بخشی از مقاله
خلاصه
مقدمه و هدف: یکی از ورزشهای با نشاط هوازی ورزش ژیمناستیک است. ژیمناستیک ورزشی است که باعث افزایش استقامت قلبی- عروقی و تنفسی و تقویت و بهینهسازی ماهیچههای بدن میشود و بهترین روش تنظیم و کاهش وزن و اضطراب است. هدف پژوهش حاضر تأثیر ژیمناستیک بر اضطراب کودکان دارای اضافه وزن (دختران 10 -8 سال) بود.
روش: طرح پژوهش نیمهآزمایشی و از نوع طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه کنترل بود. نمونه تحقیق به روش دردسترس از جامعه کودکان محدوده سنی 8 تا 10 سال که به باشگاه ژیمناستیک در سال 1394 در شهر تبریز، مراجعه کرده بودند و افرادی که در مدرسه ابتدایی مقطع چهارم ناحیه 1 شهر تبریز مشغول به تحصیل بودند، تشکیل میداد. پس از تعیین BMI کودکان دارای اضافه وزن که BMI بالای 25 قرار داشتند، به عنوان گروه مورد مطالعه انتخاب شدند. سپس این کودکان دارای اضافه وزن از باشگاه ژیمناستیک و مدرسه ابتدایی پس از همتاسازی به دو گروه آزمایش 10) نفر) و گروه کنترل 10) نفر) تقسیم شدند. افراد گروه آزمایش حداقل هفتهای سه جلسه به مدت هشت هفته به انجام تمرینات ژیمناستیک پرداختند. به این صورت که قبل از مداخله همه گروهها پرسشنامهها را پر کردند و سپس برای گروه آزمایشی تمرینات ژیمناستیک صورت گرفت و بعد از مداخله دوباره همه گروهها پرسشنامه اضطراب را تکمیل کردند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آزمون تحلیل کواریانس یک راهه استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آزمون تحلیل کواریانس چندمتغیره استفاده شد.
یافتهها: نتایج پژوهش نشان داد که آموزش تمرینات ژیمناستیک بر اضطراب و زیرمؤلفه های آن تأثیر دارد و باعث کاهش اضطراب و مؤلفه های آن در کودکان دارای اضافه وزن میشود.
نتیجهگیری: بنابراین توجه به تمرینهای هوازی و ژیمناستیک میتواند نقش مهمی در کاهش اضطراب کودکان دارای اضافه وزن داشته باشد.
کلمات کلیدی: اضافه وزن، اضطراب، ژیمناستیک.
1. مقدمه
اضافه وزن و چاقی یک بیماری مزمن است که شیوع آن در کشورهای توسعه یافته و در حل توسعه در حال افزایش بوده و به صورت یک معضل بهداشتی درآمده است. در واقع چاقی و اضافه وزن مهمترین بیماری تغذیهای در کشورهای توسعه یافته بوده که در چند دههی اخیر افزایش جهانی را داشته است (جعفرزاده، محمدخانکرمانشاهی و حاجیزاده، .(1393 شواهد نشان میدهد که چاقی و اضافه وزن دوران کودکی، عوارض نامطلوب بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی را در بزرگسالی به دنبال خواهد داشت (دیویسون و بریچ1، .(2001 در سالهای اخیر، افزایش ناگهانی میزان شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان کشورهای در حال توسعه به یک مشکل بهداشت عمومی تبدیل شده است (طلائیزنجانی، فرجی و مهاجرانی، .(1391 برآوردهای انجام شده نشان میدهد که %1/3 از جمعیت کودکان کشورهای پیشرفته دارای اضافه وزن هستند (علیاکبریدهکری، محتشمی، حسنزاده و تدریستبریزی، .(1393 طبق گزارشی شیوع اضافه وزن در کودکان دبستانی 6) تا 11 سال) در ایالات متحده از %7 در سال 1980 به %18 در سال 2010 رسیده است.
