بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی در این تحقیق شناخت نقش شبکههای اجتماعی مجازی در توسعهی فرهنگ کارآفرینی است. به این منظور شاخصهای کارکرد شبکههای اجتماعی مجازی استخراج و با بهرهگیری از شاخصهایی چون خلاقیت، استقلالطلبی و قبول مسئولیت، اعتماد به نفس، پشتکار و استقامت، روحیهی خطرپذیری، نیاز به موفقیت و انعطافپذیری و استفاده از نظریات یادگیری اجتماعی، استفاده و رضایتمندی، برجستهسازی، و اشاعه و نوآوری چارچوب نظری تحقیق فوق تدوین شد. جامعهی آماری این تحقیق شامل تمامی جوانان شهر بوشهر است که با استفاده از روش نمونه-گیری 381 نفر انتخاب و با بهرهگیری از پرسشنامه محقق ساخته، فرضیات تحقیق مورد آزمون قرار گرفت. یافتههای پژوهش حاکی از این است که شبکههای اجتماعی مجازی میتوانند با انتشار مطالب مرتبط با کارآفرینی، سبب ترویج فرهنگ کارآفرینی در جامعه شوند. همچنین شبکههای اجتماعی مجازی با به تصویر کشیدن طرحهای کسب و کار میتوانند باعث تقویت خلاقیت در مخاطبان شوند. از سویی دیگر، نتایج حاصله نشان داد با انعکاس شناخت دانش کارآفرینی در شبکههای اجتماعی مجازی، روحیهی خطرپذیری نیز در مخاطبان تقویت میشود و نشر ایدههای کارآفرینان در شبکههای اجتماعی مجازی، روحیهی خودباوری را در مخاطبان به وجود می-آورد.
واژههای کلیدی: کارآفرینی، رسانه، شبکههای اجتماعی مجازی، فرهنگ کارآفرینی
مقدمه
امروزه جایگاه اصلی توسعه تفکر کارآفرینی در واحدهای کوچک تولیدی و یا خدماتی است و در اغلب کشورها برای دست یافتن به پویایی اقتصادی به این امر توجه خاصی مبذول شده است. نگاهی به تجربه کشورهای توسعه یافته نشان میدهد که هیچ کشوری بدون گذار از مرحله تحول فکری، فره نگی و آماده سازی افکارعمومی نمیتواند به توسعه دست یابد، به دیگر سخن، دستیابی به توسعه علاوه بر ایجاد تغییرات سیاسی و انسانی در جامعه مستلزم پذیرفتن دگرگونیهایی است که باید در افراد رخ بدهد .
این دگرگونیها باید زمینه پذیرفتن فرهنگ متناسب با کارآفرینی را در افراد ایجاد کند. چراکه کارآفرینان معمولاً از فرهنگهایی میآیند که نگرش به خصوصی به فعالیتهایی همچون رقابت، وقت، کسب و کار، وضعیت اجتماعی و پول داشتهاند و همین افراد هستند که سبب می شوند کشوری از کشورهای دیگر، سازمانی از سازمانهای دیگر پیشرفت بارزتری داشته باشد. [1]
از جمله اقدامات لازم برای به کارگیری ابزار کارآفرینی در سطح کلان، بسترسازی است و یکی از مهمترین جنبههای آن ایجاد فرهنگ کارآفرینی است. برای توسعه فرهنگ کارآفرینی، نهادهای مدنی مانند دانشگاهها، مدارس، شرکتهای بزرگ توسعهدهنده 1، دولت، رسانه و خانواده مهم و مؤثر شناخته شدهاند.[2]
به عقیدهی بسیاری از کارشناسان، رسانهها میتوانند نقش کلیدی در این فرهنگسازی ایفا کنند و افکار عمومی جامعه را به سمت ایجاد کارآفرینی سوق دهند.[3]
