بخشی از مقاله
خلاصه
یکی از مشکلات سازمانهای ایرانی، پیادهسازی صحیح سیستم مدیریت دانش است. مطالعات نشان دادهاند که بخشی از عدم اثربخشی اجرای سیستم مدیریت دانش در سازمانها، مرتبط با عدم وجود استراتژی مشخص در حوزه عوامل تأثیرگذار بر اجرای این سیستم است. در این پژوهش با مطالعه ادبیات پژوهش و تحقیقات انجام گرفته در این زمینه، عوامل کلیدی موفقیت در اجرای اثربحش سیستم مدیریت دانش در سازمانها دسته-بندی گردید. این عوامل در شش طبقه دستهبندی شد و سپس با مطالعه موردی در یک شرکت، میزان تأثیر این عوامل بررسی و رتبهبندی شد. نتایج این پژوهش نشان داد که عامل منابع انسانی مهمترین عامل در بین عوامل مورد بررسی میباشد که اجراکنندگان سیستم مدیریت دانش باید به آن توجه کافی داشته باشند.
.1 مقدمه
در حال حاضر جهان در نیمه انتقال اقتصاد از عصر مزیت رقابتی بر مبنای اطلاعات، به عصر مزیت رقابتی بر مبنای خلق دانش است . - Lang, 2001 - جهان، عصر دانشی را تجربه میکند که دانش در آن کالای اساسی محسوب میشود و جریانهای دانش بهعنوان مهمترین عامل در اقتصاد مورد توجه قرار گرفتهاند . - Sunassee & Sewary, 2003 - در واقع ارزش افزوده در سیستم کسبوکار امروزی در شکل دانش مطرح است نه در قالب کالا. - Lang, 2001 - پیتر دارکر معتقد است با ارزشترین داراییهای قرن 21، سازمانها و کارکنان دانشی آن میباشند.
امروزه، فاکتورهای کلاسیک تولید یعنی زمین، نیروی کار و سرمایه نسبت به دانش در درجه دوم قرار دارند و دانش منبع اصلی اقتصاد جدید است. همچنین بیشتر مدیران اعتقاد دارند دارایی اساسی که سازمان را از سایر رقبا متمایز میسازد، دارایی دانشی یا سرمایه فکری کارکنانش است که جزئی از دانش سازمانی محسوب میشود و کمیاب و منحصربهفرد است . - Liebowitz, 2000 - از سوی دیگر فناوری، سهم بازار و محصول میتوانند مزیت رقابتی ایجاد کنند، اما این مزیتها موقتی هستند، زیرا همگی میتوانند توسط رقبا کپی شوند و فقط دانش است که قابل کپیشدن نیست، چون زمینههای خاصی دارد که انتقال و توزیع دانش ضمنی را مشکل میسازد . - Tiwana, 2000 -
امروزه، رقبا برای کسب دانش مشابه مجبورند خودشان را درگیر تجربیات مشابه کنند، اما بهدستآوردن دانش از طریق تجربه، کاری زمانبر است و از نظر اینکه تا چه حد میتواند یادگیری را از طریق سرمایهگذاری بیشتر شدت بخشد دارای محدودیت است. به علاوه فرصت یادگیری برای سازمانی که مزیت دانشی دارد ممکن است خیلی با ارزشتر از رقبایی باشد که فقط فرصت یادگیری دارند . - Zack, 1999 - با جمعبندی مطالب بیان شده میتوان گفت که مدیریت دانش، در حال تبدیل شدن به وظیفه کامل تجاری و یک جنبه جدید از مدیریت برای سازمان-های امروزی است . - Ponzi &
Koening, 2002 - مدیریت دانش روشی کارآمد است که اکثر سازمانها به آن روش آوردهاند، اما مهم آن است که آیا همه این سازمانها در بهکارگیری و پیادهسازی مدیریت دانش موفق خواهند بود یا خیر؟ اغلب مدیران به این امر آگاه هستند که انجام تغییرات موفقیتآمیز از هر نوع آن مشکل است، زیرا مقاومت در برابر تغییر، چشمگیر و بیدرنگ است. اغلب بهکارگیری پروژههای مدیریت دانش در سازمان-ها نیز مستلزم تغییر سازمانی قابل توجه است.
