرز فرم والد و معلم بود که برای اندازه گیری میزان توجه و بیش فعالی استفاده شد. تحلیل داده ها به وسیله ی آزمون تحلیل کواریانس یک متغیره انجام شد. بین دو گروه آزمایش و کنترل در میزان علائم بیش فعالی و کم توجهی براساس هر دو ارزیابی والد و معلم پس از انجام بازی های رایانه ای تفاوت معنادار وجود داشت - - P< ./.1
یافته ها نشان داد که میانگین نمرات توجه و علائم بیش فعالی دانش آموزان مبتلا به ADHD در حین جلسات بازی رایانه ای ارتقا یافت. جذابیت این نوع بازی ها، بازخورد سریع رایانه، فقدان بازخورد منفی آن و حمایت از فرآیند تصمیم گیری کودک می تواند این یافته را توجیه کند.
-1مقدمه
امروزه در پرتو تحقیقات روانشناختی، اطلاعات نسبتاً دقیقی درباره اختلالهای شایع دوره کودکی و نوجوانی در دسترس می باشد. اختلال کم توجهی – بیشفعالی1 یکی از این اختلالهاست که طیف قابلملاحظهای از جمعیت کودک و نوجوان را تحت تأثیر قرار میدهد. شیوع اختلال کمتوجهی – بیشفعالی در کودکان دبستانی بین 3 تا 5 درصد برآورد شده است. این اختلال در افراد مذکّر شایع تر از افراد مؤنث و نسبت ابتلای پسران به دختران در جمعیت عمومی 4 به 1 و در مراجعان به درمانگاه 9 به 1 است .
شیوع بالای اختلال کمتوجهی- بیشفعالی سبب شده است این اختلال از جمله اختلالهای روانشناختی به شمار آید که امروزه بیشترین پژوهشها را به خود اختصاص داده است . این شیوع بالا با این واقعیت همراه است، که بیش فعالی معمولا با مشکلات سازگاری در مدرسه توام است، تعجب آور نیست که روانشناسان مدرسه همه ساله به طور متوسط 17 مورد ارجاعی این اختلال را مورد ارزیابی قرار می دهند.
اختلال کمتوجهی- بیشفعالی - - ADHD الگوی کاهش توجه پایدار و یا بیشفعالی و رفتار تکانشی است که شدیدتر و شایع تر از آن است که معمولاً در کودکان و نوجوانان با سطح رشد مشابه دیده میشوند. در حال حاضر تشخیص کم-توجهی-بیشفعالی مبتنی بر نظر اجماعی صاحبنظران است که معتقدند سه زیرگروه قابلمشاهده اختلال یعنی کم توجه، بیشفعال/تکانش گر و مرکب همگی تظاهرات یک اختلالاند. طبق پنجمین ویرایش کتابچهی تشخیصی آماری اختلالات روانی - DSM5 - برای مطرح کردن این تشخیص باید برخی از علائم پیش از سن 12 سالگی ظاهر شوند، برای تأیید تشخیص کم توجهی-بیشفعالی، تخریب ناشی از بیتوجهی و یا بیشفعالی/تکانشگری بایستی حداقل در دو زمینه و موقعیت قابل مشاهده بوده و کارکرد اجتماعی، تحصیلی یا فعالیتهای خارج درسی متناسب با رشد کودک تداخل کند.
