بخشی از مقاله
چکیده
بینایی به عنوان مهمترین حس انتقالی در میان دیگر حواس انسانها در منتقل کردن احساسات، به مغز انسان نقش بسیار مهمی ایفا میکند، که در این بین نور از اهمیت بسزایی برخوردار است. تحقیقات نشان میدهد که میزان شدت، نوع منبع، جهت و شیوه توزیع نور در محیطهای متفاوت فعالیت انسانی ممکن است تا حدود زیادی بر رفتارها، روحیات، بازدهی و کارایی وی تأثیر بگذارد. نور نامناسب در فضاهای زیستی انسان اعم از محل کار، منازل و ... علاوه بر تأثیر روی بازدهی و کارایی انسان، موجب بروز عواملی چون اضطراب، کاهش سلامت و آسایش و ناهنجاریهای رفتاری میشود. پنجرههای با شیشههای رنگی مانند اُرسی، نور را در رنگهای متنوع و متعددی از خود عبور داده و از عبور درصد قابل توجهی از اشعههای گرم و سوزان به داخل جلوگیری مینمایند. پنجرههای اُرسی در معماری ایرانی جایگاه ویژهای داشته و همیشه برای طبقات مختلف جامعه متفاوت بوده است. جز سران و حاکمان کمتر کسی میتوانستند از این نوع پنجره در منزل یا عمارت خود استفاده کننداز. اُرسی میتوان به عنوان یکی از عناصر مهم معماری بومی و سنتی نام برد؛ زیرا علاوه بر زیبایی و خصوصیات روانشناختی، بر روشنایی فضا نیز تأثیر دارد. دراین تحقیق با بررسی و معرفی اُرسی، جایگاه آن و دلایل استفاده از پنجرههای اُرسی، به این نتیجه رسیدیم که اهمیت آن نه تنها در عملکرد، بلکه در فرم، رنگ و نقشهای بکار رفته در پنجره میباشد. همچنین خواص انتقال نور از پشت شیشههای رنگی به فضای درون خود بر اهمیت موضوع میافزاید. در این مقاله از روش مرور متون و منابع و اسناد تصویری و توصیفی استفاده شده است. همواره هدف بر این بوده که پنجرهاُرسی به عنوان جزیی از بنا با تزئینات گره خورده و به منظور خاص در معماری سنتی بکار رفته است. جایگاه بالایی از جنبههای مادی و معنوی همچون، زیبایی بصری، حفظ حریم و محرمیت فضای بیرونی و ایجاد آرامش روانی انسان پیدا کرده است. لذا فضا را روحانی و معنوی میکند، طوری که با فرد حاضر ارتباط معنایی برقرار میکند، گویی فضا با انسان سخن میگوید.
واژگان کلیدی :پنجره-اُرسی- معماری ایرانی- کارایی- اشکال هندسی-آرامش روانی
-1 مقدمه
حیات کره زمین به نور خورشید وابسته است و ما انسانها هزاران سال زیر نور طبیعی زنگی کردهایم. چرخهی طبیعی بدن ما موسوم به ریتم سیر کادیان هزاران سال است که با نور خورشید تنظیم میشود. نور طبیعی خورشید با ترشح هورمونی به نام ملاتونین باعث تنظیم سطح هوشیاری و خوابآلودگی ما میشود. از اینرو نور طبیعی خورشید به دلیل داشتن طیف کامل و نیز متغیر، بودن بهترین نور برای ما از نظر سلامتی جسمی و روحی است. استفاده از نور روز ما را با دو چالش مهم مواجه میکند. 1 -گرمای حاصل از تابش مستقیم خورشید -2 خیرگی حاصل از نور شدید و مستقیم خورشید. به همین دلیل است که در کشوری مانند ایران، با اینکه در بسیاری از روزهای سال هوا آفتابی است و به میزان بسیار زیادی میتوان از نور خورشید استفاده نمود و از نظر فرهنگی، مردم تابش نور خورشید را دوست دارند اما در بسیاری از ساختمانها به میزان زیادی ساختمان پوشیده میشود - باقری زاده، حسینی، سورتیجی و لؤلؤیی؛. - 1392