به همین دلیل، در اولین گام فرآیند بهکارگیری مدیریت دانش، مدیران باید آمادگی زیربنایی سازمان برای بهکارگیری مدیریت دانش را مورد ارزیابی قرار دهند. متأسفانه اغلب به دلیل نبود مجموعهای از پیشنیازهای ضروری، استفاده از چنین فرآیندی به جای اینکه سودی برای سازمانها به ارمغان آورد، آنها را دچار پرداخت هزینه اضافی خواهد کرد - اکبرپورشیرازی و کاظمیصفت، . - 1386 برای رسیدن به چنین هدفی ارائه چارچوب آمادگی سازمانی برای مدیریت دانش اجتنابناپذیر است.
.2 مفهوم مدیریت دانش
مباحثات پیرامون مدیریت دانش، مجموعهای غنی و متنوع از مفاهیم را بوجود آورده است. در توصیف مفهوم مدیریت دانش، فرآیند دانش در سازمان-ها یعنی ذخیرهسازی، جمعآوری، سازماندهی، تسهیم، کنترل، خلق، انتشار، کدگذاری، استفاده و بهکارگیری بایستی مورد توجه قرار گیرد. فرضیه اساسی در مورد مدیریت دانش این است که سازمانهایی که دانش خود را بهتر مدیریت میکنند، در برقراری ارتباط با چالشهای محیط کاری خود موفقترند - عبدی و صفائی، . - 1393
با توجه به پویایی و تغییرات سریع محیط سازمانها، مدیران دریافتندکه اطلاعات، منبع ارزشمندی است و بایستی مدیریت شود زیرا میتواند بر حصول اهداف سازمانی بسیار تأثیرگذار باشد. مفاهیم تحلیل و برنامهریزی اطلاعات هم حاصل نتایج تلاش در زمینه مدیریت اطلاعات است - Mohammadi .et al., 2009 - از این رو، سازمانها بایستی فرآیندی برای مدیریت دانش، مشابه مدیریت اطلاعات ایجاد نمایند.
مدیریت دانش، در اوایل براساس روش مدیریت داده و مدیریت اطلاعات ساخته شد، ولی امروزه با سطح بالاتری از پیچیدگی به انضمام ابزارها، شبکهها، همکاری و بهبود فرآیندهای کسبوکار ساخته میشود . - AGIMO, 2004 - بر این اساس، روندی را که سازمانهای پیشرو امروزی انتخاب میکنند، مدیریت دانشی است که کمک میکند سازمانها، انتخاب، سازماندهی و پخش دانش و تجربه را برای کسب مزیت رقابتی انتقال دهند . - Mohammadi et al., 2009 -
مدیریت دانش تأثیر قابل ملاحظهای بر افزایش کارایی و اثربخشی فعالیتهای کسبوکار دارد. منافع حاصل از بهکارگیری مدیریت دانش باعث شده سازمان برای این فرآیند بکوشد. حال آنکه اغلب سازمانها با این چالش عمده مواجه هستند که با وجود سرمایهگذاری بر مدیریت دانش، گسترش و نفوذ کاربردهای آن بهکندی صورت گیرد - رحمانییوشانلوئی، . - 1390 با این مقدمه، هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی عوامل کلیدی موفقیت در اجرای اثربخش سیستم مدیریت دانش است که از طریق آن الگوی مناسبی جهت پیادهسازی سیستم مدیریت دانش در سازمانها طراحی و اجرا گردد.
.3 موانع موجود در اجرای سیستم مدیریت دانش در سازمانها
تغییر و طبیعت آن همواره با مقاومت انسان روبرو بوده است؛ توانایی یادگیری و کشف تغییرات مناسب و پیادهسازی آن قابلیت مهمی است که برای سرآمد بودن در دنیای متحول امروزی بسیار کلیدی است. در واقع قابلیت یادگیری و ایجاد تغییر مناسب، کلیدیترین قابلیتی است که یک مجموعه انسانی در دنیای رقابتی امروز میتواند داشته باشد. پیادهسازی نظام مدیریت دانش به عنوان یک رویکرد سیستمی و یکپارچه، به طور یقین ابعاد بسیاری از سازمانها را تحت تأثیر قرار داده و موجب ایجاد تغییر در حیطههای متعدد میگردد. مسلمأ چنین سیستمی در سازمان موفق نخواهد بود مگر اینکه ارادهای قوی برای رویارویی با موانع و رفع آنها وجود داشته باشد. مهمترین این موانع را میتوان به شرح ذیل برشمرد:
1. موانع انسانی: دانش به زعم بسیاری از افراد قدرت است. بنابراین، این تفکر در سازمانها حاکم است که افراد قدرت خود را در اختیار دیگران قرار نخواهند داد و به عبارتی دیگر دانش خود را با دیگران به اشتراک نخواهند گذاشت. در این صورت حلقه ارتباطی مهم مدیریت دانش از بین رفته و دانش در انحصار افراد باقی خواهد ماند. چنین دانشی ماهیت اجتماعی خود را از دست خواهد داد و تعامل و ارتباط را که لازمه رشد آن است نخواهد داشت.