اختلال کمتوجهی- بیشفعالی در دوران کودکی و نوجوانی با مشکلات تحصیلی مانند عملکرد ضعیف در مدرسه، ماندن در یک مقطع، اخراج و تعلیق از مدرسه؛ مشکلات ارتباطی با خانواده و دوستان؛ مشکلات درونی سازی مانند اضطراب و افسردگی؛ مشکلات برون سازی مانند نافرمانی، پرخاشگری، قانونشکنی، سوءمصرف زودهنگام مواد مرتبط است و همچنین مشکلات افراد مبتلا، در روابط اجتماعی، ازدواج و مسایل شغلی آنها در بزرگسالی تأثیر میگذارد
توجه عبارتست از توانایی انتخاب بخشی از اطلاعات محیطی برای پردازش بعدی.[6] توانایی توجه به انسان این امکان را می دهد که بتواند ورود محرک های مختلف را به صحنه هشیاری ذهن کنترل کند و از میان محرک- های گوناگون فقط تعداد محدودی از آنها را برگزیند.کارکردهای شناختی شامل حافظه، یادگیری و رفتارهای پیچیده هستند از جمله؛ ناتوانی در کامل کردن همزمان تکلیف - توجه تقسیم شده - ، ناتوانی در توجه کردن به تکلیفی که در حال انجام است - تداوم توجه - ، ناتوانی در نادیده گرفتن محرک های نامربوط - توجه انتخابی - و ناتوانی در حفظ توجه در زمان انجام تکلیف و کامل کردن تکلیف .
نارسایی توجه، مشخص ترین و جدی ترین مشکل کودکان دارای اختال نارسایی توجه - بیش فعالی است .اغلب کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی، دارای مشکلاتی در زمینه توجه می باشند.
ابداع بازی های رایانه ای که به واسطه ابداع رایانه و گسترش صنایع فرهنگی ایجاد شده است، بخش گمشده پازل شهرنشینی مدرن است. یکی از موارد مهمی که امروزه در بسیاری از بازی های کامپیوتری رعایت می شود، هدفدار بودن این نوع بازی هاست .در یک بازی کامپیوتری، مهارت افراد مانند دقت، سرعت عمل، توانایی حل مسئله و غیره به چالش کشیده می شود، بنابراین از این نوع بازی ها می توان برای بهبود عملکرد کودکانی که در توجه، دقت و یا حل مسئله مشکل دارند، استفاده کرد. ازجمله این کودکان می توان به کودکانی اشاره کرد که به اختلال ADHD مبتلا هستند.
شواهدی دال بر افزایش توجه کودکان به دنبال بازی های رایانه ای منتشر شده است8]، 9، .[10 در ارتباط با اثر بخشی بازی های رایانه ای تحقیقات زیادی صورت گرفته است. نجفی، محمدی، آثاری - 1384 - تحقیقی با عنوان تأثیر بازی کامپیوتری و آموزش تایپ کامپیوتری، بر بی توجهی و تکانشگری کودکان مبتلا به نقص توجه /بیش فعالی انجام دادند. یافته های این تحقیق نشان داد که تفاوت اعداد خطای ارتکاب قبل و پس از مداخله در گروه اول معنی دار نبود، اما در گروه دوم پس ازمداخله در مقایسه با قبل از مداخله، کاهش معنی داری را نشان می داد.
هم چنین خطای حذف و زمان واکنش قبل و بعد از مداخله در هیچ از دو گروه مداخله تفاوت آماری معنی داری را نشان نمی داد.[11] بارکلی، فیشر، ادلبراک و اسمالیش - 2005 - ، در تحقیقی دریافتند که آموزش رایانه ای کارکردهای اجرایی از جمله انعطاف پذیری و حافظه کاری باعث کاهش نشانگان در کودکان دارای اختلال ADHDمی شود.[12] آرفی و بیولاس1 بیان کردند که کودکان ADHD مشکلات بیشتری در رابطه با بازی های ویدیویی نشان می دهند و به نظر می رسد که زیرمجموعه های این بیماری در وابستگی به بازی های ویدیویی مستعدتر هستند.[13] یه و شیه2مطالعه ای بر روی تأثیر موس های وایرلس بر روی عملکرد حرکات اندام ها انجام دادند که این مطالعه به صورت مورد-شاهدی بر روی 2 نوجوان با تشخیصADHD انجام شد که نتایج نشان داد مدت زمان نگهداری وضعیت استاتیک پوسچر اندام ها در طول مداخلات با بازی های کامپیوتری افزایش یافته است .
