بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مدل هاي تعالی سازمانی منجر به ایجاد لیستی از نقاط قوت و نواحی قابل بهبود شده اند. تکنولوژي به عنوان یکی از منابع مهم در اختیار سازمان ها، همواره در مرکز توجه مدل هاي تعالی قرار داشته و معیارهاي مناسبی براي ارزیابی سطح توانمندي تکنولوژیک بنگاه ها تعریف شده است. پژوهش حاضر، به بررسی آثار بهبود ابزارهاي مدیریت تکنولوژي بر نتایج کلیدي عملکرد سازمان هاي متقاضی دریافت جایزه ملی کیفیت ایران - INQA - بین سال 1387 تا 1393 می پردازد.
لذا روند امتیازهاي اکتسابی 44 بنگاه متقاضی در معیارها و زیرمعیارهاي مختلف مورد تحلیل قرار گرفته و همبستگی و میزان تاثیر آنها بر نتایج کلیدي عملکرد، تعیین شده است. نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون بین بهبود ابزارهاي مدیریت تکنولوژي و بهبود نتایج کلیدي عملکرد، ضریب همبستگی بین متغیر ها را برابر با 0/602 نشان داده است که نشان گر رابطه خوب مثبت و مستقیم بین این دو متغیر است.
.1 مقدمه
بدون شک در عصر دانش و دانائی محوري، پیشنیاز اساسی توسعه اقتصادي، بنگاه هاي اقتصادي قوي و نوآوري است تا در مسیر موفقیت پایدار گام بر دارند. امروزه کشور هاي توسعه یافته که به این نقش بنگاه هاي اقتصادي مستقل در مسیر توسعه خود واقفند، تلاش می نمایند تا با تدوین برنامه هاي استراتژیک، خط مشی ها، خطوط راهنما و استاندارد هاي خاص، هدایت و حمایت نظام یافته تري را بر این بخش اعمال نمایند.
در کنار برنامه هايفوق الذکر که غالباً به صورت تجویزي و به صورت الزام توسط متولیان امر و با وضع قوانین انجام می گیرد، برنامه هاي غیر تجویزي، داوطلبانه و تشویقی نیز وجود دارد که هدف آنها رقابت و مقایسه ساز مان ها با یکدیگر باحضور در جوایز کیفیت معتبر است. جایزة ملی کیفیت ایران یکی از جوایزي است که به صورت غیر تجویزي و تشویقی، سازمان هاي ایرانی را به پذیرش مفاهیم نوین مدیریتی ترغیب می نماید و با توانمندسازي نظامند آنها توسط این مفاهیم، بستر رشد و دستیابی به نتایج عالی در کشور رافراهم می نماید.
جایزة ملی کیفیت ایران در سال 1386 با معرفی اولین ویرایش مدل ملی ارزیابی کیفیت ایران و جایگزینی آن با ویرایش سال 2003 مدل اروپایی سرآمدي سازمانی - - EFQM که از سال آغازین جایزه براي چند دوره اول مورد استفاده قرار گرفت، ضمن اعلام تمرکز بیشتر بر نقاط ضعف سازمان ها، مجال بهتري جهت رقابت سازمان هاي ایرانی ایجاد و در واقع انگیزه حضور و بهبود را در آن ها ارتقاء داد.
تاکنون اثربخشی مفاهیم و معیارهاي ذکر شده براي حوزه مدیریت تکنولوژي، خلاقیت و نوآوري و نیز مدیریت دانش در سازمان هاي حاضر در جایزه سنجیده نشده است .تحقیق حاضر به دنبال بررسی این مساله اصلی است که پس از یازده دوره برگزاري جایزه ملی کیفیت ایران آیا بهبود هاي حاصل شده در حوزه مدیریت تکنولوژي به واسطه بکاري گیري مدلهاي سرآمدي منجر به بهبود در نتایج کلیدي عملکرد سازمان ها - مالی، غیر مالی و کارکنان - شده است؟
.2 ادبیات موضوع
مدیریت تکنولوژي یک حوزه چند رشته اي از مهندسی، علوم طبیعی، علوم اجتماعی، تجارب صنعتی و تئوري هاي کسب و کار را شامل می شود. منظور از مدیریت تکنولوژي، مدیریت سیستم هایی است که بستر مناسبی براي خلق، جذب و توسعه تکنولوژي فراهم می کنند. تکنولوژي فی نفسه می تواند خوب و یا بد باشد. آنچه سبب می شود تکنولوژي مفید و ارزشمند تلقی شود، مدیریت و کاربرد آن است. علاوه بر این، آن چه از نظر کسب ثروت از نظر تکنولوژي مهم است، تجاري کردن تکنولوژي است و این امر وقتی محقق می شود که تکنولوژي با جامعه و نیازهاي مشتري، اتصال عمیق و حقیقی ایجاد کند. اگر چه تکنولوژي مهمترین عامل در ایجاد ثروت است، اما نباید از تاثیر سایر عوامل مانند سرمایه، نیروي انسانی، منابع طبیعی و سیاست هاي عمومی غافل شد .
