بخشی از مقاله
چکیده
هدف این تحقیق بررسی تأثیر روش های فراشناختی در تدریس درس ریاضی بوده است . به همین منظور 177 دانش آموز منطقه سردشت دزفول ، 95 نفر پایه دوم راهنمایی - 46 دختر و 49 پسر - و 82 نفر پایه اول متوسطه - 41 دختر و 41 پسر - به روش تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب و در 4 گروه دختر و پسر آزمایش و کنترل مجموعاً - 8 گروه - قرار گرفتند . در ابتدا ، جهت پیش آزمون ، نمرات ریاضی دانش آموزان که توسط یک آزمون معلم ساخته ارزیابی گردید . به مدت 12 هفته گروه های آزمایشی دختر و پسر آموزش فراشناختی دریافت کرده ، اما گروه های کنترل دختر و پسر مطابق روش سنتی آموزش دیدند. در پایان آزمون معلم ساختهای جهت پس آزمون تهیه شده و به طور یکسان از همه گروه های دختر و پسر - آزمایش و کنترل - به عمل آمد. آزمون ها در ابتدا توسط تعدادی از متخصصین ، اساتید و معلمان ریاضی مورد بررسی قرار گرفت و روایی آنها با ضریب همبستگی 0/71 تأیید گردید . پایایی آزمون ها نیز با ضریب آلفای کرونباخ 0/83 مورد تأیید قرار گرفت . نمرات به دست آمده از پیشآزمون و پس آزمون ، با استفاده از آزمون تحلیل واریانس دو راهه بین گروهی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از بررسی های انجام شده می توان چنین نتیجه گرفت که استفاده از روش های فراشناختی در بهبود عملکرد تحصیلی درس ریاضی دانش آموزان دختر و پسر مقطع راهنمایی و متوسطه ، مؤثر بوده است . از طرفی یافته ها بیانگر عدم تأثیر عامل جنسیت در عملکرد تحصیلی درس ریاضی دانش آموزان مقطع راهنمایی بود ، در حالی که این عامل در عملکرد تحصیلی درس ریاضی دانش آموزان مقطع متوسطه تأثیر داشت .
1. مقدمه
در برنامهی درسی سنتی و مرسوم آموزش ریاضیات، این شاخه از دانش بشری صرفاً به عنوان مجموعه ای از واقعیات و رویه ها در نظر گرفته می شود که یادگیرندگان ملزم به کسب طوطیوار آنها هستند . اما در رویکردهای جدید آموزش بر اهدافی مانند درک مفهوم ، ایجاد ارتباط میان درک و استدلال ریاضی و استفاده از فرایند اکتشاف در جریان حل مسئله به منظور تقویت و گسترش دانش مفهومی و راهبردی دانشآموزان تأکید میشود . مبنای نظری این غایت آموزش و پرورش بر اصول نظریه ی شناختی در یادگیری و روانشناسی فراشناخت بنیاد شده است . اصطلاح فراشناخت به معنی آگاهی از یادگیری خویشتن یا چگونگی یادگرفتن است . مهارت تفکر و مهارتهای مطالعه نمونههایی از مهارت های فراشناختی هستند . به دانش آموزان می توان راهبردهایی را یاد داد تا درک خودشان را ارزیابی کرده، دریابند به چه مقدار زمان برای مطالعه کردن مطلبی نیاز دارند و برنامه نتیجه بخشی را برای پرداختن به مطالعه یا حل کردن مسائل انتخاب کنند . داونینگ و همکاران - - 2008 معتقدند که فراشناخت همچنین شامل شناخت پیرامون چگونگی تحلیل تفکر ، اینکه چگونه نتایج از تحلیل استنتاج گردد و اینکه چگونه آنچه آموخته شده است به عمل در آید نیز میباشد. به منظور حل مسائل به صورت مؤثر ، دانش آموزان نیاز دارند درک کنند که کارکرد ذهنشان