بخشی از مقاله
چکیده
مقدمه:پژوهشها نشان می دهد تمرینات شدید و یا طولانی میتواند بر بیوشیمیایی، هورمونی و ایمنی بدن اثرگذار باشد.هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر یک وهله رقابت تکواندو بر پاسخ IgA، کورتیزول و تستوسترون بزاقی تکواندو کاران لیگ برتر تکواندو ایران بود.روش: به این منظور بازیکنان 2 تیم لیگ برتر سال 88 شامل 16 ورزشکار تکواندو با میانگین سن4 24 سال، قد 179 /3 15/7 سانتی متر، وزن74/7 35/3 کیلو گرم، شاخص توده بدنی 23/03 6/5 و سابقه تمرینی12/4 5/4 سال به صورت نمونه گیري در دسترس انتخاب شدند. از آزمودنیها در زمان استراحت و 24 ساعت قبل و 20 دقیقه پس از رقابت نمونه گیري به عمل آمد، نمونه گیري شامل 4 میلی لیتر از بزاق تحریک نشده آنان بود که نهایتاً جهت بررسی تغییرات غلظت ایمونوگلوبولین A بزاقی و همچنین کورتیزول و تستوسترون بزاقی مورد آزمایش قرارگرفتند. تجزیه و تحلیل آماري توسط نرم افزار SPSS در سطح معنیداري (P < 0/05) صورت پذیرفت. یافته ها: پژوهش حاضر نشان داد که یک وهله رقابت تکواندو به کاهش معنادار IgA بزاقی منجر شد((P < 0/001، در این شرایط کورتیزول بزاقی افزایش معناداري یافت (P < 0/006)، ولی تغییرات تستوسترون بزاقی با وجود کاهش معنادار نبود .(P < 0/454) تأثیر یک وهله رقابت تکواندو باعث گردید که نسبت تستوسترون به کورتیزول((T/C بزاقی نیز پس از رقابت نسبت به قبل از آن کاهش یابد. نتیجه گیري: یک وهله رقابت تکواندو ممکن است وضعیت ایمنی تکواندو کاران را به مخاطره بیاندازد لذا توصیه میشود راهبردهاي تغذیهاي و تمرینی مناسب مد نظر قرار گیرد.
واژه هاي کلیدي:تکواندو کار، بزاق، تستوسترون، کورتیزول، ایمونوگلوبولین.A
مقدمه
محیط ما لبریز از عوامل عفونتزایی است که ما را از هر طرف تهدید میکند، بدن انسان براي مقابله با این عوامل از سازوکارهاي دفاعی لازم بر خوردار است، پژوهشها نشان میدهد ورزش منظم در پیشگیري و احتمالا درمان خیلی از بیماريها مؤثر است و از طرفی فشارهاي جسمانی و روانی در بلند مدت میتواند تأثیر منفی بر سیستم ایمنی داشته باشد.(27)
ایمونوگلوبولین (IgA) A، اصلیترین آنتی بادي در ترشحات خارجی ( مانند بزاق ) به شمار میرود و عملکرد بیولوژیکی مهمی را در این منطقه بر عهده دارد. این آنتی بادي هنگام دفاع ایمونولوژیک اولیه بدن در مقابل عفونتهاي موضعی در نقاطی مثل دستگاه تنفس اهمیت ویژهاي دارد. کاهش ترشح IgA با افزایش خطر عفونت همراه است .(27) احتمال کاهش IgA در ورزشهاي مختلف و در شدتهاي بالا و فعالیتهاي طولانی مدت نشان داده شده است .(3)
شواهد اپیدمیولوژي نشان میدهد که ورزش سنگین با افزایش بیماريهاي عفونی، بویژه تسهیل بروز بیماريهاي عفونی مجاري تنفسی فوقانی(URTI)1 ورزشکاران ارتباط دارد که این موضوع با کاهش IgA بزاقی در ارتباط است. چنانکه گروهی از محققان معتقدند بر اثر شدت تمرین و با افزایش حجم تمرین، تغییرات ایمونولوژیکی در ورزشکاران مشاهده میشود. براي مثال گلیسون2000 2، در بررسی ایمنی مخاطی ورزشکاران برجسته گزارش کرد که بلافاصله پس از ورزش شدید و 24ساعت دوره بازیافت، IgA بزاق به طور جدي مهارشود،می به گونه اي که شدت این بازدارندگی با شدت ورزش و حجم تمرینها ارتباط دارد و سطوح پایین IgA بزاق با افزایش خطر بیماري تنفسی همراه است .(18) کاهش غلظت IgA بزاق به دنبال تمرین هاي ﺷﺪﯾﺪ و 2 تا 4 ساعت پس از پایان تمرین گزارش شده است .(34) در این باره، رید3 و همکاران 2001 و