1. Davison & Birch
1
اضافه وزن در کودکان و نوجوانان باعث افزایش سطح چربیها، انسولین و فشار خون شده و آنها را در معرض خطر ابتلاء به بیماریهای مزمن در مراحل بعدی زندگی قرار میدهد. گزارش تحقیقات مختلف حاکی از آن است که فعالیت بدنی منظم و تغذیه سالم نقش مهمی در پیشگیری از اضافه وزن دارند، اما علیرغم اثبات این قضیه، تحقیقات متعدد نشان میدهند که بیش از 50 درصد افراد جوامع مختلف دچار کمتحرکی و یا عدم تحرک کافی میباشند (میناسیان، مرندی و کلیشادی، .(1391 بر اساس دادههای انجمن بینالملی چاقی1 تخمین زده شده است که شیوع اضافه وزن تا سال 2025 به 40 تا %45 در آمریکا، 30 تا%40 در استرالیا و انگلستان و بیش از %20 در برزیل برسد (لاو، چین و دیسنبرگ-یاپ2، .(2009 همچنین اضافه وزن در نوجوانان، با سرعت رو به افزایش است؛ به طوری که از %4/2 در سال 1990، به %6/7 در سال 2010 رسیده است و پیشبینی میشود در سال 2020، به %9/1؛ یعنی 60 میلیون نوجوان برسد (دیوانز، بلوشر و بورخ3، .(2010 شیوع فزاینده اضافه وزن و چاقی کودکان و نوجوانان روندی جهانی است ونگرانیهای موجود به جهت خطرات بالقوه بروز ناراحتیهای مرتبط با تندرستی در دورههای زمانی آنی، کوتاهمدت و طولانیمدت میباشد. در کوتاهمدت، کودکان و نوجوانان دارای اضافه وزن و چاق نسبت به همتایان دارای وزن طبیعی ممکن است به احتمال زیاد زودتر به ناراحتیهای گوارشی- کبدی، قلبی عروقی، غدد درونریز و ارتوپدیمبتلا شوند. علاوه براین، دختران چاق و دارای اضافه وزن، احتمالاً بیشتر به ناهنجاریهای سیستمهای تولید مثل مانند؛ بلوغ زودرس و قاعدگی و سندرم پلیکیستیک تخمدان مبتلا میشوند (میناسیان و همکاران، .(1391
دانشآموزان دارای اضافه وزن نیاز به کمک دارند؛ زیرا آنها در دبستان به گونه غیر قابل اجتناب از سوی همشاگردیهای خود مورد آزار قرار می گیرند. علاوه بر اثرات منفی روانی، مطالعات نشان داده است که چاقی دوران کودکی با چاقی دوران بزرگسالی، ارتباط مستقیم دارد و به عنوان یک فاکتور خطرآفرین برای ابتلا به بیماریها به شمار میرود (مولوانی، کائمینک، گودوین و گوان4، .(2006 یکی از پیامدهای روانی که اضافه وزن با خود به همراه دارد، اضطراب5 است. اختلالات اضطرابی شایعترین اختلالات روانپزشکی در دوران کودکی هستند. تقریباً %5 از همه کودکان ملاکهای تشخیصی یک اختلال اضطرابی را در طول دوران کودکیشان تجربه میکنند و بیش از %20 افراد قبل از سن 16 سالگی دارای مشکلات بالینی اضطرابی هستند (کاستلو، ماستیلو، ارکانلی، کیلر و آنگولد6، .(2003 مطالعات شیوعشناسی نشان میدهد که حدود 8 تا %12 کودکان و 0/5 تا %10 نوجوانان یکی از معیارهای تشخیصی اختلال اضطرابی که موجب اختلال در عملکرد و روند طبیعی کودک میشود را دارا میباشند (علیاکبریدهکردی، .(1392
در یکی از اولین مطالعاتی که در زمینه پیامدهای روانی اضافه وزن و چاقی توسط بریتز7 و همکاران (2000) طراحی گردید، گزارش شد که از 47 نوجوان دارای اضافه وزن که برای درمان مراجعه کرده بودند، 33 نفر تشخیص روانپزشکی گرفتند. همچنین نتایج آن مطالعه نشان داد که اختلالات اضطرابی در کودکان و نوجوانانی که دارای اضافه وزن هستند 40/43 درصد در مقابل 21/28 درصد میباشد. فارو و کولتهارد(2012) 8 در پژوهش خود نشان دادند که کودکان دارای اضافه وزن از اختلالات اضطرابی رنج میبرند؛ بنابراین رابطه بین اضافه وزن با اختلالات اضطرابی تقویت میگردد. البته برخی پژوهشها نیز نتایج متناقضی را گزارش کردهاند و معتقدند بین کودکان دارای اضافه وزن با کودکان دارای وزن طبیعی از لحاظ تجربه اضطراب تفاوت معنیداری وجود ندارد (پاستور، فیشر و فریدمن9، .(1996 همچنین هاشمیپور، کلیشادی، روحافزا و پورآرین (1384) در پژوهش خود نشان دادند که سطح اضطراب در دو گروه از دانشآموزان چاق و دارای اضافه وزن تفاوت معناداری نداشته است.
