بخشی از مقاله
مقدمه
یکی از معضلات امروز جامعه ي بشري عدم تحرك کافی و ضعف روابط اجتماعی میباشد که این خلاف فطرت و جوهر انسانی میباشد. فرایند اجتماعی شدن یکی از مهمترین مؤلفههاي رشد و یکی از زیربناییترین محورهاي رشد شخصیت میباشد. این فرآیند در مقابل خود محوري قرار دارد که در طی آن فرد ارزشهاي گروهی را بر ارزشهاي فردي خود ارج نهاده، در نهایت آن ارزشها را در خود درونسازي میکند. رشد اجتماعی به مجموعه ي متوازنی از مهارتهاي اجتماعی و رفتارهاي انطباقی فراگرفته شده، مربوط است که فرد را قادر میسازد با افراد دیگر روابط متقابل مطلوب داشته باشد، واکنشهاي مثبت بروز دهد و از رفتارهایی که پیامد منفی دارند، اجتناب ورزد. وجود مهارت هایی چون همکاري، مسؤولیتپذیري، همدلی، خویشتن داري و خود اتکایی از مؤلفههاي رشد اجتماعی بهشمار میرود - کارتلج و میلبرن، ترجمه نظري نژاد، . - 1372 منظور از سلامت روان، سلامت ابعاد خاصی از انسان مانند هوش، ذهن و فکر است. از طرف دیگر سلامت روان بر سلامت فیزیکی هم تأثیر دارد. پژوهشهاي اخیر ثابت کردهاند که اختلالهاي فیزیکی و جسمی به شرایط خاص روانی مرتبط است. در جوامع مختلف، امروزه از ورزش به عنوان یکی از روشهاي درمانی در بهبود مبتلایان به اختلالات روانی استفاده میشود که نتایج مفید و ثمربخشی را به همراه داشته است. مطالعات طولانی مربوط به تأثیر ورزش بر ویژگیهاي شخصیتی و سلامت روانی افراد نشان داده است که ورزش و تربیتبدنی نه تنها به عنوان یک فعالیت تفریحی بلکه بهعنوان یک ابزار آموزشی- تربیتی، اهداف روانی- اجتماعی را به دنبال دارد. زیرا شرکت در فعالیتهاي ورزشی، افراد را از نظر فضایی و مکانی به هم نزدیک میکند و راهها و فرصتهاي بسیاري را براي ماهرشدن در اجتماع فراهم میآورد و به طور کلی یک جریان و نگرش آموزشی در ابعاد فرهنگی و اجتماعی براي فرد ایجاد میکند. ورزش در سلامت و آمادگی جسمانی، تعادل و ثبات هیجانات، تصویر بدنی مثبت، رشد اجتماعی و تأمین نیازهاي دوستی، رقابت، جلب توجه، امنیت و تقویت روحیه ي گروهی تأثیر دارد. یکی از کارکردهاي مهم ورزش کمک به رشد و تحول شخصیت - روانی، اجتماعی و جسمانی - افراد جامعه، تحکیم معاشرت جمعی و تسهیل دستیابی به رشد مسؤولیت اجتماعی و فردي میباشد. جانسون - 1991 - مشاهده نمود که شرکت دانشجویان در فعالیتهاي جسمانی و گروهی در خوابگاهها، باعث تطابق آنها با ناسازگاريهاي محیطی و رشد اجتماعی میشود. »ویشاك، نوریس و داگلاس« اظهار میدارند یک جلسه تمرین در هفته هم میتواند منجر به بهبودي اساسی خلق و خوي افراد شود و از شدت افسردگی، اضطراب و فشارهاي روانی آنها بکاهد. وانگ و همکارانش - 2004 - نشان دادند که فعالیت بدنی به هرشکلی میتواند به حفظ و تأمین سلامت روانی نقش داشته باشد. حسنزاده - 1380 - عنوان نمود که شرکت در فعالیتهاي ورزشی با رشد و سازگاري اجتماعی و اعتماد به نفس ارتباط دارد که این موضوع بیانگر اهمیت ورزش و فعالیت بدنی در سلامت روانی و سازگاري اجتماعی جوانان است. سینگر - 1980 - در مطالعات خود به این نتیجه رسید که دانشآموزان مشارکت کننده در فعالیتهاي ورزشی و گروهی داراي از رشد اجتماعی بهتري نسبت به دیگر دانشآموزان برخوردارند.