بخشی از مقاله
چکیده
نحوه تعامل والدین با فرزندان میتواند بر رفتار فرزندان و شکلگیری شخصیت آنان تأثیرگذار باشد، با چنین پیشفرضی میتوان گفت نظام تربیتی خانواده بر گرایش دینی فرزندان نیز نقش تعیینکنندهای خواهد داشت، فرضیه اصلی این است که بین سه الگوی "اقتدار استبدای"، "آزادگذاریُُو" "الگوی اقتدار منطقی" مورد نظر دیانا بامرایند - 1973 - ، با میزان دین-داری نوجوانان رابطه معنیداری وجود داشته باشد. این تحقیق از دو روش مطالعه اسنادی و میدانی - پیمایشی - سود برده شده است. میزان پایایی پرسشها با احتساب آلفای کرونباخ تعیین شدهاند، به منظور تکمیل مدل سهگانه تربیتی بامرایند، الگوی چهارمی نیز تحت عنوان "الگوپذیری اسلامی" والدین به آن افزوده شده است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل کلیه دانشآموزان دوره متوسطه مدارس دولتی شهر تهران میباشند که حدود 325400 دانشآموز میباشند. اما بر برآورد حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران اقدام گردید که حجم نمونه کل با توجه به بالاترین سطح اعتماد و کمترین میزان خطا تعداد 384 نفر بدست آمد. از نمونهگیری چندمرحلهای - خوشهای، مطبق و تصادفی - استفاده شده و اطلاعات به دست آمده با روشهای آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، نتایج نشان میدهد که بین الگوهای عملگرایانه و اقتدار منطقی با دینداری جوانان رابطه معنادار و مستقیمی وجود دارد. و بین الگوی آزادگذاری با دینداری جوانان رابطه معنادار اما معکوس مشاهده شده است و در نهایت بین الگوی استبدادی با دینداری جوانان رابطه معناداری مشاهده نشده است.
کلیدواژهها: خانواده، نوجوانان، دینداری، الگوی سهگانه بامرایند، تهران
مقدمه:
عوامل مختلفی بر رفتار نوجوانان3 تاثیرگذارند، متغیرهای ارثی و ژنتیک4، زمینههای خانواده گی، گروه دوستان، تاثیر محیط اجتماعی، نهادهای آموزشی و نقش رسانههای جمعی، هر یک به نحوی بر نگرش و رفتار افراد تاثیر گذارند.بر خلاف دیدگاه روان شناسان که بر عوامل ارثی و "تفریدی" تاکید دارند، - برای مطالعه بیشتر، آروین جی - . - 2005 رویکرد جامعه شناسی بر عوامل محیطی و "گروهی" متمرکز است، امروزه عوامل اجتماعی و محیطی اهمیت بیشتری پیدا کرده بطوریکه حتی طرفداران رویکرد ژنتیک نیز بر اهمیت عوامل محیطی تاکید کرده اند. واقعیت این است که ژنها به شیوههایی غیر
3. در بسیاری از پژوهش ها دوره نوجوانی را به سه دوره تقسیم می کنند: نوجوانی اولیه 14-12سالگی - ،اواسط نوجوانی 16-14 - سالگی - واواخر نوحوانی -16 - 19سالگی - . پایان نوجوانی و آغاز بزرگسالی بسته به کشورهای مختلف و نسبت به کاربردش متغیر است،
4. طبق چارچوب دانش ژنتیک رفتاری نتایج رشد انسانی از طریق فعل و انفعالات بین ژن ها و محیط، نظیر خانواده است. اگر چه برخی حامیان نظریه ژنتیک رفتاری تاثیر بیشتر را مدیدن ژنها می دانند نه محیط مستقیم و پیچیده بر رفتار تأثیر میگذارند که مستلزمِ کسب درون دادهایی از فیزیولوژی بدن، محیط، جامعه و فرهنگ است.