کوت4 و همکاران2004 معتقدند که عفونت هاي مجاري تنفسی فوقانی در ورزشکاران زبده، به علت نقص در اﯾﻤﻮﻧﻮﮔﻠﻮﺑﻮﻟﯿﻦA ترشحی مخاطی است 35)و .(27 رید و همکاران گزارش کردند که بر اثر تمرینهاي با شدت متوسط 30) تا 60 درصد حداکثر ضربان قلب )IgA بزاقی بلافاصله پس از تمرین و 30 دقیقه دوره بازیافت آن تغییري نکرد . با وجود این، اسکوتن5 و
همکاران 1998 افزایش معنادار غلظت هاي IgA بزاق را در قبل و پس از یک آزمون بیشینه روي نوارگردان در 84 مرد گزارش کردند .(37) نوس اسدا 6و همکاران (2009) نیز افزایش میزان IgA بزاق را پس از ورزش قدرتی نشان دادند .(31)
ترشح هورمون کورتیزول در شرایط خاص مانند هیجان (4) و ورزش (3) افزایش مییابد، این موضوع در تحقیقات کیم1 وهمکاران 2010 پس از یک مسابقه راگبی نیز نشان داده شده است .(25) از آنجایی که هورمون کورتیزول به عنوان تضعیفکننده سیستم ایمنی عمل میکند و در ورزش نیز کورتیزول افزایش مییابد یکی از دلایل کاهش IgA را به افزایش کورتیزول نسبت دادهاند .(28) هورمون تستوسترون اثري متضاد با کورتیزول دارد و به عنوان هورمونی آنابولیکی در برابر کورتیزول که هورمونی کاتابولیکی است عمل میکند و افزایش مقدار آن در بدن به کاهش کورتیزول و نهایتا به تقویت سیستم ایمنی منجر می شود. غلظت هاي تستوسترون نیز به فعالیت ورزشی واکنش نشان میدهد و تغییرات در غلظتهاي تستوسترون متنوعاند. برخی از مطالعات نشان میدهد تستوسترون در برخی از ورزشهاي شدید کاهش یافته است که گزارش هاي صفري نژاد 2009، موریرا 20092 و گراندیس 32009 از این جمله است 19)، 29و .(36 کورتیزول و تستوسترون با تأثیر بر اشتهاي افراد نیز میتواند به صورت غیر مستقیم بر وضعیت ایمنی آنها تأثیرگذار باشد . (11)
در این پژوهش بر آن هستیم که تغییرات سه شاخص IgA، کورتیزول و تستوسترون بزاقی را در تکواندو کاران زبده باشگاههاي لیگ برتر بررسی کنیم و به این سؤال پاسخ دهیم که آیا رقابت هاي تکواندو با توجه به ویژگیهاي شدت، آسیب، هیجان و فشار روانی که با خود به همراه دارد میتواند مقادیر IgA، کورتیزول و تستوسترون بزاقی را تحت تاثیر قرار دهد یا خیر؟ و آیا نسبت بین تستوسترون به کورتیزول تغییر معنیداري خواهد یافت؟
روش بررسی
نمونه آماري پژوهش را بازیکنان 2 تیم از 12 تیم حاضر در مسابقات لیگ برتر سال 1388 تشکیل میدهد که به صورت نمونهگیري در دسترس (هدفمند) انتخاب شدند، در رقابت هاي تکواندو تعداد نفرات هر تیم 8 نفر 8) وزن) است که جمعا 16نفر در دو تیم حاضر بودند. به دلیل این که ترکیب دقیق تیم قبل از رقابت مشخص نبود در مرحله اول، از بازیکنان ذخیره هر دو تیم نیز، نمونهگیري به عمل آمد اما در مرحله نهایی تنها از 16 بازیکنی که در ترکیب دو تیم قرار داشتند نمونهگیري انجام گرفت. هیچ کدام از آزمودنیها طی یک سال گذشته اختلال هورمونی نداشته و در زمان پژوهش تحت درمان دارویی خاصی نبودند.
ابتدا قد و وزن بازیکنان اندازه گیري و شاخص تودة بدنی (BMI) بازیکنان محاسبه شد. براي اطمینان از اندازه گیريهاي انجام شده، قد و وزن بازیکنان در سه نوبت در طول روز اندازهگیري شد و میانگین این اندازهگیريها ثبت گردید. براياندازهگیري قد آزمودنیها از قدسنج SEGA با دقت نیم سانتیمتر استفاده شد. اندازهگیري وزن آزمودنیها با ترازوي عقربهاي
SEGA با دقت اندازه گیري نیم کیلوگرم انجام گرفت.