مدیریت دانش فرآیند کشف، کسب، توسعه و ایجاد، تسهیم، نگهداري، ارزیابی و به کارگیري دانش در سازمان از طریق ایجاد پیوند مناسب بین منابع انسانی و تکنولوژي و ایجاد ساختار مناسب جهت دستیابی به اهداف سازمان است.[2] مفهوم مدیریت دانش عبارت از فرایندي است که به موجب آن داده ها و اطلاعات به منظور خلق دانش مورد نظر براي تصمیمات با هم ترکیب می شوند. مدیریت دانش به شناسایی و ارتقاي دانش جمعی در یک سازمان اشاره دارد که به سازمان کمک می کند تا به رقابت بپردازد. هدف مدیریت دانش آن است که نوآوري و پاسخگویی را افزایش دهد .
تجزیه و تحلیل دقیق نوآوري هاي فناوري طی سالیان متمادي نشان می دهد اکثر شکست ها و ناکامی ها از نقاط ضعف موجود در شیوه مدیریت این فرایند نشأت می گیرند. موفقیت در نوآوري به دو مؤلفه کلیدي منابع فنی، تخصصی و توانمندي هاي سازمان در مدیریت این منابع بستگی دارد. مدیریت موفق نوآوري عمدتا در زمینه ایجاد و بهبود روال هاي کاري مؤثر واقع می شود . یادگیري انجام این کار از تشخیص و شناخت روال هاي کاري مؤثر و تسهیل پیدایش آن ها در کل سازمان نشأت می گیرد .
جوایز کیفیت و مدل هاي خاص آن نزدیک به چند دهه است که ذهن نظریه پردازان سازمان ها را به خود مشغول کرده است. تاکنون انواع متفاوتی از مدل هاي تعالی سازمانی معرفی و استفاده شده اند که در میان این مدل ها، مدل تعالی سازمانی EFQM از شناخته شده ترین مدل هاي تعالی سازمانی است که بیشترین اطلاعات را در زمینه عملکرد سازمان ها می دهد.
مدل INQA، بومی شدهي مدل EFQM است و به این ترتیب سازمانهاي ایرانی ملزم نیستند بر اساس معیارهاي تعریف شدهي متناسب با مدلهاي خارجی به رقابت بپردازند. این مدل داراي 7 معیار اصلی می باشد که به دو گروه عمدهي توانمندساز و نتایج تقسیمبندي شده است که در آنها توانمندسازها به عنوان ابزاري براي رسیدن به نتایج نهایی و مطلوب سازمان در نظر گرفته شده اند.
این مدل عملکرد سازمانهاي برتر داخلی رامورد مقایسه قرار میدهد. هدف اصلی این جایزه تشویق و ترغیب سازمانهاي ایرانی به اجراي مفاهیم و سیستم هاي نوین مدیریتی میباشد و با توانمندسازي نظاممند، آنها را در رسیدن به نتایج عالی مدیریت کیفی سوق میدهد. برگزاري جایزه ملی کیفیت با استفاده از یک مدل بومی شده در دهه اخیر تاثیر به سزایی در ترغیب سازمان هاي داخلی به استفاده از ابزارها و تکنیک هاي مدیریت کیفیت و دستیابی به یک موفقیت پایدار و رشد متوازن و توجه به کلیه ذي نفعان سازمان داشته است.
.3 پیشینه تحقیق
مدل مدیریت تکنولوژي روبوك - 1998 - به 43 عامل محیطی و تغییرات و تأثیرات ناشی از آن و شناسایی سیستم هاي مدیریت اطلاعات در سازمان ها با استفاده از طبقه بندي مکانیزم ها پرداخته و در برقراري ارتباط بین مدیریت راهبردي با مدیریت منابع اطلاعاتی از مدلی 7 لایه اي بهره گرفته است .[5] پورتر و تانر - 2004 - در مقاله اي عنوان کردند که دربازار رقابتی امروز که رشد فناوري به سرعت رخ می دهد، مشتریان خواهان محصولاتی با کیفیت بالا تر و قیمت پایین تر می باشند.
بنابر این بسیاري از سازمان ها باید دامنه اي از رویکردهاي بهبود را بپذیرند. چارچوب هاي تعالی عملکرد کسب و کار، ابزارهاي راهبردي هستند که سازمان ها را به عملکرد بهتر براي کسب مزیت رقابتی وادار می کنند.[10] اریکسون و گاروار - 2005 - در تحقیق خود به مطالعه فرآیند بهبود عملکرد سازمان از طریق جوایز کیفیت پرداخته اند. دراین تحقیق فعالیت هایی که سه شرکت سوئدي در فرآیند کسب جوایز کیفیت انجام داده اند مورد مطالعه قرار گرفته است.