نهاد خانواده1 به عنوان یکی از متغیرهای مهم محیطی و به تعبیر پیر بوردیو2 اولین "میدانی"که هر فرد بعد از تولد با آن مواجه میشود، در شکل گیری شخصیت فرزندان از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردرا است. بوردیو این مسأله را این گونه بیان میکند که کودکان، پیش از مدرسه و در درون خانواده، درجات گوناگونی از توانایی فرهنگی از جمله اطلاعات و مهارتها را بهدست میآورند. - ادگار، اندرو و سجویک، ماکروزه3 و مک کابی4 نیز معتقدند خانواده، فرهنگ و مذهب نقش مهمی در احراز هویت نوجوانان ایفا می کنند.خانواده در عین اینکه کوچکترین واحد اجتماعی است مبنا و پایه هر اجتماع بزرگ تر نیز است. مینوچین5 خانواده را خاستگاه و کانون شکل گیری هویت میداند، وی معتقد است هویت متکی بر دو رکن است، یکی "احساس تعلق" و دیگری "تمایز" است. - مینوچین،یالوادر - . - 1375 گروتوانت6 و کوپر7 یاد آور شدند که چگونگی تعامل والدین با فرزندان پیامدهای رفتاری ویژه ای را به همراه دارد. - Grotevant، - . - 1985,415-428 یافتههای پژوهشی نشان داده است که ساختار حاکم بر خانواده در شکل گیری هویت انسان دخیل است. دسون در پژوهش خود به رابطه معنادار بین عملکرد خانواده و دلبستگی بین فردی و هویت دست یافت. . - Deason, 1998,465-478 - از نظر هورکهایمر8 در میان تمام نهادهای اجتماعی که فرد را برای قبول اقتدار، یا دیکتاتوری در سطح جامعه آماده می سازد، خانواده در مقام اول قرار دارد.
در ادیان مختلف الهی، خانواده از مقدس ترین کانونهای بشری است، نهادی که در آن انسانها در کنار یکدیگر کامل میشوند و به رشد و بالندگی میرسند،از این رو اسلام نیز به والدین سفارش می کند فرزندان را از کودکی به نماز و روزه عادت دهید تا تقیّد به فرایض در بزرگسالی بر آنان دشوار نگردد - وسائل الشیعه، ج 7، ص - 168، در نگاه اسلام هم فرد در پناه پیوندهایش با خانواده و تبار خود زندگی می کند و با استناد به اجداد خویش هویت مییابد.
موضوع خانواده و رابطه آن با دین داری جوانان، اذهان بسیاری از صاحب نظران اجتماعی، رسانه های جمعی، محافل مذهبی، مسئولان سیاسی کشور ایران را به خود مشغول کرده است، مطالعات مقدماتی در این زمینه نشان میدهد،دیدگاههای گوناگون و گاهها متعارضی در زمینه دینداری جوانان در ایران وجود دارد.سه رویکرد ضعف دینداری که بر کاهش دین داری تاکید دارد.9 "ادعای بالندگی"که به عنوان رقیب گروه اول بر افزایش دین داری اصرار دارد. اعتقادات
.9 برخی معتقدند، مطالعات انجام شده نشان می دهد که دینداری جوانان و التزام آنان به دین داری در حال کاهش است.بسیاری از روحانیون مذهبی مکرر بر افول دین داری بین جوانان تاکید کرده اند - آیتاالله جنتی، نمازجمعهی تهران، 18 تیرماه . - 78 به دنبال آن عدهای دیگر ادعا نمودهاند که جوانان کشور در اثر کم کاری دولت آقای خاتمی است که از دین فاصله گرفتهاند - آقای ترقی نمایندهی مجلس پنجم، روزنامهی رسالت، تیرماه - 78، برخی از این هم فراتر رفته و بخش زیادی از دانشجویان کشور را بی نماز قلمداد نموده، و صریحا اظهار نمودهاند که 73 درصد مردم ایران نماز نمیخوانند. - حجهالاسلام زم، جراید 15 تیرماه - .
دینی بین جوانان در سطح بسیار بالایی قرار داشته و حتی در برخی ابعاد دینداری جوانان روبه افزایش است.در نهایت نظر"تحول در دین داری"که مدعی تکثرگرایی در دین داری است.1 به این معنی که دین داری صرفا به معنی انجام اعمال دینی نیست. به همین جهت برخی مطالعات نشان داده است که در مقایسه با کشورهای کانادا، امریکا و ترکیه اگر چه جوانان ایرانی خود را مذهبی تر می دانند اما نسبت به انجام دادن مناسک دینی رغبت کمتری دارند.