لویز، تیموتی و همکارانش - 1998 - فعالیتهاي گروهی، ورزشی و فوق برنامه را باعث رشد اجتماعی دانشآموزان ذکر کردند. درتون، شري و سیرسی - 1997 - طبق پژوهشهاي خود بیان نمودند شرکت در فعالیتهاي بدنی و ورزشی به عنوان عامل مهمی در اجتماعی شدن افراد دارد. گاریتا، اوالدسون و کرسارو - 1998 - به بررسی فعالیتهاي دانشآموزان و شرکتشان در ورزشهاي گروهی خارج از برنامههاي کلاسی در کشورهاي سوئد و ایتالیا پرداختند و نتیجه گرفتند که افراد در طول ورزشهاي گروهی، بخش عمدهاي از مهارتهاي ارتباطی و اجتماعی را فرا گرفته و آنها را در زندگی به کار بردند. بر اساس نظر پرسیوال و کرر - 2005 - فعالیتهاي ورزشی افزون بر فراهم کردن سلامت فیزیکی، نقش مهمی در رشد اجتماعی دارد.
پاسکارلا - 1997 - ، نریمانی - 1385 - ، یاقوتی - 1379 - ، محمدي - 1377 - به نقش ورزش در اجتماعی شدن افراد معتقدند و با تحقیقات در این زمینه دریافتهاند ورزشکاران اجتماعیتر از غیر ورشکاران میباشند. بهبودي در نمرههاي سلامت روانی، روحیه ي سرزندگی، سلامت عمومی، عمل کرد جسمانی و رفع افسردگی کارکنان مرد یک کارخانه پس از 24 هفته تمرین هوازي و کار با وزنه مشاهده شده است - آتلانتیس . - 2004 بهرامی - 1385 - در تحقیق خود بیان نمود که فوتبالیستها نسبت به کشتی گیران از بهداشت روانی مطلوبتري برخوردارند و دلیل این امر را به گروهی بودن این رشته نسبت داده است.بنابراین نوع رشته ي ورزشی میتواند در بعضی ابعاد روحی و روانی تأثیرگذار باشد. تعداد روزافزون افرادي که براي برقراري ارتباط با دیگران مشکل دارند یا افرادي که دستخوش ترس از برخوردهاي اجتماعیاند ضرورت پرداختن به رشد اجتماعی و عاملهاي مرتبط با آن را توجیه مینماید. با وجود ارتباط نزدیک بین سلامت روان و رشد و مهارتهاي اجتماعی، بررسی جایگاه ورزش در این مقوله از اهمیت ویژهاي برخوردار است. تربیتبدنی و ورزش در هر جامعهاي متقابلاً در توسعه و تحکیم یکدیگر گام برمیدارند و در جهتگیري جامعه ي مطلوب و تحقق انسان برتر مؤثرند. به همین دلیل انجام تحقیقات متعدد در زمینه ي ورزش و مؤلفههاي روانشناختی انسان، میتواند با روشن نمودن اثرات مطلوب ورزشی و فعالیتهاي جسمانی روي جنبههاي روانشناختی انسان، ضمن علاقهمند نمودن دانشجویان به ورزش، سلامت روانی و جسمانی جامعه را نیز ارتقاء بخشد. با توجه به اهمیت و شناسایی سلامت روان و ارتباط آن با بهداشت جامعه و به موازات آن رشد و تکامل اجتماعی و شناخت مسؤولین از پدیدههاي روانی و ارائه ي تدابیري از سوي آنها ضروریات تحقیق و بررسی در این زمینه را تأیید مینماید. بنابراین تحقیق حاضر سعی در بررسی تأثیر یک دوره تمرینات ورزشی منتخب بر رشد اجتماعی و سلامت عمومی دانشجویان پسر دانشگاه آزاد واحد ساري دارد.