لیزر و همکاران - 2007 - مدل مدیریت تکنولوژي را با استفاده از مدل سیستم ها ارائه داده اند، به جریان دائم گردش اطلاعات بین دو لایه فیزیکی و مفهومی و معرفی عناصر تشکیل دهنده دو لایه به جزئیات اشاره داشته و به تعیین سیستم هاي مورد نیاز مکانیزه و سیستم هاي اطلاعاتی و سیستم هاي لازم براي تعامل با محیط پرداخته اند. از طرفی این مدل به ارزیابی اثربخشی مدیریت و مقایسه عملکرد واقعی بر اساس استانداردها اشاره دارد. تاري - 2008 - خودارزیابی را به عنوان ابزاري مناسب به منظور بهبود پیوسته در یک سازمان در نظر گرفته که می تواند زمینه اي براي پیاده سازي مدیریت کیفیت جامع - - TQM محسوب گردد.
یافته هاي تحقیق قنبري نژاد و محمدي آلمانی - 1391 - حاکی از آن است که مدیریت تکنولوژي و تحقیق و توسعه داراي قدرت پیش بینی براي عملکردهاي کیفی سازمان است اما قدرت پیش بینی آن براي عملکرد هاي نوآوري سازمان، بیش تر است. لذا مهم ترین نتیجه پژوهش آن ها این است که بکارگیري مدیریت تکنولوژي و تحقیق و توسعه سبب ارتقاي عملکردهاي کیفیت و مهم تر از آن تقویت عملکرد هاي نوآوري در سازمان ها می شود.[7] عباسی - 1393 - به بررسی انواع الگوهاي تعالی و مطالعه تطبیقی دو جایزه کیفیت رایج دنیا یعنی EFQM و مالکوم بالدریج بر اساس تعداد برندگان این جوایز و تعداد مقالات پژوهشی ارجاع داده شده به آن ها در بازه زمانی قبل و بعد از سال 2000پرداخته است.
.4 مدل مفهومی تحقیق
پژوهش حاضر مطابق با شکل 1 داراي یک متغیر وابسته - نتایج کلیدي عملکرد - و سه متغیرمستقل - مدیریت تکنولوژي، مدیریت دانش، مدیریت خلاقیت و نوآوري - به عنوان فرآیند ها و ابزار هاي به کار گرفته شده در حوزه مدیریت تکنولوژي می باشد که محور اصلی پژوهش بر درك ارتباط و همبستگی بین این سه متغیر مستقل و متغیر وابسته نتایج کلیدي عملکرد استوار است. به طور کلی ارتقاء دستاورد ها و نتایج کلیدي عملکرد سازمان - متغیر وابسته - در گرو چگونگی شکل گیري متغیرهاي مستقل مسئله می باشد.
.5 روش تحقیق
با انتخاب44 سازمان شرکت کننده در جایزه ملی کیفیت ایران طی یازده سال گذشته جهت انجام مطالعه موردي، روش انجام کار در این پژوهش مطالعه چند موردي است. لذا جامعه آماري جهت اندازه گیري متغیرهاي پژوهش به شکل تمام شماري کلیه سازمان هاي متقاضی و بررسی کل جامعه آماري می باشد و مباحث مربوط به روش نمونه گیري و حجم نمونه کاربرد نخواهد داشت. همچنین تحقیق حاضر به دنبال تعیین نوع رابطه بین متغیر ها و جهت همبستگی بین آن ها است. به این ترتیب پژوهش مبتنی بر روش تحلیل رگرسیونی بوده که از تکنیک هاي مشاهده و بررسی مستندات ثبت شده در شرکت ها و نیز تحلیل روند آماري امتیازات جهت پاسخگویی به سوال پژوهش استفاده شده است.
.1,5 تجزیه و تحلیل یافته هاي تحقیق
نتایج تحقیق در دو بخش توصیفی و تحلیلی تنظیم شده است. بعد از گردآوري داده هاي ارزیابی، اطلاعات بدست آمده با کمک نرم افزار Excel2013 طبقه بندي شده و توسط نرم افزار SPSS22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. جهت توصیف و تفسیر جامعه آماري، خلاصه اي از داده ها و ویژگی هاي مهم این داده ها بررسی گردیده است. بدین منظور از شاخص میانگین حسابی به عنوان اصلی ترین شاخص گرایش به مرکز و از میان شاخص هاي پراکندگی، انحراف استاندارد براي متغیرهاي به کار گرفته شده محاسبه گردیده است. در جدول 1 نتایج تحلیل توصیفی متغیرهاي مورد بررسی در سال هاي 1387 تا 1393 آورده شده است.
جدول . 1 نتایج تحلیل توصیفی متغیرهاي مورد بررسی در سال هاي 1387 تا 1393
براي آزمون فرضیه تحقیق، از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. آزمون پیرسون روشی پارامتري و براي تحقیقات با تعداد داده هاي زیاد استفاده می شود. فرضیه هاي آزمون به شرح زیر می باشد:
:H0 بین بهبود فرآیندها و ابزارهاي مدیریت تکنولوژي در بنگاه هاي متقاضی جایزه ملی کیفیت ایران و بهبود نتایج کلیدي عملکرد این سازمان ها همبستگی