همچنین نتیجه حاصله در پژوهش پرینز و دیویس در دوره های آموزشی عملکرد اجرایی و مدل های تقویتی کودکان مبتلا بهADHD این بود که آموزش حافظه کاری به وسیله ی بازی به طور قابل توجهی انگیزه و عملکرد آموزشی کودکان مبتلا بهADHD را بهبود می بخشد. یافته های این مطالعه دسترسی گسترده ای به مفاهیم عملکردی بود و این که نقش بازی در طراحی و پیاده سازی مداخلات جدید برای کودکان مبتلا به ADHD اهمیت بالایی دارد
چان و رابینوویتز2 مطالعه ای بر روی ارتباط بین بازی های ویدیویی و علائم اختلال ADHD در نوجوانان انجام دادند که مدت زمان وقت گذاری نوجوانان بر روی اینترنت، تلویزیون، بازی های ویدیویی کنسولی و بازی های ویدیویی اینترنتی و ارتباط آن با تحصیلات و عملکرد اجتماعی را بررسی کردند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بازی بیش از 1 ساعت با بازی های ویدیویی، اینترنتی یا کنسولی می تواند روی شدت علائم ADHD و بی توجهی آن ها تأثیر بگذارد و تأثیرات منفی این بازی ها نیز باعث افزایش مشکلات در مدرسه این افراد می شود.
همانطور که اشاره گردید مطالعات متنوعی در زمینه تأثیرات بازی های کامپیوتری بر زمینه های مختلفADHD انجام شده است و در این مبحث موارد متناقض وجود دارد و با توجه به ورود تکنولوژی در درمان و ایجاد امکان مداخلات مبتنی بر منزل و مقرون به صرفه بودن این نوع مداخلات، مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر استفاده از بازی های رایانه ای در راستای رسیدن به هدف افزایش و بهبود سطح توجه و بیش فعالی این بچه ها طراحی گردید.
-2روش
برای بررسی فرضیه ی پژوهش از روش پژوهشی نیمه تجربی استفاده شده است. جامعه مورد مطالعه عبارت است از: کلیهی دانشآموزان پسر مبتلا به اختلال کمتوجهی- بیشفعالی شهرستان شهرضا که در نیم سال اول سال تحصیلی -94 95 در مدارس عادی ابتدایی مشغول به تحصیل بودند. برای انتخاب نمونه ی مورد نظر از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده شد.
بدین صورت که از میان مناطق آموزش و پرورش شهرضا یک منطقه بطور تصادفی، از این منطقه 2 مدرسه به صورت تصادفی، و از هر مدرسه 2 کلاس به صورت تصادفی انتخاب شد. از هر مدرسه 15 دانش آموز که براساس پرسشنامه کانرز فرم والد و معلم و نیز مصاحبه بالینی که توسط محقق انجام شد دارای اختلال کم توجهی-بیش فعالی تشخیص داده شدند به عنوان نمونه مورد نظر انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. مداخلات شامل 8 جلسه یک ساعته - جلسات با فاصله دو روز - بود که در پاییز94 بعدازظهرها در سایت مدارس انجام می شد.
-3ابزارهای اندازه گیری
در پژوهش حاضر از دو پرسشنامه، به منظور گردآوری داده های پژوهش به شرح ذیل استفاده شده است:
-1 پرسشنامه کانرز فرم والد - سی.پی.آر.اس : یکی از ابزارهای رایج سنجش رفتار کودکان، براساس نظام طبقه بندی ابعادی، مقیاس درجه بندی کانرز است که مشتمل بر پرسشنامه های متعدد رفتاری مخصوص کودکان میباشد این مقیاس در فرهنگ های غربی استفاده زیادی داشته است
کانرز، در سال 1973 مقیاس 93 گویه ای ویژه والدین را معرفی کرد. امروزه از فرم اصلاح شده ی بعدی پرسشنامه که شامل 27 گویه میباشد، برای تشخیص کودکان مبتلا به بیش فعالی-نقص توجه استفاده میشود. ضریب پایایی بازآزمایی برای نمره کل %58 و ضریب آلفای کرونباخ برای نمره ی کل %73 و روایی آن %84 است که 3 فاکتور رفتار مقابله ای، بیش فعالی و نقص توجه را اندازه گیری میکنند