اطلاعات مربوط به سن، سابقه تمرینی، مقدار کاهش وزن براي مسابقه، استفاده و یا عدم استفاده از دارو و نهایتاً سابقه بیماريهاي عفونی، دستگاه ایمنی و اختلالات هورمونی از طریق پرسشنامه اخذ و بررسی گردید. سپس با حضور در محل اردوي تیمها 24 ساعت قبل از رقابت، در حالت استراحت و در محل اسکان تیمها و ورزشکاران در هتل و بین ساعت 8 صبح
تا 12 ظهر، نمونه بزاقی براي سنجش سطوح استراحتی IgA ،کورتیزول و تستوسترون گرفته شد، این کار باعث گردیدکه تأثیر چرخه شبانهروزي بر ترشح هورمون هاي مورد مطالعه از بین برود. در روز مسابقه و با حضور در سالن محل رقابت نیز حدودا 20 دقیقه پس از هر رقابت نیز نمونههاي بزاقی به مدت تقریبی 15 دقیقه جمعآوري و در لولههاي آزمایش توسط کیسه و ظرف مخصوص به آزمایشگاه منتقل و در دماي-20براي آزمایش فریز شدند. هر کدام از آزمودنیها در هر رقابت و به طور میانگین 20 دقیقه بدن خود را گرم کردند. هر رقابت شامل 6 دقیقه شامل 3 راند 2 دقیقه اي و یک دقیقه استراحت بین2 راند ( جمعا 8 دقیقه ) برگزار گردید. البته با توجه به واقعی بودن شرایط رقابت و آزمایش تقریبا در همه رقابتها زمان رقابت به دلایلی همچون آسیب دیدگی، ضربه فنی، پیروزي با امتیاز بالا، مشکلات و اعتراضات به داوري و ... دستخوش کم و زیاد تر شدن بود و طبق بررسی به عمل آمده زمان برخی از رقابتها تا 5 دقیقه کم و زیاد میشد. آزمودنیها قبل از نمونهگیري دهان خود را شستشو و هر کدام 4 میلی لیتر از بزاق تحریک نشده خود را در ظروف مخصوص آزمایش ریختند.
به تمام آزمودنیها به صورت مداوم و شفاهی تذکر داده میشد که قبل از نمونهگیريها از مواد خوراکی استفاده نکنند تا نمونههاي بزاقی کیفیت خود را براي آزمایش حفظ نماید.
براي اندازهگیري S- IgA، از کیت DEMEDITEC ساخت کشور آلمان و با دستگاه خوانش ELISA استفاده گردید.
کورتیزول به وسیله کیت RADIM ساخت کشور ایتالیا و با دستگاه خوانش ELISA و تستوسترون نیز از طریق کیت DRGساخت کشور آلمان و با دستگاه خوانش ELISA اندازهگیري شدند. آزمایش هاي فوق در آزمایشگاه تشخیص طبی و پاتولوژي انجام پذیرفت.
در پژوهش حاضر براي معرفی ویژگیهاي افراد مانند میانگین و انحراف معیار از آمار توصیفی استفاده گردید. براي مقایسه میانگین تغییرات میزان IgA، تستوسترون و کورتیزول بزاقی در قبل و بعد از یک رقابت از روش t وابسته استفاده شد.
نمودارها از طریق نرم افزار Excel و براي تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS بهره برداري گردید. سطح معنیداريبراي نتایج در پژوهش نیز در نظر گرفته شد.
یافته ها
غلظتIgA بزاقی پس از یک وهله رقابت تکواندو کاهش معنیداري یافت (P =0/001)، تغییرات کورتیزول بزاقی افزایش معنیدار این هورمون را در پس آزمون نسبت به پیش آزمون را نشان داد (P< 0/006)، نتایج یافتههاي این پژوهش نشان داد با وجود کاهش در غلظت تستوسترون، این کاهش معنیدار نبود (P<0/454)، از طرفی نسبت تستوسترون به کورتیزول بزاقی کاهش معنیداري یافت (P < 0/034)، نتایج تغییرات IgA، کورتیزول، تستوسترون و نسبت تستوسترون به کورتیزول به ترتیب در جدول (2) نشان داده شده است.
بحث
پژوهش حاضر به منظور بررسی آثار یک وهله رقابت تکواندو بر برخی از شاخصهاي ایمنی مخاطی در تکواندوکاران لیگ برتر ایران انجام پذیرفت. نتایج نشان داد که پس از یک وهله رقابت تکواندو IgA بزاقی کاهش، کورتیزول افزایش و تستوسترون تغییر معنیداري نداشت، بعلاوه نسبت تستوسترون به کورتیزول نیز کاهش یافت. ایمنی مخاطی به عنوان بخشی از سیستم ایمنی است که به میکروبها پاسخ داده و در مقابل آنها محافظت ایجاد میکند. ترشح IgA بخش مهمی از ایمنی مخاطی است که عمده این هورمون در موکوس و دهان ترشح میشود (جدول .(2
وضعیت کاتابولیکی و آنابولیکی، نمایانگر میزان تغییرات ناشی از فعالیت بدنی است، کورتیزول و تستوسترون از جمله هورمونهایی هستند که که به ترتیب نشان دهنده وضعیت کاتابولیکی و آنابولیکی بدن می باشند .(28) از سویی وقتی نقش سرکوبگري کورتیزول بر IgA با رابطه معکوس آن با تستوسترون در کنار یک دیگر قرار میگیرد به عنوان سه شاخص براي بررسی وضعیت فیزولوژیکی و ایمونولوژیکی کمک کننده است.