از بین پژوهشهای انجام شده دربارهی نقش رسانهها در توسعه فرهنگ کارآفرینی، میتوان به مقالهی آقای رضا زعفریان و دیگران با عنوان "شناسایی و اولویتبندی مؤلفههای نقش تلویزیون در توسعهی فرهنگ کارآفرینی" اشاره کرد که در سال 1390 انجام شده است. مقالهی دیگری که به نقش تلویزیون در این زمینه پرداخته، مقالهی آقای علیرضا اسماعیلی و دیگران با عنوان "بررسی نقش رسانه ملی - تلویزیون - در توسعه فرهنگ کارآفرینی در بین جوانان - مطالعه موردی: شهر گرگان - " است که در سال 1393 مورد پژوهش قرار گرفته است. یافتههای این دو مقاله مؤید این عقیده است که تلویزیون عامل مؤثری بر توسعه فرهنگ کارآفرینی محسوب میشود. همچنین در زمینهی نقش رسانهها در توسعه فرهنگ کارآفرینی می-توان به مقالهی آقای حمیدرضا حسینی دانا و دیگران اشاره کرد که به بررسی " نقش مطبوعات در ترویج فرهنگ کارآفرینی" پرداخته است. نتایج این مقاله نشان میدهد که مطبوعات نیز میتواند نقش مؤثری در درونی کردن ارزشهای کارآفرینی داشته باشد.
به زعم پژوهشگران، نقش شبکههای اجتماعی در توسعهی فرهنگ کارآفرینی چه در خارج و چه در ایران کمتر در پژوهشهای اندیشمندان مورد توجه قرار گرفته است. در مطالعات خارجی، اهمیت و نقش شبکههای اجتماعی در تشخیص فرصتها به صورت خاص مورد پژوهش قرار گرفته است[4] ، [5]، [6]، [7]، [8]، [9]، .[10] به همین دلیل این تحقیق تلاش دارد به این خلأ پژوهشی توجه کند. با توجه به موارد مطرح شده پرسش پژوهشی زیر مطرح میشود:
شبکههای اجتماعی مجازی چه تأثیری در توسعهی فرهنگ کارآفرینی دارند؟
مبانی نظری تحقیق تعریف مفاهیم
واژه "کارآفرینی" از کلمه فرانسوی 2 به معنای "متعهد شدن" نشأت گرفته است. بنابر تعریف واژهنامه دانشگاهی "وبستر" کارآفرین کسی است که متعهد میشود، مخاطرههای یک فعالیت اقتصادی را سازماندهی، اداره و تقبل کند. اقتصاددانان نخستین کسانی بودند که در نظریههای اقتصادی خود به تشریح کارآفرین و کارآفرینی پرداختند. "ژوزف شومپیتر" کارآفرین را نیروی محرکه اصلی در توسعه اقتصاد میداند و میگوید: نقش کارآفرین نوآوری است. از دیدگاه وی ارائه کالایی جدید، ارائه روشی جدید در فرایند تولید، گشایش بازاری تازه، یافتن منابع جدید و ایجاد هرگونه تشکیلات جدید در صنعت و ... از فعالیتهای کارآفرینان است.[11]
"کانتیلون" - 1755 - که ابداعکننده واژه کارآفرینی است، کارآفرین را فردی ریسکپذیر میداند که کالا را با قیمت معلوم خریداری میکند و با قیمت نامعلوم میفروشد. جین بپنتیست سی کارآفرین را هماهنگکننده و ترکیبکننده عوامل تولید، تجارت یا ارائه کننده خدمات میداند که، به این شخص "کارآفرین" و به کار او "کارآفرینی" گفته میشود.
