بخشی از مقاله
چکیده
فضای سبز با خواص گوناگون و چند جانبه نقش فوق العاده ای در زندگی انسان دارد .خواص چند جانبه آن از تولید اکسیژن و ازون، خاصیت کشندگی موجودات مضر با تولید فیتوفسید ،جذب انواع ذرات معلق مضر و مواد آ لوده کننده ، خاصیت تعدیل کنندگی شرایط محیطی ،برقراری تو ازون اکولوژیک در محیط ، توان جذب صدای ناهنجار ، ایجاد محیط امنیت ، آسایش و تفریح و تفرج تا مرکزی جهت تجمع انسان ها و غیره را در بر داشته که در واقع زمینه تنوع را در ذهن تداعی می کند.
پیدایش احساس بیگانگی یکی ار سرچشمه های مشکلاتی است که امروزه گریبان گیر مردم جهان گشته و این مسا له بیش از همه بین مردم و محیط مصنوع آنها ظاهر می گردد در حالی که فضاهای سبز عمومی هم از دیدگاه تامین نیازهای زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تا مین فضای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آنان جایگاهی درخور اهمیت دارد .
بنابراین منظور از فضای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت است که هم دارای بازدهی اجتماعی و هم در بر، به طوری که فضاهای سبز شهری به دارنده بازدهی اکولوژیکی می باشد
عنوان بخشی از فضاهای باز شهری ، عامل اصلی در ساختار سیمای شهری ، بهبود شرایط اکولوژیکی، گذران اوقات فراغت و تفریح محسوب می شوند، تا از این طریق بر کیفیت محیط از سوی دیگر می توان گفت هدف اصلی : زیست شهری بیفزایند
در طراحی فضای سبز دستیابی به آثار اجتماعی و روانی آن در هر چه نزدیک تر کردن انسان و طبیعت به یکدیگر است . هر چند از کارکرد فضای سبز در ساخت کالبدی شهر و کارکرد زیست محیطی آن نیز می توان انتظار باز دهی اجتماعی و روانی داشت
بنا براین یکی از کارکردهای بسیار مهم فضای سبز کارکرد اجتماعی- روانی آن می باشد ،موضوعی که در این مقاله قصد پرداختن بدان را از ابعاد و زوایای گوناگون داریم.
مقدمه
افزایش شتاب زندگی مدرن شهری و فرهنگ »بی تفاوتی مدنی« شهرنشینان، منجر به کاهش ارتباط و تعامل اجتماعی شهروندان با یکدیگر و غفلت از اهمیت فضای عمومی بسترساز برای این تعامل های اجتماعی شده است. به طوری که امروزه در آبادیهای شهری، بویژه در مادرشهرها، ارتباط مستقیم با محیط طبیعی، یا بسیار ناچیز است، یا اینکه اصلاً وجود ندارد
از سوی دیگر با استقرار دولت رفاه و به رسمیت شناخته شدن حقوق شهروندی و نوع زندگی امروزی، نیاز افراد جامعه را برای گذران اوقات فراغت افزایش داده و این امر تقاضا برای گسترش فضای سبز و ایجاد پارک ها را در شهرها به دنبال دارد
بنابر این اگر شهر، مهد و گهواره انسان امروزی است، هر چه این گهواره شاداب تر، سرسبزتر و شکوفاتر باشد، امنیت و آرامش در آن بیشتر و رشد بهنجار و موزون انسانی بیشتر است
بر این اساس می توان گفت فضای سبز شهری، بخشی از فضای باز شهری است که عرصه های طبیعی یا اغلب مصنوعی آن زیر پوشش درختان، درختچه ها، بوته ها، گل ها، چمن ها و سایر گیاهان است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص های مرتبط با آن، برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، حفظ، نگهداری و یا احداث می شوند
این نظر که فضاهای سبز شهری بر رفتار شهروندان تأثیر می گذارند و می توانند برای تنظیم رفتار به کار برده شوند امری پذیرفتنی است و ً اصولاچنین امکانی وجود دارد که از طریق برنامه ریزی و طراحی فضاهای سبز شهری و از راه ترکیب این گونه طرح ها با نوع نظام انتظام دهنده، مراتب ارتقای اخالقی و اجتماعی افراد جامعه را فراهم ساخت به طوری که تنها تماس با طبیعت قادر به جبران صدمات وارده به هویت و فراهم آوردن رشد موزون شخصیت باشد
از دیگر سو، یکی از معیارهای ارزیابی کیفیت محیط هر شهر، وجود فضاهای سبز عمومی است، فضاهایی که شهروندان در آنها بتوانند با ایمنی و آسایش خاطر با هم به تعامل و گفتگو بپردازند. اهمیت این مسأله تا حدی است که امروز توجه به فضاهای سبزشهری و اعمال سیاست هایی که مردم شهرها را از مشکالتی مانند یأس و ناامیدی برهانند و باعث ارتباط با فضاهای سبز و محیط گردد، از مهمترین وظایف نهادهای شهری محسوب می شود
رویکرد جهانی در خصوص ساختار اجتماعی و روان شناختی فضاهای سبز شهری در گذشته تصویری محدود از فضاهای باز و سبز وجود داشت؛ به طوری که این فضاها محدود به باریکه ای از آب، فواره، چند بوته گل و باغچه می شد
نداشتن چارچوب و رویکردی جامع در این خصوص باعث می شد که موضوع فضاهای باز و سبز شهری و تأثیرات آنها بر سازوکار آدمی به ندرت مورد توجه قرار بگیرد
ولی امروزه در جهان رویکرد به فضای سبز شهری به عنوان یک الگوی فضایی دامنه وسیعی یافته است. فضای سبز شهری در کنار دیگر کارکردهای فضای شهری در کلانشهر های کشورهای مختلف، پراکنش هایی را در این فضاها شکل می دهد؛ به طوری که این نوع فضاها در این کشورها در کنار دیگر کارکردها توانسته پویایی اجتماعی، فرهنگی و روانی شهروندان را سبب شود.