امروزه مشخص شده اگرچه نشانههای ابتلا به بیماریهایی همچون انسداد کرونری در بزرگسالی نمایان میشود، اما ابتلا به این بیماریها از دوران نوجوانی و جوانی شروع میشود (سوری، .(1386 تمرینات هوازی منظم مانند راه رفتن، دوی آرام، شنا و حرکات کششی میتوانند اثر مثبتی روی میزان چربی و لیپوپروتئینها داشته باشند و اگر چه تمرینات بیهوازی نمیتوانند اثرات مشابهی مانند هوازی داشته باشند (کیپپرس، تریپولیتسیوتی و استرگیولاس10، .(2010 همچنین تمرینات هوازی با شدت بالا اثرات منفی روی نیمرخ لیپوپروتئینها دارند. لذا تمرینات هوازی از جمله ژیمناستیک نقش مهمی در کاهش اختلالات روانی از جمله اضطراب ناشی از اضافه وزن دارند.
ژیمناستیک ورزشی است که در آن حرکات نیازمند قدرت، انعطافبدنی، چابکی، تعادل و هماهنگی اعضای بدن به نمایش گذاشته میشود. ژیمناستیک در سطح تفریحی و به خصوص به عنوان تمرینات انعطاف بدنی بسیار محبوب است. این ورزش حرکات بدن را براساس یک آهنگ هماهنگ و موزون میسازد. در حقیقت ژیمناستیک را میتوان به عنوان یک هنر در نظر گرفت. از این رو با توجه به تناسب میان نیازهای جسمی و
روحی کودکان دچار اختلال اضطرابی و اضافه وزن و تأثیرات تمرینات ژیمناستیک بر افراد، به نظر میرسد اجرای این تمرینات در زمینهی اضطراب کودکان دارای اضافه وزن اثربخش واقع شود (امینی و جابریمقدم، .(1394 به طوری که در پژوهشی زوربا، سنگیز و کاراکبی(2011) 1 نشان داد آموزش ایروبیک ژیمناستیک میزان تریگلسیرید سرمی را کاهش میدهد. همچنین ژیمناستیک باعث کاهش معنادار سطح کلسترول خون آزمودنیها میشود. در پژوهشی دیگر سیلون، بابایاگیترز و سینگ( 2014) 2 با عنوان بررسی اثرات تمرینهای هوازی بر پارامترهای خونی و چربی خون انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که تغییر معناداری در اثر تمرین بر روی میزان تریگلسیرید خون وجود ندارد که میتواند ناشی از نوع تمرین، دامنه سنی و حجم ناکافی ورزش باشد.