چگونه است . به تعبیر دیگر ، آنها نیاز دارند درک کنند که چگونه تکالیف شناختی مهم همچون به خاطر سپاری ، یادگیری و حل مسئله انجام میشود . هدف اساسی نظریهی فراشناخت کمک به دانشآموز برای اندیشیدن و پرورش مهارت فکر کردن است . هدف دیگر آموزش فراشناخت پرورش مهارت های انتقال یادگرفته ها در موقعیت های متعدد است . راهبردهای فراشناخت دارای اهمیت فوق العاده بوده و در آموزش دروس متعدد از آنها بهره گرفته میشود. راهبردهای فراشناختی نیازهای یادگیری فراگیران را برطرف میسازد در این زمینه پژوهش های زیادی انجام گرفته که بیانگر تأثیر مثبت استفاده از روش های فراشناختی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خصوصاً - در درس ریاضی - می باشد . ایباب و جورگیزر - - 2010 در مطالعه ای با هدف تعیین رابطهی استفادهی دانشآموزان از خودسنجی همراه با بازخورد و بررسی تأثیر آن بر عملکرد آنان و همچنین اندازهگیری انگیزش یادگیرندگان و سودمندی این ابزارها در فرایند یادگیری بود. بعلاوه در مورد رابطه میان متغیرهای فراشناختی و عملکرد تحصیلی و انجام اعمال مورد نظر در زمینهی یادگیری مطالعه نمودند . نتایج بر عملکرد تحصیلی بهتر دانش آموزانی که از خودسنجی تعاملی استفاده کرده بودند، دلالت داشت . این نکته باید متذکر شود که همهی دانشآموزان با سطوح انگیزشی پایین می توانند این ابزار آموزشی را بکار گیرند . سرانجام یک رابطه میان متغیرهای فراشناختی و تلاش و عملکرد دانش آموزان پیدا گردید. همچنین لزوم گنجاندن خودسنجی را در برنامه ی درسی به منظور بهبود دانش فراشناختی دانش آموزان مطرح نمودند . - 4 - موارخ و امرانی - - 2008 پژوهشی تحت عنوان اثرات آموزش فراشناختی بر پیشرفت ریاضی و تنظیم شناختی دانش آموزان انجام دادند . نتایج نشان داد که دانشآموزان گروه پیشرفت ، وضعیت بهتری در عملکرد ریاضیات و تنظیم شناختی داشتند ، اما این شامل دانش در مورد شناخت نمیشد. به علاوه در حین آزمون ورودی دانشگاه دانش آموزان گروه پیشرفت انواع متفاوتی از فرایند تنظیم شناختی را نسبت به دانشآموزان گروه کنترل اجرا نمودند - . - 5 تن و لزود - 2008 - تأثیر محتوا و دانش فراشناختی قبلی در عملکرد دانش آموزان یک دوره حسابداری مقدماتی را مورد بررسی قرار دادند . هدف این مطالعه بررسی تأثیر 5 عامل، انعکاس اختلاف دانش آموزان در محتوا و دانش فراشناختی قبلی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان در دوره ی حسابداری مقدماتی شد . نتایج نشان داد که متغیر مستقل بر محتوای دانش قبلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تأثیر معناداری بر جای گذاشت . همچنین دانش فراشناختی دانشآموزان بر اساس زبان و جنسیت آن ها متفاوت بود . - 6 - داونینگ و همکاران - 2008 - پژوهشی با عنوان یادگیری مسئلهمدار و رشد فراشناخت انجام دادند . وی دریافت زمانی که با یک مسئله روبرو میشویم در صورتی که توسط معلم به عنوان یک برنامهی مسئلهمدار یا یک محیط نوین اجتماعی در آن شرایط قرار گیریم احتمال بیشتری دارد که مهارتهای عمومی و همینطور مهارتهای مختص به موضوع را فرا گیریم - - 2 .