-1چهارچوب مفهومی و انواع فضاهای سبز
اصطلاح فضای سبز ، به وسیله برخی از دست اندرکاران فضای سبز برای مفهوم پوشش گیاهی شهرها به کار گرفته شده است . گاری مول ، اصطلاح فضای سبز را برای پوشش سبز شهرها به کار می گیرد و یا فضای سبز را به منطقه ای پوشیده از گیاه در داخل و اطراف شهرها اطلاق می کنند که بیشتر دارای دو کارکرد مهم برای شهرها می باشند، تعدیل دما و تلطیف هوا و زیباآفرینی
پارک منطقهای است با درختزارهای پراکنده با فضاهای باز و کف پوش چمنی که یا به صورت مصنوعی احداث شده و یا به صورت طبیعی وجود داشته و تنها به دستکاری و آرایش آن اکتفا شده است . این نوع فضاسازی ها در شهرها برای تفرج عامه ، جا افتاده ترین شیوه احداث تفرجگاهها به شمار می رود ، مکان ظهور فضای سبز تنها پارکها را در بر نمی گیرد ، بلکه باغ ها، باغچههای خصوصی ، نوارسبز حاشیه شهرها و حتی خیابان ها و گورستان ها را نیز شامل می گردد
فضاهای سبز در وهله نخست به فضاهای سبز و سطوح سبز ، و در مرحله بعد به شهری و غیرشهری تقسیم می شوند.تقسیم بندی فضاهای سبز بر مبنای نوع مالکیت عبارت است از:
1 -1فضاهای سبز عمومی؛ که واجد بازدهی اجتماعی می باش ند و برای عموم مردم جهت گذراندن اوقات فراغت و تفریح قابل استفاده بوده و معمولا پارک نامیده می شود.
1-2 فضای سبز نیمه عمومی ؛ که دارای بازدهی اکولوژیکی هستند، اما تعداد استفاده کنند گان آنها محدود است. محوطههای باز ادارات، پادگانها، بیمارستانها و مراکز فرهنگی نمونه هایی از این فضا میباشند که تحت شرایط خاصی لایهها و اقشار خاصی از آن استفاده می کنند.
1-3 فضای سبز خصوصی یا محلی ؛ که شامل باغات مثمر و غیر مثمر، اراضی زراعی و باغچه های خصوصی است. سطوح سبز شهری نیز زمینهای ورزشی چمن کاری شده و جزیرهها و لچکیهای کنار خیابان را شامل می شود که عمدتا جنبه زیبایی شناختی دارد و تا حدی نیز واجد بازدهی اکولوژیکی میباشند
1-4پارک شهری ، پارکی است که دارای جنبه های تفریحی ، تفرجی، فرهنگی ، زیست محیطی و سالم سازی محیط است و جنبه سرویس دهی به مناطق مختلف شهر را دارد . پارک ها ی شهری از نظر وسعت به چهار گروه تقسیم می شوند که عبارتند از:
1-5 پارک شهری در مقیاس همسایگی ؛ به پارکی گفته می شود که به طور معمول چند واحد مسکونی در مقیاس همسایگی از آن استفاده می کنند و مساحت آن کمتر از نیم هکتار است.
1-6 پارک محلی؛ که در یک واحد »محله« قرار دارد و مساحت آن حدود دو برابر مساحت پارک در مقیاس همسایگی است - حدود یک هکتار - .
1-7 پارک ناحیه ای؛ که در یک ن احیه مسکونی قرار دارد و مساحت آن دو تا چهار برابر پارک محله است 4 - هکتار - .
1-8 پارک منطقه ای؛ به پارکی گفته می شود که بیشترین ساکنان یک منطقه از آن استفاده می کنند . مساحت آن حداقل دو برابر پارک ناحیه ای است و به طور معمول از دورترین نقطه منطقه تا پار ک، با وسایل نقلیه موتوری ، بیش از 15 دقیقه زمان می برد 8 - هکتار - .
-2 میزان تاثیر روانشناختی و اجتماعی فضاهای سبز شهری بر شهروندان
پیدایش احساس بیگانگی یکی از سرچشمه های مشکالتی است که امروزه گریبانگیر مردم جهان گشته است و این مسأله بیش از همه بین مردم و محیط مصنوع آنها ظاهر می گردد - - Hanna,1958:148 ؛ در حالی که فضاهای سبز عمومی هم از دیدگاه تأمین نیازهای زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تأمین فضای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آنان جایگاهی درخور اهمیت دارد.
بنابر این منظور از فضای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت است که هم دارای بازدهی اجتماعی و هم در بر دارنده بازدهی اکولوژیکی می باشد به طوری که فضاهای سبز شهری به عنوان بخشی از فضاهای باز شهری، عامل اصلی در ساختار سیمای شهری، بهبود شرایط اکولوژیکی، گذران اوقات فراغت و تفریح محسوب می شوند، تا از این طریق بر کیفیت محیط زیست شهری بیفزایند
از سوی دیگر می توان گفت هدف اصلی در طراحی فضای سبز، دستیابی به آثار اجتماعی و روانی آن در هر چه نزدیک تر کردن انسان و طبیعت به یکدیگر است.