همچنان بسیاری از طراحان در نورپردازی فقط رویت پذیری - وضوح - و قابلیت عملکردی - کارآمدی - و در طراحی پنجره فقط زیبایی نما و دید نهچندان سنجیده به خارج را مد نظر قرار میدهند. البته هنوز تأثیر پیچیده روشنایی روز بر انسان از جنبههای گوناگون بهطور کامل شناخته شده نیست. اما در حال حاضر یافتههای اخیر نشان میدهند که »معماران و طراحان میتوانند از طریق طراحی سنجیده و دقیق پنجرهها، کمک شایانی به افزایش بازدهی و سلامت جسمی-روانی ساکنان بناها کنند.« - پوردیهیمی و حاجی جوادی،1387، - 68 نور طبیعی و ارتباط بصری با محیط خارج در فضاهای زیستی انسان اعم از محل کار، فراغت، تفریح، تحصیل و ... علاوه بر افزایش کارآیی و بازدهی موجب کاهش اضطراب، بهبود رفتار و نیز حفظ و افزایش سلامتی و آسایش میشود. مجموعهی این تأثیرات را میتوان در قالب دو فرایند روانشناسی و زیست-شناسی روانی جستجو کرد. در این میان مقولاتی چون سلامتی روحی و جسمی انسان و کارایی وی از جمله مهمترین زیر مجموعههای فرایند دوم به حساب میآید که به تدریج از اواخر دههی 70 و اوایل دههی 80 مورد توجه قرار گرفت. دانش بشری در این زمینه گرچه هنوز بسیار جوان است، تا آنجا که از یافتههای محققان بر میآید باعث شده است تا تعداد زیادی از نورپردازان، معماران و طراحان روشنایی در زمینه تأثیرات مثبت این عوامل بر رفتارها، آموزش، سلامتی، شادابی، بازدهی و طول عمر بیشتر انسان متفقالقول شوند - عبدااللهزاده و ورمزیار،. - 1392
بیان مسئله
نور خورشید به مثابه منبعی لایزال، پاک، بیهزینه و هماهنگ با کلیه جنبههای زیست محیطی و روانشناختی انسان همواره مورد استفاده قرار میگیرد و استفاده روزافزون از آن در ساختمانها در دهههای اخیر مؤید این نظر است. تحقیقات نشان میدهد که میزان شدت، نوع منبع، رنگ، جهت و شیوه توزیع نور در محیطهای متفاوت فعالیت انسانی ممکن است تا حدود زیادی بر رفتارها، روحیات، بازدهی و کارایی وی تأثیر بگذارد. پنجرهای با شیشههای رنگی نور را در رنگهای متنوع و متعدد عبور میدهند. و در عین حال میتوانند از ورود درصد قابل توجهی از اشعههای گرم و سوزان به داخل جلوگیری نمایند و به عنوان کنترل کننده نور نیز ایفای نقش نمایند، همچنین رنگهای منتشر شده از این شیشههای رنگی می-تواند اثرات مثبتی بر روی افراد مبتلا به بیماریهای روحی بگذارد. با توجه به شیوع بیماریهای روحی و استفاده نکردن از شیشههای رنگی در ساختمانها به این مسئله میپردازیم که آیا نورهای رنگی طبیعی بر بهبود و یا پیشگیری از بیماریهای روحی تأثیر مثبتی دارد؟ آیا میتوان با استفاده از این روش طراحی به به درمان بسیاری از اختلالات روحی در افراد کمک کرد؟
پیشینه تحقیق
پوردیهیمی و حاجی سیدجوادی درمقالهای تحت عنوان تأثیر نور روز بر انسان به بررسی تأثیرات درمانی نور روز، فرآیندهای زیست شناسی-درمانی و روان شناسی ادراکی آن، و همچنین به وجود تأثیر کیفی روشنایی محیط بر کارایی، آسایش و سلامتی انسانها پرداختهاند.