روش
تعداد 64 نفر دانشجوي پسر براي شرکت در این تحقیق داوطلب شدند، که به دو گروه تجربی 34 - نفر - و کنترل - 30 - تقسیم گردیدند. پروتکل تمرینی در گروه تجربی شامل 8 هفته، هفتهاي دو جلسه و هر جلسه به مدت 70 تا 90 دقیقه به صورت تفریحی و رقابتی به بازي فوتبال میپرداختند. گروه کنترل در این مدت هیچگونه فعالیت ورزشی و بدنی نداشتهاند. به منظور اندازهگیري میزان رشد اجتماعی از مقیاس اجتماعی وایتزمن استفاده شده است. این آزمون 27 سؤالی سه یا چهار گزینهاي است که استقلال، حد استقلال، پذیرش مسؤولیت، آیندهنگري، میانهروي، امیدواري، خوشبینی و شوخی و بذلهگویی را که از ویژگیهاي یک انسان رشد یافته ي اجتماعی است، اندازهگیري میکند. ضریب پایایی این مقیاس در ایران را شادفر - 1377 - ، نظیري - 1379 - و فروتن - 1380 - بین0/81 تا 0/85 گزارش کردند. در تحقیق حاضر نیز، ضریب پایایی محاسبه شده توسط فرمول آلفاي کرنباخ - r=0/84 - به دست آمد. براي اندازهگیري سلامت عمومی از پرسش نامه ي 28سؤالی گلدبرگ و هیلر با پایایی - r=0/89 - که از 4 خرده مقیاس علایم جسمانی، اضطراب و بیخوابی، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی تشکیل شده است، که هر کدام داراي 7 سؤال میباشد که در ابتداي تحقیق و بعد از 8 هفته تمرین استفاده گردید. اطلاعات بهدست آمده از روش آزمون t وابسته و مستقل در سطح α=0/05 با استفاده از برنامه ي آماري SPSS12 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته ها
در گروه تجربی پس از 8 هفته تمرین ورزشی منتخب در شاخص رشد اجتماعی - p=0/039 - ، علایم جسمانی - p=0/028 - ، افسردگی - - p=0/042 و اختلال در کارکرد اجتماعی - p=0/028 - و سلامت عمومی - p=0/011 - بهبودي معنیداري مشاهده گردید. در گروه کنترل هیچگونه تغیرات معنیداري در شاخصههاي مورد نظر مشاهده نگردید.