لغت رسانه به روشهای گوناگونی تعریف شده استمثلاً. آن را اختصار عبارت رسانهی ارتباطی تعریف کردهاند که به ابزارهای هدفممند انتشار حقایق، عقاید، و سرگرمی گفته میشود؛ مانند روزنامهها، مجلات، فیلمهای سینمایی، رادیو و تلویزیون، و رسانههای جدیدی مانند اینترنت.[12]
شبکه هایاجتماعی، یکی از شکلهای تکامل یافته ارتباطات بدون مرز و فاصله در اینترنت هستند؛ ارتباطاتی که با به خدمت گرفتن جدیدترین و به روزترین امکانات عرضه شده در دنیای وب برای کاربران خود، بهشتی رؤیایی از داشتن همه امکانات یکجا و بدون محدودیت را فراهم آورده است. .[13]
مفهوم شبکه اجتماعی روز به روز در حال توسعه و گسترش است و مخصوصاً در فضای مجازی به مقدار زیاد در حال رشد و مفهومسازی مبتنی بر اینتر نت است چرا که خود اینترنت یک شبکه بزرگ است ولی پیش از ورود به دنیای مجازی که روز به روز بیشتر به دنیای واقعی نزدیکتر میشود، بهتر است به ادراک شبکهی اجتماعی در دنیای بیرونی بپردازیم. مفاهیم شبکه اجتماعی3 ، ساختار اجتماعی4 و یا حتی گروه اجتماعی5 بسیار به هم نزدیکند تا جایی که هنگام تعریف هر یک از آنها مجبور به به کار بردن دیگری هستیم و این به خاطر ماهیت نزدیک و در هم تنیده این مفاهیم است. حقیقتاً یک شبکه اجتماعی یک ساختار است و ساختیابی در دل خود گروه بنیادی دارد و از سوی دیگر هر گروهی هم دارای ساختار است و ترکیبی از گروهها شبکه را میسازند به شرطی که به شکلی ساختارمند با هم در رابطه باشند ولی اگر بنا بر اشتراکات باشد میتوان از عناصر یا راسها سخن گفت که نوعی از روابط بین آنها برقرار شده باشد و شبکه اجتماعی فی الواقع یعنی افراد و حتی گروههایی که به شکل هدفدار و ساختیافته با هم دارای روابط هستند و این روابط بر اساس اشتراکات شکل میگیرد.[14] شبکه اجتماعی مجازی یا شبکه اجتماعی اینترنتی، وب سایت یا مجموعهای از وب سایتهایی است که به کاربران امکان میدهد، علاقهمندیها، افکار و فعالیتهای خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند؛ به عبارت دیگر، شبکههای اجتماعی سایتهایی هستند که با استفاده از یک موتور جست وجوگر و افزودن امکاناتی مانند چت، پیامرسانی الکترونیک، انتقال تصویر و صدا و...، امکان ارتباط بیشتر کاربران را در قالب شبکهای از روابط فردی و گروهی فراهم میآورند. وبلاگها، فیسبوک، توییتر، یتوب. از جمله شبکههای اجتماعی مجازی هستند.[15]
تاکنون تعاریف بسیاری در زمینه فرهنگ ارائه شده است. فرهنگ در کلیترین حالت آن، به مجموعهی پیچیدهای از خصوصیات احساسی، فکری، مادی و غیرمادی اطلاق میشود که به عنوان شاخص یک جامعه یا گروه اجتماعی مطرح میشود، که این نه فقط شامل هنرها و آثار ادبی است بلکه اشکال مختلف زندگی، حقوق بنیادین انسانها، نظام ارزشی و اعتقادات را نیز در بردارد.[16]
مفهوم فرهنگ، مرکب از دو جزء "فر" و "فرهنگ" است. که "فر" به معنی بالا و جلو و "هنگ" به معنی قصد کردن، کشیدن و آوردن است. در زبان علمی جامعهشناسی در ایران "فرهنگ"، معادل مفهوم لاتین culture به کار گرفته شده که در اصل به معنی کشت و زراعت بود.