کابرمن و دوری - 2008 - در مطالعه ای با آموزش یک مهارت فراشناختی به نام طرح پرسش برای دانشآموزان پایهی دوازدهم در درس شیمی، اثرات آن را در پاسخدهی به سؤالات طرح شده پیچیده و تحلیل آن ها بر حسب طبقه بندی دانشآموزان قرار دادند. در این مطالعه مشخص گردید دانشآموزانی که مهارتهای فراشناختی را دریافت کرده اند به نحو معنی داری پیشرفت تحصیلی بیشتری در درس شیمی داشتهاند همچنین مشخص شد که در این گروه نسبت به فرایندهای شناختی شان آگاهی بیشتری داشته و خودتنظیمی بالاتری نشان دادهاند - . - 7 تامپسون و همکارانش - - 2007 ، مطالعه ای با هدف بررسی تأثیر آموزش تثبیت ذهنی - حافظه - در استفاده از راهبردهای فراشناختی در یک دورهی تحصیلی دانشآموزان بدون آمادگی قبلی اشاره شده، به عنوان دانشآموزان در معرض خطر ، انجام دادند . راهبردهای فراشناختی بوسیلهی آموزش به دانشآموزان در مورد چگونگی آگاه بودن و کنترل فرایند یادگیری خود، باعث پیشرفت یادگیری دانش آموزان میشود - . - 8 دسویت - 2007 - در یک مطالعه طولی 32 کودک دانشآموز پایههای سوم و چهارم ابتدایی را در یادگیری درس ریاضیات مورد مطالعه قرار داد. این مطالعه نشان داد که آموزش مهارتهای فراشناختی میتواند در حل مسائل ریاضیات ارزش افزودهای نسبت به دانشآموزانی که در این مهارتها آموزش ندیدهاند ایجاد نماید. به تعبیر دیگر ، دانشآموزان پایهی سوم و چهارم زمانی که این آموزشها را دریافت میکردند نسبت به دانشآموزان دیگر از توانایی بیشتری در حل مسائل ریاضی برخوردار بودند - - 9 .در مطالعه ای ، مک و همکارانش - 2007 - الگوهای رشد انگیزشی و توانایی شناختی- فراشناختی دانش آموزان مدارس هنگ کنگ را بررسی نمودند . دانش آموزان توانایی های فراشناختی خود را به وسیله ی پاسخ به پرسشنامهای شامل 6 خرده مقیاس انگیزشی و شناختی- فراشناختی ارزیابی کردند. نتایج نشان داد که توانایی فراشناختی دانشآموزان با افزایش سن و از ابتدایی به دبیرستان کاهش مییابد. یک کاهش سریع قابل ملاحظه در تغییر مقطع ابتدایی به دبیرستان. همچنین مطالعه نشان میدهد که سن نسبت به جنسیت یک تأثیر قویتر در ادراک دانشآموزان از تواناییهای فراشناختی دارد - . - 10 جورجی - 2004 - تأثیر فراشناخت بر آموزش خواندن و ریاضیات و واکنشهایی به یادگیری برای تفکر به شیوهی فراشناختی را در دانشآموزان و فرایندهای خودنظمدهی که پیشرفت در مهارت های اساسی خواندن و حل مسائل ریاضیات را ارتقاء میدهد ، توصیف میکند. از نظر او فراشناخت به نحو رو به تزایدی برای یادگیری مهم پنداشته می شود. ارتزت و ارمورتوماس - 2004 - مؤلفههای فراشناختی هفت معلم متوسطه مجرب - باسابقه - و هفت معلم تازه کار در درس ریاضیات در زمینه آموزش مبتنی بر حل مسئله را ، بررسی کردند. چارچوب فراشناختی تفکرات معلمان پیش، در حین و پس از ارائهی درس مورد بررسی قرار گرفت . یافتهها از طریق مشاهدات ، طرح درس، نوارهای ویدئویی و نوارهای صوتی مصاحبههای ساخت یافته در حین یک نیمسال تحصیلی به دست آمدند .
