بخشی از مقاله
مقدمه
افسردگی یکی ازاختلال هاي شایع روانی است - کلارك، بک و آلفرد، . - 1999 سازمان بهداشت جهانی، افسردگی را در ردیف چهارم فهرست حادترین مشکلات بهداشت عمومی در سراسر جهان قرار داده است - کاپلان و سادوك، . - 2000 پیش بینی می شود این اختلال از لحاظ فراوانی در سال 2020 در مرتبه ي دوم بیماري هاي وخیم قرار گیرد - سامپسن، - 2001 و یکی از مشکلات شایع در میان نوجوانان و جوانان در جهان و نیز در کشور ماست. چنانچه امروزه حدود 450 میلیون نفر از مردم دنیا ازیک بیماري روانی یا رفتاري رنج می برند و بیش از 150 میلیون نفر از مردم دنیا در هر برهه از زمان از افسردگی رنج می برند - کاپلان و سادوك، . - 2000 آمار شیوع افسردگی در بین مردان 10- 15 درصد ودر بین زنان 15-25 در صد گزارش شده است - کاپلان و سادوك، . - 2005 همین طور نرو،را،و همکاران - 1990 - افسردگی در زنان، افراد جوان و افراد معتاد ترك کرده را شایع ترمی داند - به نقل ازفخاري وهمکاران، . - 1384 هم چنین افسردگی در بین همه ي بیماري هاي جسمی و روانی در بین زنان 15-45 سال شایعترین بیماري شناخته شده است و در بین بیماري هاي عصبی وروانی، افسردگی شایع ترین بیماري شناخته شده است - حدود20درصد - سینها اس، سی، - 2004 افسردگی نه تنهابه دلیل شیوع بالا، بلکه به دلیل پیامدهاي زیان بار آن و هزینه هاي مالی سنگینی که در بخش درمان وهم کمکاري ناشی از افسردگی به جامعه تحمیل می کند، مورد توجه بسیاري از پژوهشگران است. مطالعات انجام شده بر روي گروه هاي دانشجویی نشان می دهد که 78 درصد از دانشجویان دانشگاه از بعضی از نشانه هاي افسردگی رنج می برند و 46درصد آنها تا اندازه اي دچار افسردگی شدید هستند که نیاز به خدمات تخصصی دارند - امینی و فرهادي، . - 1380 بنابر این به نظر می رسد که پرداختن به روش هاي درمانی موثر براي این اختلال در فرایند بهداشت روانی جامعه سودمند باشد.
بررسی ها نشان داده اند که شناخت درمانی بک از درمان هاي تایید شده براي افسردگی است - هاگا و همکاران، - 1991
وسودمندي آن در چند بررسی گزارش شده است. در این بررسی ها اثر درمانی آن را با داروهاي ضد افسردگی برابر و یا برتر از آن گزارش نمودهاند - بک، 1979؛ بلک برن، 1981؛ تیزدل، 1984؛ بک 1985 به نقل از اسکات و ویلیامز و بک . - 1991 این روش در پیشگیري از عود اختلال نیزکارایی دارد - بارلو و هوفمن،. - 1997 تحقیقات نشان می دهد که درمان شناختی موثر تراز روان درمانی حمایتی وروان درمانی تحلیلی است - شیپ لاي وفازیو،1973به نقل از بک، . - 1991 بلک برن و دیویدسون
- 1989 - معتقدند که شناخت درمانی شیوه اي است که در آن مراجع موقعیت ها و فشارهاي روانی را مورد ارزیابی قرار می دهد و دیدگاه هایش را نسبت به خود، جهان و آینده و آن اعتقادات و نگرش هایی که ظاهرا سبب افزایش آسیب پذیري وي در برابر اختلالات هیجانی می شوند، تغییر می دهد. فري - 1999 - معتقد است در درمان شناختی مراجع ابتدا می آموزد که عقاید غیرمنطقی خود را شناسایی نماید و نقش آنها را درك کند. سپس درمانگر به کشف تجربیات مراجع می پردازد و ارزش هاي غیر منطقی و استدلالات غلط او را به مبارزه می طلبد. مراجع به طور مدام تکالیفی را دریافت می کند و نسبت به انجام و تأثیر خلقی آنها هوشیار باقی می ماند و به این ترتیب موفقیت مشخص می شود و مراجع می تواند تحلیل واقع گرایانه ي خود را بیاموزد.