بنابراین تحرک و ورزش نه تنها در سلامت جسمی و کاهش معضلات فوقالذکر، بلکه در ارتقاء سلامت روحی و روانی افراد جامعه به ویژه قشرهای جوان و نوجوان نقش بسزایی دارد. به طوری که ثابت شده کودکانی که فعالیتهای ورزشی و ایروبیک انجام میدهند، از نشاط روحی و آمادگی ذهنی و پاسخگویی مطلوبتر و از اضطراب کمتری برخوردارند (میناسیان و همکاران، .(1391 همچنین از آن جا که فعالیت بدنی عامل مهمی در کنترل تودهی بدن میباشد، تمایل زیادی برای بررسی ارتباط بین فعالیت بدنی و ترکیب بدنی کودکان و نوجوانان و همچنیناهمیّت فعالیت بدنی در حفظ سلامت و بهزیستی وجود دارد. از سویی تحقیقاتی هم که در زمینه فعالیت بدنی و ژیمناستیک بر اضطراب و اضافه وزن کودکان انجام گرفته است، دارای نتایج ضد و نقیضی بوده است؛ لذا بر این اساس سؤال اساسی پژوهش حاضر این است که آیا ژیمناستیک بر اضطراب کودکان دارای اضافه وزن تأثیر دارد؟
2. روش
این تحقیق به روش نیمه تجربی و از نوع پیشآزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود. همچنین پژوهش حاضر مقطعی و به لحاظ نتایج کاربردی بود. نمونه تحقیق به روش دردسترس از جامعه کودکان محدوده سنی 8 تا 10 سال که به باشگاه ژیمناستیک در سال 1394 در شهر تبریز، مراجعه کرده بودند و افرادی که در مدرسه ابتدایی مقطع چهارم ناحیه 1 شهر تبریز مشغول به تحصیل بودند، تشکیل میداد. پس از تعیین BMI کودکان دارای اضافه وزن که BMI بالای 25 قرار داشتند، به عنوان گروه مورد مطالعه انتخاب شدند. سپس این کودکان دارای اضافه وزن از باشگاه ژیمناستیک و مدرسه ابتدایی به دو گروه آزمایش 10) نفر) و گروه کنترل 10) نفر) تقسیم شدند. افراد گروه آزمایش افرادی که به باشگاه مراجعه میکردند، حداقل هفتهای سه جلسه به مدت هشت هفته به انجام تمرینات ژیمناستیک پرداختند. به این صورت که قبل از مداخله همه گروهها پرسشنامهها را پر کردند و سپس برای گروه آزمایشی تمرینات ژیمناستیک صورت گرفت؛ اما برای گروه کنترل افرادی که در مدرسه مشغول به تحصیل بودند، هیچ مداخلهای صورت نگرفت. بعد از مداخله دوباره همه گروهها پرسشنامه اضطراب را تکمیل کردند. از معیارهای ورود به نمونه این بود که کودکان شرکتکننده بیماری جسمانی خاصی نداشته باشند، همچنین از دارویی که در وزن مؤثر باشد، استفاده نکرده و با رضایت خود در پژوهش شرکت کنند و افراد گروه کنترل به فعالیتهای ایروبیک مشغول نباشند.
ابزارهای پژوهش پرسشنامه اضطراب کودکان اسپنس: این پرسشنامه در سال 1997 توسط اسپنس3 به منظور اندازهگیری و ارزیابی اضطراب کودکان طراحی و
ساخته شده است. فرم اولیه مقیاس در سال 1997 در کشور استرالیا طی دو مطالعه بزرگ ملی، تحلیل عاملی تأییدی و اکتشافی 6 عامل مورد نظر شامل ترس از فضاهای شلوغ، اضطراب جدایی، وسواس فکری- عملی و اضطراب فراگیر را تأیید کرده است (اسپنس، .(1998 این مقیاس برای سنجش اضطراب کودکان 8 الی 15 سال به کار میرود. مقیاس اضطراب اسپنس از 45 عبارت تشکیل میشود که 38 عبارت آن نمرهگذاری شده و شش عبارت آن حالت مثبت داشته و برای کم کردن سوگیری منفی سؤالها طراحی شده است که این عبارات نمرهگذاری نمیشود. در ایران نیز این مقیاس توسط موسوی و همکاران (2006) بر روی دانشآموزان دختر و پسر هنجاریابی شده است که حاکی از روایی و پایایی بالای این مقیاس است و ضریب آلفای کرونباخ برای حالت کلی اضطراب 0/89 گزارش شده است.
مراحل تمرینات ژیمناستیک انجام شده: مرحله اول گرم کردن در حدود 10 - 15 دقیقه با انواع راهرفتنها، دویدنها، پریدنها و حرکات کششی بود. مرحله دوم تمرینات ژیمناستیک در حدود 35-40 دقیقه انجام گرفت. تمرینات به 15 قسمت تقسیم شده بودند. همچنین تمام حرکات به صورت آهسته و کنترل شده به منظور افزایش هماهنگی و تسهیل فرایند یادگیری به کودکان آموزش داده میشد. همچنین یک دوره 30 ثانیهای استراحت بین