بحث و تفسیر
یافته هاي تحقیق در مقیاس رشد اجتماعی افزایش معنیداري را نشان داد. به عبارت دیگر یک دوره تمرینات ورزشی منتخب گروهی باعث بهبود در رشد اجتماعی میگردد. امیرتاش - 1385 - در تحقیق خود نشان داد که میزان رشد اجتماعی ورزشکاران رشته ي گروهی بیش از ورزشکاران رشته ي انفرادي و ورزشکاران اعم از رشتههاي گروهی و انفرادي از رشد اجتماعی بالاتري نسبت به غیرورزشکاران برخوردار بودند. همچنین نتایج تحقیق حاضر با نتایج الیس وایتزمن - 1973 - ،سینگر - 1980 - ، دامونو - 1983 - ، کارتلیج و میلبرن - 1986 - ، درتون، شري و سیرسی - 1997 - ، لویز، تیموتی و همکارانش - 1998 - و وانگ و همکارانش - 2004 - همخوانی دارد. در فعالیتهاي ورزشی و گروهی، افراد کمک به دیگران، سازگاري با افراد گروه، همکاري، گذشت و ایثار، استقلال، اعتماد به نفس، احترام به قانون، دوستی با دیگران را میآموزد و به طور کلی، از طریق فعالیتهاي گروهی و از جمله ورزشهاي گروهی است که رشد اجتماعی افراد توسعه مییابد.از دیدگاه شناختی میتوان عنوان نمود که احتمالاً برخوردار بودن محیطهاي ورزشی از فاکتورهاي نشاط و صمیمیت و گرمی و مملو از محبت و محیطی جهت تخلیه ي فشارها و کشمکشها و از طرفی انجام فعالیتهاي ورزشی ماهیتاً به دلیل پویا بودن و داشتن ارتباط متقابل فرد با محیط و همسالان خود در جهت تقویت روحیه، تصور مثبت ازخود و اعتماد به نفس و سرانجام باعث رشد اجتماعی میگردد. ورزش از طریق ایجاد ارتباط، الگوبرداري، بازخورهاي تقویتی، مهارت هاي ارتباطی و اجتماعی، آمادهسازي و ایجاد انگیزه، رشد عاطفی، بالا بردن قدرت سازگاري،عزت نفس و بر تقویت رشد اجتماعی تأثیر دارد. همچنین یافتههاي تحقیق نشان داد که پروتکل تمرینی پژوهش حاضر بعد 8 هفته سبب کاهش معنیدار در علایم جسمانی، افسردگی، اختلال در کارکرد اجتماعی و باعث بهبودي سلامتعمومی گشته است. فعالیتهاي ورزشی به روشهاي مختلف میتواند منجر به سلامت روانی افراد شود. یکی از مدلهاي موجود در این زمینه، مدل روانشناختی سان استروم - - 1978 است. این مدل فرض میکند که شرکت در فعالیت جسمانی بهطور مثبت خودباوري فرد را تحت تأثیر قرار می دهد و در نهایت موجب افزایش عزتنفس فرد میشود. بدیهی است که افزایش عزت نفس تغییرات مثبتی در روابط بین فردي و شبکه ي اجتماعی فرد به وجود میآورد و چنین تغییراتی به نفع سلامت روانی فرد میباشد. چرا که گسترش شبکه ي اجتماعی و برقراري رابطه ي بین فردي بر اساس الگوي ارتباطی، فرد را در مقابل فشارهاي روانی مقاوم میسازد. مدل دیگر در این زمینه مدل حواس پرتی است. در این مدل، فعالیتهاي ورزشی به عنوان عامل حواس پرتی یا عامل رهاکننده ي فرد از محرکات و احساسات استرسزا عمل میکنند که این امر میتواند منجر به بهبود بهداشت روانی افراد گردد. مدل سوم تأثیر فعالیتهاي بدنی بر سلامت روانی مدل زیستشناختی است. در این مدل علت تأثیر فعالیتبدنی بر سلامت روانی، تغییرات بیوشیمیایی و زیست شناختی است. »کریوس و لندریس« در پاسخ افراد نسبت به تمرینات هوازي به نقش میانجی سمپاتیک نسبت به کاهش استرس روانی اشاره داشتهاند. به دنبال تمرینات هوازي به علت ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی و هورمونی مانند ترشح اندورفینها، حالات هیجان و فشارها تعدیل گشته و نشاط و شادابی روحی و حالات روانی مثبت در انسان تقویت میگردد. با توجه به یافتههاي پژوهش حاضر میتوان نتیجهگیري نمود که انجام فعالیت ورزشی منظم موجب بهبودي و گسترش قابلیتهاي اجتماعی و سلامت عمومی در دانشجویان میگردد. این نتایج میتواند مورد توجه مسؤولین و دستاندرکاران دانشگاهها قرارگیرد تا با برنامهریزي و تدوین برنامهها و فعالیتهاي ورزشی به عنوان یک عامل سازنده جهت ارتقاء بهداشت روانی دانشجویان اقدام نمایند.
