بخشی از مقاله
چکیده
هدف این تحقیق تعیین رابطه ي اندازه دور کمر - - WC و نسبت دور کمر به لگن - - WHR با مقاومت مجراي ناي دانشجویان دختر غیرورزشکار داراي اضافه وزن بود. تعداد 83 نفر دانشجوي دختر غیرورزشکار داراي اضافه وزن با میانگین سنی21.04 ± 2 سال، قد 159.11±5 سانتیمتر، وزن 68.96±6 کیلوگرم و شاخص توده بدن 27.44±1 کیلوگرم بر مترمربع به صورت هدفدار به عنوان حجم نمونه ي تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفتند. متغیرهاي اندازه دورکمر و نسبت دور کمر به لگن به کمک متر نواري و شاخص هاي مقاومت مجراي ناي - ظرفیت هوایی با فشار و حجم بازدمی با فشار در ثانیه ي اول - با استفاده از دستگاه اسپیرومتر اندازه گیري شد. براي تعیین رابطه ي بین اندازه دورکمر و نسبت دور کمر به لگن با شاخص هاي مقاومت مجراي ناي از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که بین اندازه ي دورکمر، نسبت دورکمر به دورلگن با مقاومت مجراي ناي رابطه ي معکوس و معنی داري وجود داشت . - P >0/05 - نتایج تحقیق نشان داد که اضافه وزن، بخصوص تجمع چربی در ناحیه شکم و قفسه سینه به دلیل اثرات مکانیکی بر عملکرد قفسه سینه موجب کاهش شاخص هاي مربوط به مقاومت مجراي ناي شده است.
واژه هاي کلیدي: WC، WHR، مقاومت مجراي ناي، غیرورزشکار، اضافه وزن.
- 1 مقدمه
در عصر حاضر اضافهوزن و چاقی به عنوان بیماري منحصر به فردي، یکی از جديترین مشکلات تندرستی را در جوامع تشکیل میدهد و عامل مستقلی براي افزایش خطر مرگ و میر میباشد . - 1 - طیف وسیعی از بیماريها از جمله بیماري ریوي، با پدیدهي چاقی همبستگی مستقیم داشته و درصد قابل ملاحظهاي از مرگ و میرهاي سالانه را به خود اختصاص میدهند . - 2 - بهطوريکه طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی - WHO - حدود 60 درصد از مرگ و میرها در رابطه با بیماريهاي غیرواگیر است که بیماريهاي مزمن تنفسی یکی از آنها میباشد . - 3 - اعتقاد بر آن است که کم تحرکی و به تبع آن چاقی، در ناکارآمدي دستگاه تنفسی تاثیرگذار است، به طوري که هرگونه اختلال در مجاري تنفسی و عضلات تنفسی با اختلال در ورود و خروج هوا به داخل ریه همراه است و این روند، مقدار اکسیژن خون را در زمان استراحت و تمرین کاهش میدهد . - 4 -
با توجه به وظیفه پراهمیت این دستگاه، هرگونه اختلال در کار آن، عملکرد کلی بدن را ضعیف میکند و بر دستگاه قلبی و عروقی فشار میآورد . - 5 - از عوامل اثرگذار بر عملکرد ریه میتوان به سن، جنس، قد، وزن - چاقی، توزیعچربی - ، استعمال دخانیات، نژاد، فشارخون، تغذیه و وراثت اشاره کرد . - 6 - چاقی که یکی از عوامل مؤثر بر عملکردریه است و با ضعف عملکردریوي رابطهي مستقیمی دارد - - 7، با ایجاد رسوب در دیوارهي شکم و قفسهي سینه و همچنین عضلات تنفسی، باعث محدودیت در شاخصهاي ریوي میشود. به اینصورت که چربی خاصیت ارتجاعی عضلات تنفسی و همچنین کمپلیانس قفسهي سینه را کاهش داده و موجب بالا رفتن کار تنفسی و انرژي مصرفی براي تهویهي ریوي میگردد . - 8 - آنچنانکه تحقیقات نشان میدهند، چربی قدرت و استقامت عضلات بین دندهاي و دیافراگم را کاهش داده، باعث کم شدن تهویهي ریوي میشود، و با برهم زدن مکانیک قفسهي سینه، تغییراتی در اجزاء ظرفیت حیاتی1 ریه ایجاد میکند. با ادامه یافتن چاقی و عدم کنترل وزن، فرد دچار اختلالات شدید تنفسی شده و عواقب وخیمی در انتظار فرد خواهد بود 8 - ، . - 9