فري - 1999 - عنوان می کند شناخت درمانی سنتی تنها باورهاي عقلانی فرد را تغییر می دهد، در حالی که باور هاي هیجانی آنها را کمتر دست کاري می کند وبیشتر به صورت فردي انجام می گیرد. لذا الگوي مایکل فري ترکیبی از روش آرون بک - بک و همکاران، - 1979 و رایان مک مالین - مک مالین و جایلز، - 1981 است. دراین پژوهش سعی شده که تأثیر مشاوره و روان درمانی گروهی با رویکرد شناختی از دیدگاه فري را بر افسردگی نوجوانان و جوانان دانشجو مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. در پژوهش حاضر رویکرد درمان شناختی-رفتاري با گروه کنترل مورد مقایسه قرار گرفته است.
هدف اصلی پژوهش حاضر مقایسه ي رویکرد مشاوره اي گروهی شناختی- رفتاري - مایکل فري، - 1999 در کاهش میزان افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه تربیت معلم است.
روش
براي آزمایش فرضیه هاي مطرح شده از روش تحقیق شبه تجربی با پیش آزمون و پس آزمون، با گروه کنترل و اندازهگیري مکرر استفاده شده مراجعانی که به تشخیص مشاور و معیار هاي تشخیصی VقلخSح وتست بک، افسردگی داشتند و از دارو هم استفاده نمی کردند، انتخاب شدند. برنامه ي مداخلهاي از پیش طراحی شده به گروه آزمایشی ارائه و نتایج اثرات مداخله با گروه کنترل مقایسه شد و نتایج یافتهها در مراحل پیش آزمون و پس آزمون و پی گیري با استفاده از تکنیکهاي آمار توصیفی واستنباطی، طرح مخلوط بین گروهی و درون گروهی - تحلیل واریانس بین گروهی - ومقایسه ي میانگین ها - آزمون توکی و شفه - مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفت.
نحوه ي اجرا: ابتدا از افراد مراجعه کننده آزمون بک به عمل آمد و ازمیان آنان، افرادي که نمره ي آزمون بک آنها از 14 بیشتر بود 30 نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند. سپس با توجه به نمره ي آزمون بک، افراد در دو گروه همتا جایگزین شدند. پس از آن به طور تصادفی یک گروه، در گروه مداخله ي آزمایشی شناخت درمانی و یک گروه در گروه کنترل قرار گرفتند که پس از ریزش، هر گروه با تعداد 8 نفر تشکیل گردید. میانگین سنی هر گروه به ترتیب 19/8، 21/3 سال بود و همه ي دانشجویان در دوره ي کارشناسی دانشگاه تربیت معلم تحصیل می کردند که %65/2 آنها جزء گروه علوم انسانی و %34/8 آنها جزءگروه علوم پایه بودند،درگروه آزمایش یک متأهل ودر گروه گواه هم یک متأهل داشتند و بقیه مجرد بودند.
بنابر این می توان گفت که دو گروه تا اندازه اي از نظر ویژگی هاي جمعیت شناختی با هم همتا شده اند. عمل آزمایش - مداخله - طبق برنامه ي زیر به گروه آزمایشی داده شد و براي گروه آزمایشی، یعنی رویکرد شناخت درمانی، تعداد ده جلسه به صورت ارائه ي روش شناخت درمانی بک و همکاران - 1978 - ومک مالین - مک مالین و جایلز1981، مک مالین - 1986 انجام گرفت که در این روش نقش عوامل شناختی در اختلالات هیجانی، به عنوان زمینه ي برنامه شناخت درمانی گروهی اهمیت دارد وبه ویژه بر فرایند مداخله تاکید می شود - فري، - 1999 که تکنیک آن در کتب مرجع آمده است. این روش به صورت فهرست وار شامل ارتباط، تفکرسالم، آرامش روان، اداره و کنترل هیجان وروش هاي شناخت خطاهاي منطقی است و روش هاي رفتاري یراي تعییر رفتارارائه شد. پس از مداخله ي درمانی و آموزش لازم، مجددا از هر دو گروه مجددا تست افسردگی بک جهت بررسی میزان افسردگی انجام گرفت.
ابزار به کار گرفته شده در این پژوهش عبارت بود از: -1 پرسش نامه ي اطلاعات شخصی-2 مقیاس افسردگی بک. در پرسش نامه ي اطلاعات شخصی، اطلاعاتی مربوط به سن، تحصیلات، رشته، و ترم افراد مورد پژوهش پرسیده شده بود.