2. موانع سازمانی: این موانع که شامل ساختارهای غیرمنعطف و سلسله مراتبی، عدم حمایت مدیران ارشد از برنامهها و استراتژیهای مدیریت دانش، فقدان انگیزه کافی در افراد، تعارض در نقش و ... هستند، مقاومت در سازمان را در برابر اجرای موفق مدیریت دانش سبب میشوند.
3. موانع فرهنگی: وجود اعتماد بین کارکنان یک سازمان عامل مهمی در پیشبرد اهداف مدیریت دانش است. مدیریت دانش بدون وجود فرهنگ مشارکتی مبتنی بر اعتماد موفق نخواهد بود. فرهنگ تسهیم دانش و به اشتراکگذاری نتایج، تأثیر زیادی بر اثربخشی برنامههای مدیریت دانش خواهد داشت.
4. موانع سیاسی: حاکم بودن این تفکر که دانش در سازمان قدرت است، میتواند به عنوان یک مانع سیاسی نیز جلوه کند. اعمل نفوذ و قدرت سیاسی مانع توزیع دانش در سازمان است.
.5 عوامل فنی و تکنولوژیکی: استفاده از علم و فناوری جدید در ایجاد، توزیع و بهکارگیری دانش مسئلهای مهم در سازمان است. اما آنچه که باید مورد توجه قرار گیرد، ماهیت این فناروی جدید است؛ بهگونهای که خود عاملی بازدارنده برای دسترسی افراد به دانش در سازمان نشده و یا به انحصار دانش در بخشی از سازمان منجر نشود - عبدی و صفائی، . - 1393
.3 عوامل کلیدی موفقیت در سیستم مدیریت دانش
عوامل کلیدی موفقیت را میتوان به عنوان حوزههایی تعریف نمود که نتایج حاصل از آن حوزهها، عملکرد رقابتی و موفقیتآمیزی را برای سازمان رقم زند. در واقع عوامل کلیدی موفقیت شامل حوزههایی است که حصول نتایج رضایتبخش در آنها، موفقیت سازمان را تضمین میکند - Rockart, .1979 - در مطالعه ادبیات تحقیق در رابطه با عوامل تأثیرگذار بر اجرای موفقیتآمیز سیستم مدیریت دانش، محققان عوامل گوناگونی را مورد بررسی قرار دادهاند. با جمعبندی عوامل بیان شده در ادبیات تحقیق، محققین 6 عامل را به عنوان عوامل کلیدی موفقیت انتخاب نمودند. این عوامل عبارتند از نحوه تفکر مدیریت در سازمان، زیرساختهای فناوری اطلاعات در سازمان، فرهنگ سازمانی، منابع انسانی موجود در سازمان، فرآیندهای داخلی سازمان و منابع در دسترس سازمان. شکل 1 مدل تحقیق را به تصویر کشیده است.
عوامل کلیدی موفقیت در اجرای سیستم مدیریت دانش
1. مدیریت: مدیریت دانش در هر سازمانی، تا حد زیادی توسط راهبرد سازمانی هدایت میشود و بهکارگیری آن نیاز به حمایتهای مدیریت ارشد - تخصیص منابع و زمان برای طرحها و برنامههای مدیریت دانش - دارد . - Gaffoor, 2008 -
2. زیرساختها: مدیریت دانش، بیش از آنکه فناوری یا محصول باشد، روشی است که برای فعالیتهای کاری استفاده میشود. با وجود این، برای موفقیت سیستمهای مدیریت دانش، فناوری اطلاعات حیاتی است .
