بخشی از مقاله
چکیده
بطور کلی انسان قبل از انجام کار هدف و غایتی را برای خود تعیین می کند. از آن جا که نیروی انسانی به عنوان منبع اصلی ایجاد ارزش در سازمان و به عنوان مزیت رقابتی مطرح است، درچنین شرایطی حفظ نیروی انسانی و ایجاد انگیزه درجهت افزایش روزافزون بهره وری درکار با استفاده از مکانیسم های مختلف از جمله پاداش از اهم وظایف هر سازمان است که همواره ایجاد انگیزش در کارکنان - مدیران - باعث افزایش کارایی آن ها خواهد شد و به طور شایانی کمک به پیش برد اهداف می کند، چون هنگامی که انگیزه در کارکنان ایجاد می شود این انگیزه به طور خود به خود به بقیه همکاران - به طور روانی ، احساسی - نیز انتقال می یابد و به شرکت در نیل به اهداف خود - تولید، سودآوری ،حفظ بازار ، رضایتمندی مشتریان - کمک خواهد کرد. دراین مقاله تحلیلی سعی می شود با ارائه مفهوم پاداش، اهمیت و انواع آن و سیستم های مختلف پاداش گامی درجهت آشنایی با این کارکرد مهم برداشته شود.
.1مقدمه
مجموعه عللی که فراوانی مطلوب را افزایش میدهند و یا هر عامل خوشایند و خشنودکنندهای که نرخ پاسخدهی - انجام رفتار - را در فرد افزایش دهد، پاداش نامیده میشود. پاداش به معنای تقویت نیز بهکار میرود، زیرا دو مفهوم پاداش و تقویت در حقیقت فرآیندهایی هستند که مهم ترین هدف و مقصد آن ها، افزایش تعداد دفعات تکرار رفتار است. به بیان دیگر، کمال پاداش و تقویت هنگامی تحقق مییابد که به دنبال ارائه تقویت کنندهها، رفتار مورد انتظار نیز افزایش یابد و فراوانی آن نسبت به قبل بیش تر گردد. تشویق و تنبیه در موقعیت های مختلف تأثیر متفاوت و حتی در یک فرد نیز اثر متفاوت دارد. هم چنان که غذا برای یک فرد گرسنه تقویت کننده می باشد تقویت و تشویق هم، در مورد افراد چنین است.
2 بیان مسئله
با توجه به این که انسان یکی از عوامل اساسی در اعمال مدیریت و مهم ترین سرمایه در هر سازمان محسوب می شود و از آن جا که هر سازمان برای موفقیت و پیشبرد اهداف خود باید بر روی نیروی انسانی متمرکز شود تا او را راضی نگه دارد تا با فراغ بال و بدون هیچ استرس و فشار کاری بتواند به انجام فعالیت بپردازد، لذا مدیر باید بتواند با اعمال راهکارهای مختلف به ایجاد انگیزه در بین کارکنان سازمان و هم چنین پیشبرد اهداف سازمان بپردازد که به جرأت می توان تشویق فردی یا گروهی را یکی از عوامل مهم پیشرفت کار دانست.
.3 پیشینه مسئله
اگر ما تمام نظریه های دانشمندان و پژوهندگان را در هم بیامیزیم، چکیده آن ها را می توان در یک جمله خلاصه کرد: وظیفه مدیران این است که تدبیری بجویند تا کارکنان، خود با دست خود و با میل و رغبت کارها را به پایان رسانند.در مجموع باید گفت که نظام پاداش سازمان های نوآور به لحاظ فلسفه استفاده از پاداش، معیار و ترکیب آن با هم متفاوت می باشد. بنابراین در نظام پاداش سازمان های نوآور که در آن ها نوآوری نهادی شده است، پاداش کافی برای حمایت کلیه افراد شایسته نوآور وجود دارد. معیار چنین نظام پاداشی بر اساس ریسک و پرداخت پاداش از قابلیت انعطاف برخوردار است.[2]
.4 نقش تشویق در ایجاد انگیزه در آموزه های دینی
یکی از راهکارهای مهم برای ایجاد انگیزه در انسآن ها تشویق کسانی است که عملکرد مطلوب دارند. خداوند متعال در اکثر دستورات انسان ساز خود در قران کریم به دنبال هر عمل شایسته ای که از بندگان خود طلب می نماید بلافاصله یک نوع اجر و پاداش را در رابطه با انجام آن عمل مطرح می فرماید بطوریکه در قرآن کریم کلمه اجر و مشتقات آن 108 بار تکرار شده است که این موید اهمیت پاداش در شکل گیری رفتار انسان ها از نظر اسلام است.