ﭘﺮوﺗﮑﻞهاي متفاوت فعالیت ورزشی مقاومتی با پاسخ متفاوت سیستم ایمنی و هورمونی همراه است، طبق گزارش کوچ1 وهمکاران 2007 و موریرا و همکاران 2009 در شرایط خاص غلظتهاي بالاي کورتیزول از تولید IgA جلوگیري میکند29)و.(26 آلبیول2 و همکاران 2001 نیز گزارش کردند یکی از عوامل اصلی کاهش IgA را میتوان به افزایش کورتیزول نسبت داد .(7) در مورد تستوسترون و تغییرات آن به هنگام ورزش مطالعاتی که کاهش آن را گزارش کردهاند قابل توجهاند که مطالعات صفري نژاد 2009، گراندیس 2009، الیویرا 20093 و وانگ 20094 از این گونه هستند 36)، 19، 32و .(39 مطالعه هندزیسکی5 و همکاران 2006 نشان داد که پس از یک دوره مسابقات حرفه اي فوتبال غلظت تستوسترون کاهش و مقدارACTH و کورتیزول افزایش یافت، او نسبت تستوسترون به کورتیزول را شاخص بسیار مناسبی براي تعیین میزان فشار و تأثیرگذاري تمرینات معرفی کرد .(21)
کاهشIgA بزاقی که متعاقب یک وهله رقابت تکواندو صورت پذیرفت با نتایج مطالعات کوچ و همکاران 2007 و موریرا و همکاران 26) 2009و(29، که اعلام کردند در شرایط خاص بدنی IgA کاهش مییابد هماهنگ است. این پژوهشگران کاهش در میزان IgA را با افزایش در غلظت کورتیزول در ارتباط می دانند. بیشتر مطالعاتی که کاهش IgA را گزارش کرده اند آزمودنیها را تحت تمرینات شدید یا طولانی مدت قرار داده اند. گلیسون و همکاران 2002 کاهش IgA را پس از 6 ماه تمرینات شنا گزارش کردند .(17) البته مطالعاتی هم هستند که افزایش مقادیر IgA را پس از ورزش نشان دادهاند که تحقیق نوس اسدا 2009 از جمله آنهاست، وي افزایش در غلظت IgA را پس از تمرینات قدرتی نشان داد .(31) نورشاهی و همکاران
1387وآکیموتو1 وهمکاران 2003 افزایشدرغلظتهايکورتیزولرابهترتیبپساز 8 هفتهورزشﺻﺒﺤﮕﺎﻫﯽ 12 هفته تمرین موازي در مردان و زنان گزارش کردند 5)و.(6 پژوهشگران دیگر نیز افزایش مقادیر کورتیزول را نشان دادند. 14)و(35
مکانیزم مهار IgA متعاقب تمرینات شدید و سنگین به خوبی مشخص نیست ولی ممکن است ایجاد تغییرات در عوامل موثر در انتقال مولکول IgA در عرض اپی تلیوم مخاط عامل تأثیرگذار باشد. همچنین کاهش فعالیت سمپاتیکی توسط عروق خون زیر مخاط زبان ممکن است موجب کاهش مهاجرت سلولهاي ساخته شده و در نتیجه کاهش IgA شود کاهش جریان بزاق هم می تواند تأثیرگذار باشد. ترشح هورمون هاي سرکوبگر مانند کورتیزول، اپی نفرین، انکفالین و فشارهاي جسمانی و روانی نیز از جمله سازوکارهایی متفاوتی هستند که توسط پژوهشگران پیشنهاد شدهاند .(16)
یافتههاي این پژوهش نشان میدهد که کورتیزول بزاقی متعاقب یک وهله رقابت تکواندو افزایش معنیداري پیدا میکند.
افزایشی که در غلظت کورتیزول در این پژوهش به دست آمد با نتایج یافتههاي آلبیول و همکاران 2001 و موریرا و همکاران2009 که اعلام کردند فشار روانی و فیزیولوژیکی به افزایش ترشح کورتیزول بزاق که نهایتا منجر به تضعیف ایمنی میشود
7)و(29 همخوانی دارد.