برخی پژوهشها به بررسی رابطه بین شاخصهاي تعیین کنندة ترکیب و چربی بدنی با عملکرد تنفسی پرداختهاند. مطالعات طولی نشان داده-اند افزایش وزن بدن میتواند به کاهش عملکرد ریوي منجر شود و افرادي که شاخص تودهي بدنی2 بالاتري دارند، کاهش بیشتري در عملکرد تنفسی را تجربه میکنند . - 10 - چندین مطالعهي مقطعی نیز رابطهي معکوسی بین حجم هواي بازدمی با فشار در ثانیهي اول3 دیگر شاخص-هاي عملکرد ریوي و شاخص تودهي بدنی بهدست آوردهاند . - 5 - بررسیهاي دیگر نشان دادهاند BMI ، نسبت محیط کمر به لگن4 و ضخامت چربی زیر پوستی ناحیهي تحت کتفی، مفیدترین پیشبینیکنندهي حجمهاي ریوي در زناناند . - 11 - با وجود اینکه گزارشهاي فوق بر وجود رابطهي معکوس بین چربی اضافی و عملکرد ریوي تاکید دارند، نشان داده شده است که بین ظرفیت حیاتی، ظرفیت حیاتی با فشار و FEV1 زنان چاق و غیرچاق تفاوت معنیداري وجود ندارد . - 12 -
اعتقاد بر آن است که توزیع چربی بدن نیز ممکن است عامل تأثیرگذاري بر عملکرد تنفسی باشد - 5 - ، درحالیکه برخی مطالعات پیشین فقط از BMI ، بدون در نظر گرفتن توزیع چربی بدنی به عنوان شاخص چاقی استفاده کردهاند. افضلپور و همکاران - 1390 - با بررسی رابطهي بین ترکیب بدن و توزیع چربی مرکزي با عملکرد ریوي ایستا و پویا در زنان نشان دادهاند که بین WC,BMI و WHR با FVC و FEV1 در زنان رابطهي معکوس و معنیداري وجود دارد . - 13 - چن و همکاران - 2007 - با بررسی اثر محیط دور کمر بر عملکرد ریوي سه گروه افراد با وزن طبیعی، اضافه وزن و چاق نشان دادهاند که WC بهطور معکوس و معنیداري با FVC و FEV1 رابطه دارد . - 14 - سیلان و همکاران - 2009 - اثر توزیع چربی بر عملکرد ریوي افراد داراي اضافه وزن و چاق را بررسی کرده، نشان دادهاند شاخصهاي مختلف عملکرد ریوي از نحوهي توزیع چربی در هر دو سن تأثیر میپذیرند، بهطوريکه کاهش حجمهاي ریوي ایستا با میزان چاقی زنان و مردان رابطه دارد . - 11 - استیل و همکاران - 2009 - تأثیر افزایش وزن و دیگر فاکتورهاي شناخته شده بر کاهش FEV1 را مورد بررسی قرار دادهاند و نتایج حاکی از آن بود که سطح FEV1 با فاکتورهایی نظیر : سن، قد، جنس، نژاد، استعمال سیگار، تغییرات وزن بدن و مدل اسپیرومتر مرتبط بود . - 5 -
کولینز - 1995 - دریافت که در مقایسه با WHR ، همبستگی منفی قويتري بین BMI و عملکرد ریوي وجود دارد - 15 - ، درحالیکه چن - 2001 - گزارش کرد که WC رابطهاي قوي با عملکرد ریوي دارد - 16 - و کانوي - 2004 - نشان داد که WHR با عملکرد ریوي زنان رابطهي معنیداري دارد . - 17 - با وجود تمام این تحقیقات، کوزایل - 2007 - نشان داده است که WHR و چربی شکمی در زنان با FVC و FEV1 رابطهي معنیداري ندارند . - 18 - همانگونه که ملاحظه شد، پژوهشهاي انجام شده هنوز نتوانستهاند دیدگاه روشن و معینی در مورد همبستگی میزان و توزیع چربی بدن با حجمها و ظرفیتهاي ریه ترسیم کنند و این موضوع به مطالعه بیشتر و عمیقتر نیاز دارد. لذا هدف از این تحقیق بررسی رابطهي WC و WHR با مقاومت مجراي ناي FVC - و - FEV1 در دانشجویان دختر داراي اضافه وزن غیرورزشکار است.