در جامعه و سازمانی که نیکوکار و بدکار، خدمتگزار و خیانتکار، عملکرد مطلوب و غیر مطلوب یکسان شمرده میشوند، انگیزه نیکوکاری و خدمتگزاری و عملکرد خوب محو میشود. قرآن کریم از روش تشویق برای تحریک انسان به رفتار نیک و بازداری از رفتار ناپسند، به صورت گسترده استفاده کرده است. تشویقهای قرآن گستره وسیعی دارند؛ هم به لحاظ افرادی که تشویق شدهاند، هم از نظر پاداش ها وهم به لحاظ مجریان این تشویقها. تمام آیاتی که از بهشت و نعمتهای مادی و معنوی سخن گفته، شاهدی بر این مدعاست .خداوند به پیامبر گرامی اسلام فرمان میدهد که مؤمنان را به نبرد تشویق کند و از پایداری آنان- در قالب سنت الهی نصرت قدردانی مینماید:
ای پیامبر، مؤمنان را بر جهاد تشویق کن که اگر از شما بیست تن شکیبا باشند ]که در جنگ پایداری کنند[ بر دویست تن ]از کافران[ چیره شوند؛ و اگر از شما صد تن باشند، بر هزار تن از آن ها که کافر شدند چیره شوند، زیرا که آن ها گروهی نافهم و نادانند ]ایمان و انگیزهای ندارند و از اینرو در کارزار، شکیبایی و پایداری نمیکنند - .[انفال: - 65 خداوند در آیهای دیگر تشویق را با واژگانی چون »نصرت« و »بشارت« بیان میکند. نصرت و پیروزی چیزی است که خداوند به مؤمنان وعده داده و اگر آنان در راه خدا استقامت و پایداری کنند، خداوند آنان را یاری رسانده، پیروز میدارد: »ایکسانی که ایمان آوردهاید، اگر ]آیین[ خدا را یاری کنید، شما را یاری میکند و گامهایتان را استوار میدارد - .«محمد: - 7 نتیجه این استقامت و پایداری پیروزی بر دشمن است. در این آیه نصرت الهی در قالب کلمه تشویق و مشتقات آن بیان نشده، بلکه با جمله شرط و جزا ذکر شده و خدا می فرماید: اگر مؤمنان دین اسلام را یاری کنند، آن ها را یاری و به پیروزی میرساند. این یاریرسانی پاداشی است برای تشویق آنان به پاس پایداری در مقابل دشمن و یاری دین الهی. پیامبر اکرم - ص - علاوه بر تشویقهایی که در قرآن کریم برای ایجاد رغبت و اشتیاق در جآن های شیفته حق بیان شده است، خود نیز در عمل افراد مستعد و لایق را مورد عنایت و تشویق قرار میداد. انتخاب »عتاب بن اسید« برای حکومت بر مکه در حالی که جوانی بیست و یکساله بیش نبود، نمونهای از این شیوه مدیریتی پیامبر اکرم - ص - است. ایشان، دلیل این انتخاب را لیاقت و شایستگی و برتری وی بر دیگران عنوان فرمود - ابن اثیر - .[86 یکی از پاداش هایی که خداوند در نظر گرفته، نادیده گرفتن پیشینه بد افراد است؛ البته در صورتی که تغییر رفتار بدهند، چون ممکن است انسآن ها گاهی دچار خطایی شوند، و به علت آن خطا دیگر انگیزه پیشرفت و ترقی را از دست بدهند و بپندارند که سوء پیشینه مانع ترقی آن هاست، اما خداوند برای ایجاد انگیزه در چنین افرادی پاداشی در نظر میگیرد، و آن نادیده گرفتن سوء رفتار قبلیشان است که این خود از لحاظ انگیزش بسیار مهم است: »و کسانی که مرتکب اعمال بد و ناشایست شدند و پس از آن توبه کرده، ایمان آورند، همانا پروردگار تو بعد از این ]توبه و ایمان آنان[ بخشنده و مهربان است. - «اعراف - 153 این آیه اعلام میکند به رغم خطای بزرگی که آن ها مرتکب شدهاند، این طور نیست که هیچ راه بازگشت وجود نداشته باشد، بلکه اگر آن ها تغییر رفتار دهند و توبه کنند، رحمت و مغفرت الهی فراروی آن هاست. پاداش غفران و بخشش الهی به انسان بسیار امید میدهد و او را برای نجات از رنج و مشکلات دنیا آماده میسازد؛ زیرا جز معصومان - ع - هر کس در معرض گناه و لغزش قرار دارد و درباره