صرف نظر از اثبات یا عدم اثبات ادعاهایی که مطرح گردید،باید گفت دعوت جوانان به دین و دینداری در هر جامعه ای از طریق نهادهای رسمی و غیر رسمی صورت میگیرد. شناخت و مطالعه وضعیت نهادهای اشاعه دهنده ارزشها و هنجارهای دینی، میتواند نحوه و فرایند دین داری آن جامعه را به ما نشان دهد،همانطور اشاره نشد، نهاد خانواده به عنوان نخستین پایگاه تربیتی و فرزند پروری2بر نحوه دین داری جوانان از اهمیت خاصی برخوردار است،والدین به عنوان اولین مربی و الگوهای عملی برای فرزندان دارای اهمیت میباشند به حدی که میتوان گفت شناخت شخصیت و ویژگیهای هر فرد به شناخت والدین او بستگی زیادی دارد.بنابر این بررسی و مطالعه تاثیر نوع نظام خانواده بر تربیت دینی فرزندان در جامعه دارای اهمیت است و مقاله حاضر در پی تحقق چنین هدفی است.
بیان مسئله:
موضوع دین و دین داری از نظر اسلام به عنوان یک مسئله فطری واجتماعی جز لاینفک زندگی بشری بوده است. بدین به دنبال تعبیرسببفِطْرَتَقرآنکریم اللﱠهِ الﱠتِی فَطَرَهَا،النﱠاسَفرمود: لاعَلَیْتَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللﱠه؛ِ در آفرینش الاهی دگرگونی نیست بیانی که بر فطری بودن دین تاکید دارد، دین از نظر کارکردهای اجتماعی نیز همچنان دارای اهمیت است، بر خلاف این تصور که دین در جوامع مدرن به حاشیه رانده شده است، باید گفت دین نه تنها در این جوامع به حاشیه رانده نشده بلکه از جهت کارکردی تنوع بیشتری پیدا کرده است.
دین اکنون میتواند کاربردهای مختلفی در درون و برون از چهارچوب سازمانهای مذهبی داشته باشد.دین داری هم دارای کارکردهای درونی و هم بیرونی است از بعد درونی در تحقیقی نشان داده است که افراد مذهبی از لحاظ سلامت روانی نسبت به سایر افراد در سطح بالاتری قرار دارند.بر اساس پژوهشی که موسسه بین المللی نظرسنجی گالوپ6، انجام داده، پس از ملیت، همچنان مذهب، دومین عامل احساس هویت در جهان به شمار میرود.
.1 سبک های جدیدی از دین داری جوانان ادعای دیگری است که مطرح شده است. این ها معتقدند دینداری حاکم بر جوانان امروزه دینداری سکولار1یا همان دینداری مدرن است. بطور کلی حامیان این دیدگاه با تردید در روندهای محو یا افول دین داری، معتقدند فرایند عرفی شدن تنها به تغییر و انتقال صورتهای دینی و ظهور آیینهای جدید و گونههای دیگری از دینداری منتهی خواهد شد امروزه قرائت های مختلفی از دین در جوامع شکل گرفته است یعنی انواع مختلفی از دین داری مانند دین داری شخصی، انقلابی، سیاسی، سنتی و ... در جامعه شکل گرفته است.برخی معتقدند تصور تکثرگرایی و تنوع در دنیای امروز، نمی تواند به معنای افول دین و مذهب باشد. زیرا مذاهب و ادیان مختلف در طول تاریخ وجود داشته اند و به قولی وجود 124 هزار پیامبر در طول تاریخ نشان دهنده توجه همیشگی انسان به معبود و خداوند متعال به انسان بوده و نشان دهنده آن است که هدایت بشر در طول تاریخ است.
- Gallup Poll - .6 شرکت گالوپ یک شرکت مشاوره مدیریتی است و به عنوان یک موسسه نظرسنجی جهانی -شناخته شده است،