پرسش نامه ي افسردگی بک: این پرسش نامه توسط آرون بک در سال 1967 تدوین شد و در سال 1974 مورد تجدید نظر قرار گرفت. این پرسش نامه یکی از پرکاربردترین ابزارهاي اندازه گیري افسردگی است. بررسی هاي گسترده ي زیادي در مورد ویژگی هاي روان سنجی - پایایی و روایی - و کاربرد مناسب براي آزمون انجام گرفته است - بک، استیر و گاربین 1988 به نقل از کاوانگ و ویلسون - 1988 ودریک فرا تحلیل، براي همسانی درونی این ابزار، ضریب همبستگی ./73 تا ./ 92 با میانگین ./86 گزارش شده است - مارنات، . - 1990
آزمون بک بارها در پایان نامه هاي کار شناسی ارشد و دکتري در دانشگاه ها - موسوي، 1376؛ گرجی، 1381؛
آخوند مکه اي، - 1376 مورد استفاده قرار گرفته است و در تمامی موارد از روایی و پایایی بالایی بر خوردار بوده است.
چنان چه یزدان دوست دریک بررسی هنجاریابی 1988 - ، به نقل از حنا سابزاده اصفهانی، - 1378 این پرسش نامه را بر روي 375 نفر از افراد عادي جامعه اجرا نمود و پایایی این آزمون را با روش آزمون باز آزمون چهار ماهه
./49 گزارش کردو در تحقیق پور شهباز - 1372 - ضریب همبستگی نمرات هر بخش با نمره ي کل آزمون بین ./23 تا ./68 و ضریب همسانی درونی مقیاس ./85 و پایایی تنصیف مقیاس با استفاده از فرمول تصحیح اسپرمن= براون
./81 بود. میانگین نمرات افسردگی در دو گروه آزمایشی وگواه، در مرحله ي پیش ازاجراي مداخله وپس از آن، به کمک آزمون t مستقل تحلیل گردید.
یافته ها
مقایسه ي میانگین نمرات افسردگی در،گروه هاي آزمایشی وگواه در مرحله ي پیش آزمون وپس آزمون در جدول 1 ارایه شده است:
جدول :1 مقایسه بررسی نمرات پیش آزمون و پس آزمون گروه شناخت درمانی و گروه کنترل 8 - ط - N
براساس یافته هاي این پژوهش که در جدول بالا آمده است، میانگین نمرات آزمون افسردگی در افراد نمونه ي آماري گروه شناخت درمانی و گروه کنترل در مرحله ي پیش آزمون از نظرآماري معنی دار نیست. با توجه به آماره ي آزمون، میزانشt به دست آمده در پیش آزمون با درجه ي آزادي 14 برابر با 0/45استخراج شده است واز آنجا که سطح معنی داري به دست آمده، برابر0/715 معلوم شده است و این سطح از معنی داري در دو دامنه، بزرگتراز سطح آلفاي = 0/01شa می باشد. لذا می توان چنین قضاوت کرد که اختلاف معنی داري بین نمرات آزمون افسردگی در مرحله ي پیش از آزمون این دو گروه مشاهده نمی شود و با ملاحظه ي میزان میانگین و انحراف استاندارد معلوم شده است که این دو گروه پیش از مداخله از نقطه نظر میزان افسردگی، تفاوت معنا داري با هم نداشته اند.
در مرحله ي پس آزمون چنانچه جدول نشان می دهد، با توجه به میانگین نمرات آزمون افسردگی در افراد نمونه آماري، گروه شناخت درمانی و گروه کنترل در مرحله ي پس آزمون و با توجه به آماره ي آزمون، میزانشt به دست آمده در پس آزمون، با درجه ي آزادي 14 برابر با 6/58استخراج شده است واز آنجا که سطح معنی داري به دست آمده برابر 0/057
معلوم شده است و این سطح از معنی داري در دو دامنه، کوچکتراز سطح آلفاي = 0/05 شa می باشد. لذا می توان چنین قضاوت کرد که اختلاف معنی داري بین نمرات آزمون افسردگی در مرحله ي پس از آزمون این دو گروه مشاهده می شود و با ملاحظه ي میزان میانگین و انحراف استاندارد، معلوم شده است که این دو گروه پس از مداخله از نقطه نظر میزان افسردگی تفاوت معنا داري با هم پیدا کرده اند واین نشان دهنده ي مؤثر بودن مداخله ي مشاوره اي شناختی بوده است.
اینشیافته در تأیید فرضیه هاي پژوهش است. به دین معنی که اولاًمشاوره ي گروهی با رویکرد شناختی در کاهش میزان افسردگی دانشجویان دختر مؤثر است، ثانیاً آزمودنی هایی که در گروه شناخت درمانی بودند، نسبت به گروه کنترل بهبودي بیشتري در میزان افسردگی خود داشتند؛ به حدي که این تفاوت معنا دار است.