از مفهوم فوق چنین استنباط میشود که به نظر میرسد در تعریف فرهنگ باید مفهوم رشد و تعالی انسان به عنوان هدف این مجموعهی منسجم و منظم ذکر شود. بنابراین میتوان چنین گفت که فرهنگ نظامی است تا حدودی منسجم، متشکل از اجزایی غیرمادی شامل: ارزشها، هنجارها، نمادها، باورها و اعتقادات، آداب و رسوم، دانش و اطلاعات رایج و هنرها و اجزایی مادی، شامل کالاهای مصرفی، ابزارها، فناوری و میراث فرهنگی نسبتاً مشترک بین اعضای یک گروه، اجتماع یا جامعه که از طریق یادگیری از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود و موجبات رشد و تعالی انسان را فراهم میآورد.
فرهنگ کارآفرینی
ارتباط میان کارآفرینی و فرهنگ، از دو جنبه قابل بحث است. از یک سو، نتایج کارآفرینی بر جامعه تأثیر میگذارد و از سوی دیگر، فرایند کارآفرینی و فرهنگ حاکم بر آن، علاوه بر اینکه متأثر از مبانی فرهنگ جامعه است، میتواند تحولات اساسی نیز در آن ایجاد کند.کارآفرینی با ایجاد فرصتهای شغلی، تولید ثروت و بهبود شرایط اقتصادی، پیش زمینهای اساسی برای ارتقای فرهنگ جامعه است. با رفع نیازهای اولیه معیشتی، زمینه برای بروز نیازهای عالیتر انسانی فراهم میشود و اگر این کار در مسیری درست هدایت شود، به شکوفایی و تعالی انسانها و جامعه میانجامد. علاوه بر این، نوآوری که از مشخصههای اساسی کارآفرینی است، موجب تولید محصولات و خدمات جدیدتر و متنوعتر میگردد و بدین ترتیب، قدرت انتخاب مردم افزایش مییابد. با افزایش میزان رفاه، آسایش و اوقات فراغت افراد، فرصتهای بیشتری برای فعالیتهای فرهنگی ایجاد میشود. در ضمن، نحوه شکلگیری و ثمربخشی کارآفرینی، روشها و شیوههای خاصی را میطلبد که بر پایه باورها و ارزشهای ویژهای استوار شده است. مجموعه این روشها و باورها را میتوان یک فرهنگ تلقی کرد. درواقع، فرایند کارآفرینی در بطن خود، فرهنگ خاصی را دارد. این فرهنگ را میتوان همان فرهنگ حاکم بر شرکتهای کارآفرینی کوچک دانست، این فرهنگ، مفهوم مشترکی است که اعضای شرکت پذیرفتهاند و ارزشها و باورها و روشهای مشترک، برفعالیت شرکت حاکم است.[17]
رسانه و فرهنگ کارآفرینی
درواقع رسانهها به جهت خاصیت تبلیغی و فرهنگسازی از شیوه مخصوص و مدل ذاتی خودشان نقش بسزایی در ترویج فرهنگ کارآفرینی و ایجاد پایهها و اصول صحیح و لازم کارآفرینی در برنامههایشان دارند. در این زمینه کاربردها و قابلیتهای شبکههای اجتماعی مجازی بسیار متنوع است. از جمله چیزهایی که در این شبکههای اجتماعی مجازی بین افراد به اشتراک گذاشته میشود مهارتها، پروژهها، پیشنهادها یا درخواست شغلها و پروژهها، پاسخ به سوالات، تبادل اطلاعات کاری-حرفهای و روابط کاری-حرفهای در سطحی است که کاربر را قادر میسازد، با حرفهایترین رشته کاری خود به طور نزدیک در ارتباط باشد و از این ارتباط به گونهای که مطلوب اوست استفاده کند .[18] کارکردهایی که برای شبکه های اجتماعی میتوان برشمرد، کارکردهایی است که در سایر رسانههای ارتباطی نیز وجود دارند و تنها در انحصار این شبکهها نیستند. کارکردهای رسانهها به شکل عمومی توسط صاحبنظران زیادی - هانمن 6، لاسول7 ، و رایت - 8 دستهبندی شدهاند. بستری که هر یک از صاحبنظران مذکور این دستهیندیها را انجام دادهاند متفاوت است. عمدهترین کارکردهای شبکهها در ادامه آورده شده است:
-معرفتسازی 9 رسانههای ارتباطی، به تولید، بازتولید و توزیع معرفت به معنای
وسیع آن، یعنی نمادها یا مرجعهایی معنادار و قابل تجربه در جهان اجتماعی اشتغال دارند. این معرفت، مخاطبان را توانا میسازد تا به تجربه خود معنا ببخشند، به دریافتهایشان از این تجربه نظم و نسق دهند و آنها را یاری میکند تا معرفتهای گذشته را محفوظ نگه داشته و به درک خود استمرار بخشند.[19] بر این اساس، میتوان گفت رسانهها، وظیفه انتشار انواع معرفت را بر عهده دارند.