نایبی و کاتب در مقاله خود تحت عنوان تأثیر نور فضاهای داخلی بر کیفیت زندگی و رفتارهای اخلاقی انسان، در رابطه با اهمیت نور در معماری ایرانی و بهرهبرداری از نور در طراحی و ایجاد فضاهای مطلوب و ارتباط محیط با سلامت تن و روان انسان بررسیهایی انجام دادهاند.
باقریزاده، حسینی، سورتیجی و لؤلؤیی نیز در مقالهای تحت عنوان بررسی تأثیر نور عبوری از شیشههای رنگی در نورپردازی داخلی ساختمان بر رفتارهای انسان، از تأثیر روانی رنگهای بکار رفته ارسی بر روی افراد، اینکه از هر رنگی به چه میزان در این پنجرهها استفاده شود و اثر درمانی نور روز و تأثیر آن بر افراد از نظر درمان افسردگی و اختلالات روحی، بررسیهایی انجام دادهاند.
دلالیان، شکرپور، فاخریان و نجفقلیپور در مقالهای با عنوان بررسی زیبایی شناسی نور و پنجره های اُرسی خانه های سنتی شهرتبریز دردوره قاجار، به نقش و جایگاه پنجرههای اُرسی، دلایل استفاده از آنها، جایگاهشان از نظر زیباشناختی و هنر اسلامی و همچنین وسیلهای برای نشان دادن سطح اجتماعی و طبقاتی ملت در زمان صفویه و قاجاریه، پرداختهاند.
بابازاده وگودرزیدر مقاله خود با عنوان پنجره اُرسی چشم معماری ایرانی، به انواع نقشهای اُرسی و طرز کار آن، روانشناسی رنگهاو نهایتاً حکمت معنوی اُرسیها پرداختهاند. آنها بیتوجهی به اُرسی را همانند کمبود روح در خانهها و معماری ایرانی دانسته و وجود آنها را باعث زیبایی و مظهر آرامش در فضای خانههاسی ایرانی می پنداشتند.
حسینیان و والیانی در مقاله خود تحت عنوان نقش پنجره های اُرسی در توانمند سازی فضا در خانه های ایرانی، از نقش پنجرههای اُرسی در توانمند سازی فضاها و تأثیر فیزیکی و معنوی آنها در فضاها سخن گفتهاند. آنها از پنجره اُرسی به عنوان نمونه بارز در بوجود آوردن زیبایی، سودمندی و کاربردش در فلسفه، حکمت و عرفان نام میبردند که فضای زندگی روزمره با آنها سرشار از آرامش، امنیت و دارای تعمق، رمز و معنا بودهاند.
فرضیه
در این مقاله قرار است فرضیههای زیر مورد بررسی قرار گیرد: استفاده از شیشههای رنگی میتواند بر سلامت روحی و جسمی انسان تأثیر مثبت داشته باشد.
بهکار بردن شیشههای رنگی در محل سکونت افراد میتواند باعث کاهش استرس و اختلالات و اضطرابهای ناشی از محیط خارج شود.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق در این مقاله روش توصیفی- تحلیلی است. و روش جمعآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای انجام شده است. به طوری که نگارنده با مطالعهی مقالات و کتابها به بیان معنا، اصول و اهداف پنجرههای اُرسی بر آرامش روانی انسان در خانههای مسکونی پرداخته است. جهت درک بهتر پنجرههای اُرسی به معرفی و جایگاه آن در فضاهای موجود در مناطقی از ایران مانند گرم و خشک و با استفاده از بررسیهای کتابخانهای، به تحلیل و توصیف آنها پرداخته است. ×
-3 نور پردازی با نور روز
پدیده نور به طور اعم و نور روز به طور اخص از اساسیترین نیازهای جسمی و روانی انسان به شمار میآید. این عامل ضمن حفظ سلامتی، به سبب ایجاد حس پیوستگی و آشنایی با محیط طبیعی شرایط مطلوبتر و دلپذیرتری را برای افراد فراهم میسازد و از این رو میتواند باعث ایجاد آسایش از یک سو و افزایش بازدهی از سوی دیگر شود. از جانب دیگر فرایند ادراک روشنایی امری فردی است که به ویژگیهای احساسی کاربران و به شرایط محیطی فضای پیرامون آنها بستگی دارد.