- 2 روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع پیمایشی _ همبستگی است. رابطهي WC ٥و WHR به عنوان متغیرهاي ملاك، با شاخصهاي مقاومت مجراي ناي FVC - و - FEV1 به عنوان متغیرهاي پیشبین بررسی شده است. جامعهي آماري این تحقیق دانشجویان دختر مشغول به تحصیل در سال 1388-89 ساکن در مجتمع خوابگاهی دانشگاه شهید چمران اهواز با تعداد 2135 نفر بودند و نمونهي آماري این تحقیق شامل83 نفر از دانشجویان دختر غیرورزشکار داراي اضافهوزن با 25 ≤ BMI ≤ 29/9 و دامنهي سنی 19 تا 25 سال ساکن در مجتمع خوابگاهی دانشگاه شهید چمران اهواز بود. روش نمونهگیري در این تحقیق از طریق روش هدفدار و سرندي - 19 - بوده است. به اینصورت که براساس فراخوان اولیه، از دانشجویان دختر غیرورزشکار داراي اضافهوزن ساکن در مجتمع خوابگاهی، جهت همکاري در این تحقیق، دعوت به عمل آمد. پس از مراجعهي دانشجویان، ابتداً از طریق روش مشاهدهاي، افراد داراي اضافهوزن را انتخاب و پس از اندازهگیري قد و وزن و تعیین شاخص تودهي بدن از طریق فرمول نسبت وزن به مجذور قد، افرادي که در محدودهي شاخص تودهي بدنی بین 25 ≤ BMI ≤ 29/9 کیلوگرم بر متر مربع قرار گرفتند،
به عنوان نمونههاي داراي اضافهوزن جدا شدند. در مرحلهي بعد نمونههاي انتخاب شده بهوسیلهي کالیپر، مورد اندازهگیري ضخامت چربی زیر پوستی چهار موضعی - دو سر بازویی، سه سر بازویی، تحت کتفی و فوق خاصرهاي - قرار گرفتند - - 20 و پس از تطبیق درصد چربی بهدست آمده با نورم استاندارد، افراد داراي اضافهوزن هم بر اساس نورم درصد چربی و هم شاخص تودهي بدن، انتخاب شدند. سپس پرسشنامهي اطلاعات فردي و عدم سابقهي بیماري توسط آزمودنیها تکمیل شد و افراد سالم واجد شرایط براي این تحقیق گزینش و براي انجام تست حداکثر توان هوازي - vo2MAX - بروس به آزمایشگاه دعوت شدند. در این مرحله افراد داراي vo2MAX زیر 32 میلی لیتر/کیلوگرم/دقیقه به عنوان غیرورزشکار انتخاب و با تکمیل فرم رضایتنامه آمادهي حضور در تحقیق شدند.
شاخصهاي اندازهي دور کمر و دور باسن نمونهها با استفاده از وسایلی مانند متر نواري و با کمک روشهاي استاندارد اندازهگیري شد. در وضعیت ایستاده، کوچکترین محیط بین آخرین دنده وتاج خاصره تقریباً در سطح ناف به عنوان محیط دور کمر و بزرگترین محیط بین تاج خاصره و محل اتصال پاها به تنه به عنوان محیط دور لگن اندازهگیري شد. شاخص WHR نیز از تقسیم دور کمر به دور لگن بهدست آمد . - 18 - سپس براي تعیین شاخصهاي مربوط به مقاومت مجراي ناي - FEV1 , FVC - ، از دستگاه اسپیرومتري دیجیتالی مدل HI-601 ساخت کشور ژاپن به روش اجراي مانورهاي تنفسی اندازهگیري شدند. ظرفیت حیاتی با فشار، یک تست مرجع براي تشخیص اختلالات محدود کنندهي حجمهاي ریوي یا انسدادي جریان هواست و متغیرهاي مقاومت مجراي ناي FVC - و - FEV1 طی آزمون FVC قابل اندازهگیرياند. هر آزمودنی آزمونها را سه مرتبه در حالت نشسته روي صندلی و مطابق دستورالعمل استاندارد انجام داد - 21 - و بهترین رکورد وي ثبت شد. آزمونهاي اسپیرومتري بین ساعت 9 تا 12 صبح، مطابق با معیارهاي انجمن قفسهي سینهي آمریکا انجام شدند و از آزمودنیها خواسته شد 24 ساعت قبل از اجراي آزمونها هیچگونه فعالیت حرکتی و ورزشی نداشته باشند . - 11 -