-تولید، ابداع، نشر و نگهداری ایدهها رسانهها قادرند با هدایت، کنترل و نظارت بر مبنای خطمشیهای
خود، باعث ایجاد یا شکلگیری روابط جدید شده، به گسترش سیاستهای خود پرداخته، یا آنها را وسعت بخشیده یا تغییر دهند. -انگارهسازی10
انگاره به تعبیر مولانا[20] مجموعهای از تصویرهایی است که از جنبههای گوناگون واقعیت در ذهن فرد وجود دارد. رسانههای ارتباطی با بهرهمندی از ویژگیهای خود به سادگی قادر به ایجاد، تغییر و شکلدهی انگارههای حاکم در افکار عمومی هستند.
-بحرانسازی و بحرانزدایی بحران رسانهای، وضعیتی است که مسئولان رسانهای، به تناسب
حالتهای حاکم بر رسانهها، به ترسیم، تعویض یا تغییر برنامههای از پیش تعیین شده میپردازند و تابعی از سایر بحرانهای بیرونی از قبیل بحرانهای سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی و مانند آنها هستند. از آنجا که گستره مخاطبان رسانههای جمعی بسیار گسترده است، این رسانهها میتوانند نقشی تعیین کننده در شکلگیری یا زدودن یک بحران باشند.
-ابزاری در خدمت اهداف برخی کارکردهای دیگر رسانهها از قبیل کارکردهای علمی،
آموزشی، اقتصادی و مانند آنها را در نگاه اول نمیتوان در دسته کارکردهای اصلی و مستقیم شبکههای اجتماعی و دیگر رسانهها قرار داد، بلکه هدفهایی هستند که هدایتگران این رسانهها به فراخور نیازمندیهای خود و گاه در جهت تقویت سایر کارکردهای اصلیشان از آنها بهره میجویند. به عبارت بهتر کارکردهایی فرعی و ابزاری برای خدمت به سایر کارکردها هستند.[21]
ویژگیهای شخصیتی کارآفرینان
-کارآفرینی، فرهنگ خلاقیت فرهنگ کارآفرینی بر بها دادن به خلاقیت و نوآوری استوار است.
کارآفرینان افراد خلاقی هستند که ایدههای نو تولید کرده و آن را در قالب یک شرکت به سرانجام میرسانند.
-کارآفرینی، فرهنگ استقلالطلبی و قبول مسئولیت کارآفرینان افرادی هستند که روحیه استقلالطلبی را دارند و حاضرند مسئولیت کار و اشتغال خود و حتی دیگران را بر عهده گیرند. این افراد معتقدند باید بر پایه تواناییها، شایستگیها و فکرهای خود، امرار معاش کنند.
-اعتماد به نفس اعتماد به نفس از مهمترین ویژگیهای کارآفرین است که منجر به تقویت حس اعتماد وی نسبت به تواناییهای درونی، میشود. این ویژگی، یکی از عوامل شخصیتی مؤثر بر استقامت و پشتکار نیز به حساب میآید. اعتماد به نفس به عنوان مشوق افراد برای طرح ایده-های نو و جسارت لازم برای پروراندن آن، حتی از دارا بودن