تحلیل یافته ها نشان داد که فراشناخت معلمان یک نقش کاملاً شناخته شدهی مثبت و مطلوب در آموزش کلاسی ایفا مینماید - . - 12 والترز - - 2002 در پژوهشی توانایی های فراشناختی را به عنوان یک پیش بین موفقیت در یک آزمون سطح تحصیلات ایالتی مطرح نمود. یافتههای این مطالعه وجود وابستگی مثبت معنادار میان نمرات دانش آموزان در میزان فراشناخت و موفقیت آنها در آزمون سطح تحصیلات ایالت آنتاریو را نشان میدهد. با این وجود یک همبستگی مثبت و قوی میان دو میزان فراشناخت یافت شد. معلمان باید در مورد چگونگی تحقیق بهتر در فراشناخت و نحوهی توسعه تواناییهای دانشآموزان در ایجاد تغییر، خودارزیابی و انعکاس به یادگیری خود ، بدانند پژوهش های انجام شده در داخل کشور نیز تأیید کننده نتایج فوق می باشد . فولاد چنگ - 1384 - در پژوهشی با عنوان بررسی تأثیر آموزش فراشناختی بر پیشرفت تحصیلی درس ریاضی، به لزوم انجام دادن اصلاحاتی از نظر آموزش مهارت های فراشناختی در برنامهی درسی مدارس و آموزش ریاضی دست یافت - . - 14 همچنین ملکی - 1384 - در پژوهشی تحت عنوان تأثیر آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر افزایش یادگیری و یادداری متون درسی مختلف ، به این نتیجه رسید که آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی به یادگیرندگان در افزایش میزان یادگیری و یادداری درسها تأثیر قابل توجهی دارد و لذا معلمان باید در آموزش این راهبردها به یادگیرندگان به ویژه افراد ضعیف، بکوشند - . - 15 در بررسی رابطهی بین سبکهای شناختی و راهبردهای شناختی و فراشناختی با پیشرفت تحصیلی عبدااللهپور ، کدیور و عبداللهی - 1384 - نشان دادند که استفاده از راهبردهای شناختی و فراشناختی با پیشرفت درسی در ریاضی، همبستگی مثبت دارد - . - 16رحیم پور - 1380 - در پژوهشی تحت عنوان بررسی نقش آموزش اجزاء دانش فراشناخت در حل مسائل ریاضی ، نشان داد آموزش فراشناخت اثرات مثبتی بر توانایی حل مسئله ی دانشآموزان دارد و روش مؤثری در یادگیری دانش آموزان مقطع دبیرستان در درس ریاضی است - . - 17 اسمعیلی - - 1379 نیز در پژوهشی با عنوان تأثیر آموزش های فراشناختی برعملکرد حل مسئله ، به نتایج زیر دست یافت:
· آموزش راهبردهای فراشناختی عملکرد حل مسئله را بهبود میبخشد.
· آموزش راهبردهای فراشناختی از طریق آموزش ترکیبی - آموزش دو جانبه همراه با بازآموزی اسنادی - مؤثر است.
موضوع آموزش ریاضی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در این درس ، همواره یکی از چالش های عمده آموزشی بوده است . تدابیر اندیشیده شده شامل اصلاح کتب و آموزش معلمان بسیار مؤثر است ، اما نیاز به بازنگری در شیوه های تدریس و ارائه شیوه های نوینی همچون آموزش فراشناختی از جمله مواردی است که جای مطالعه و تتبع فراوانی دارد . لذا هدف پژوهش حاضر ، بررسی تأثیر روش های فراشناختی در تدریس درس ریاضی می باشد - . - 18
2. فرضیه های پژوهش
1. آموزش به روش فراشناختی موجب افزایش عملکرد درس ریاضی دانش آموزان دختر و پسر مقطع راهنمایی می شود .
2. بین عملکرد تحصیلی درس ریاضی دانش آموزان دخترو پسر مقطع راهنمایی که آموزش فراشناختی دریافت نموده اند ، تفاوت وجود دارد.
3. آموزش به روش فراشناختی موجب افزایش عملکرد درس ریاضی دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه می شود .
4. بین عملکرد تحصیلی درس ریاضی دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه که آموزش فراشناختی دریافت نموده اند ، تفاوت وجود دارد .
3. روش
پژوهش حاضر ، پژوهشی آزمایشی و از نوع پیش آزمون -پس آزمون با گروه آزمایش و گواه است . جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان پایه دوم راهنمایی و اول متوسطه شهرستان سردشت دزفول بود که در سال تحصیلی 88-89 به تحصیل اشتغال داشته اند .