آینده خویش نگران است که با تحمل این همه زحمت در دنیا، در آخرت -6 از جمله اساسیترین نکاتی که در تشویق باید به آن توجه کرد، رعایت هم آسایشی نداشته باشد. با این وصف پاداش مغفرت در رفع نگرانی و امید اعتدال و تشخیص موارد اعمال آن است. علی - ع - درحکمت 347 نهج واری آدمیان نقش اساسی دارد. البلاغه به این اصل اساسیأَلثﱠناءُاشارهبِأَکْثَرَفرمودهاست:مِنَ» الْأِسْتِحْقاقِ وَالتﱠقْصیرُ عَنِمَلَقٌالْأِسْتِحْقاقِ عَی أَوْ حَسَدٌ؛ ستایش بیش از اندازه استحقاق، در این میان مهم، نحوه استفاده از روش تشویق حائز اهمیت است. لذا در چاپلوسی است و کم تر از مقدار شایستگی فرد، عجز ناتوانی یا حسد است.« تشویق باید نکات ذیل توجه داشت:
-1 تشویق باید بجا و با میزان و نوع عمل متناسب باشد و روحیه شخص در انتخاب شکل آن تشویق کلامی، یا غیر کلامی، مادی یا معنوی ملاحظه شود .برای مثال کارمندی که دارای مشکلات مالی است، تشویق کلامی برای او نمیتواند انگیزاننده باشد. لذا مدیر، با پی بردن به نیازمندیهای گوناگون کارکنان، میتواند دریابد کدام عامل تشویقی برای کارمند حکم پاداش را دارد .نکته دیگر این که هرگونه قدردانی و تشویق به مقتضای حال و صلاحدید مدیر انجام گیرد. بر این اساس، امکان دارد برخی از انواع قدردانی اولویت داشته باشد یا مدیر از اعمال برخی از آن ها معذور باشد. به فرموده امیرمؤمنان - ع - در غررالحکم و دررالکلم.: »هرگاه دستت از جبران ]اعمال و قدردانی عملی[ کوتاه شد، با زبانت سپاسگزاری کن.[6]«
-2 استفاده از تشویق دارای حدود معین است. نه آن قدر تشویق که اثر آن خنثی شود و وظیفه مدیر تلقی گردد و نه به قدری محدود که آفت شود و نقش بازدارنده داشته باشد. شناخت دقیق زمینهها و شرایط موجود نقش به سزایی در اعمال تشویق مناسب دارد. هرگونه تشویقی بر مبنای ارزشیابی صحیح و به موقع مدیر صورت میپذیرد. امیرمؤمنان - ع - نیز در غررالحکم و دررالکلم میفرماید: »بزرگترین مراتب حماقت زیادهروی در تحسین و توبیخ است.[
-3 تشویق وسیله برانگیختن است و نباید خود به صورت هدف درآید و تمام ذهن و فکر شخص را به خود مشغول کند که در این صورت نقش بازدارنده مییابد و موجب فراموشی هدف اصلی میشود.
-4 به هنگام تشویق باید علت آن برای شخص روشن باشد و این کار باید به گونهای صورت گیرد که شخص خود را مستحق آن ببیند و از تأیید درونی وی برخوردار باشد.
-5 تشویق باید به موقع انجام گیرد تا تأثیر مشخص و کارا و مثبتی داشته باشد.
.5 اهمیت پاداش از نظر دانشمندان
مدیریت پاداش در هر سازمانی اهمیت خاصی دارد؛ چرا که توان آن در انگیزه دادن کارکنان به منظور عملکرد بهتر، نامحدود است .راهبرد پاداش، دو ویژگی ارزشمند در رفتار انگیزشی کارکنان دارداوّلین. ویژگی، بدون شک، عنصر نقدی مدیریت پاداش است که می تواند نیازهای کارکنان در سطوح پایین تر مانند عوامل بهداشتی یا نیازهای ایمنی و روان شناختی را تأمین نماید .دومین ویژگی، عنصر غیرنقدی مدیریت پاداش است که شامل قدردانی و استقلال شغلی است .باید توجه کرد که پاداش شمشیری دو لبه است؛ بدین منظور، باید با در نظر گرفتن منافع جمعی و فردی کارکنان، تعیین و پرداخت گردد .هم چنین پاداش باید با اهداف راهبردی سازمانارتباط درونی و هم سویی داشته باشد.
پاداش1 عبارتست از: »پیامدهای ارزشمند مثبت کار برای افراد - شرمرهرن .[15 ] - 1993 پاداش ارائه یک پیامد خوشایند برای انجام رفتاری مطلوب از فرد به منظور افزایش احتمال تکرار است پاداش از چنان اهمیتی در مباحث مربوط به مدیریت برخوردار است که از آن به عنوان یکی از منابع قدرت مدیر تحت عنوان »قدرت پاداش« یاد می شود منظور از قدرت پاداش استفاده از پاداش های مختلف درونی و بیرونی به منظور کنترل عملکرد افراد است. به عبارتی، مدیر از قدرت پاداش به منظور تاثیرگذاری و کنترل رفتار زیردستان استفاده می کند. مدیریت پاداش بر نحوه تهیه و طراحی برنامه ها توسط سازمان، به منظور مطمئن شدن از این که رفتارها و عملکردهای موثر کارکنان در تحقق اهداف سازمان مورد تقدیر قرار می گیرد، تمرکز دارد
