مقاله تاثیر استرس و اضطراب بر کیفیت تدریس معلمان

بخشی از مقاله

چکیده

شاید نکته بسیار مهمی که ابتدای کار باید به آن اشاره کنیم این است که استرس پدیدهای است که تمام معلمان برخی اوقات آن را تجربه میکنند. در واقع تصور این که یک فرد بتواند کاری بدون تحمل استرس انجام دهد، امکان ندارد. در هر شغلی، استرس خفیف و گاه شدید وجود دارد که به ما کمک میکند با چالشهای پیشآمده، مصممتر روبهرو شویم. در واقع خشنودی بیشتر افراد از انجام دادن کارهای سخت، به دلیل موفقیت در غلبه کردن بر مشکلاتی است که با آنها مواجه میشوند. استرس و اضطراب معلمان، بر عملکرد شغلی آنان تاثیرگذار است و به عملکرد ضعیف، غیبت، فرسودگی و افسردگی آنان منجر خواهد شد. معلم مضطرب از جهتی به خاطر دارابودن سطحی از فشارهای روانی علاقمندی و اشتیاق خود را در کلاس نسبت به تدریس و فعالیت های آموزشی از دست می دهد و از جهتی دیگر اضطراب سبب می شود که از کیفیت تعامل معلم با دانش آموزان کاسته شود - وحدتی و همکاران، - 2005 یافتههای تحقیقات انجام شده بیان گر آن است که اضطراب معلم تا حد زیادی بر کیفیت تدریس تاثیرگذار است .در مولفه های روابط بین فردی و انجام تدریس، تفاوت معنیداری بین معلمان مضطرب و غیرمضطرب وجود دارد، اما در مولفههای انجام ارزشیابی و طرح درس، تفاوتی میان معلمان مضطرب و غیرمضطرب مشاهده نمیشود. بین معلمین مضطرب و غیرمضطرب در نمره کلی کیفیت تدریس تفاوت معنیداری وجود داشت به گونهای که کیفیت تدریس معلمان غیرمضطرب بیشتر بوده است. این مقاله مروری بر تاثیر استرس و اضطراب معلم بر کیفیت تدریس در کلاس درس انجام شده است.

.1 مقدمه
مولفه یاددهی -یادگیری را یکی از مولفه های مهم نظام آموزشی می دانند .با پذیرفتن این اصل می توان گفت که هرگونه اصلاح یا بازنگری در نظام آموزش و پرورش، در درجه اول، باید به مولفه یاددهی و یادگیری و عناصر اصلی آن یعنی معلم و فراگیر معطوف شود، زیرا این عناصر، به ویژه معلم نقش اساسی و مستقیمی در تجربه یادگیری فراگیران را ایفا می کند - مهر محمدی، . - 2000 باید در نظر داشت که معلمان جزء مهم ترین مولفه های تعلیم و تربیت به شمار می روند .نقش معلم در فرآیند آموزشی به اندازه ای مهم تلقی می شود که عد های تدریس را مترادف با آموزش و پرورش تلقی می کنند - فتحیآذر، . - 2003

.2 بیان مسئله

در فن تعلیم و تربیت از معلمان به عنوان کارشناسان یادگیری اثربخش یاد شده است .تدریس توسط معلمان انتقال محتوای تدوین شد های است که در کلاس های درس صورت می پذیرد .در کلاس های درس تعاملات انسانی مابین معلم و یادگیرندگان نقش به سزایی در روند تدریس ایفا می کند .معلمان در آموزش و پرورش به صورت ناخودآگاه با انتقال حالات و رفتار خود عامل عمده ای در تامین و حفظ آرامش روحی و روانی دانش آموزان به شمار می آیند - تلخابی، . - 2005 لذا تاثیرگذاری مطلوب از معلم به شاگرد، و شکل گیری یادگیری، مستلزم آرامش روحی و روانی حاکم بر محیط های یادگیری و عدم وجود اضطراب در افراد است. هنگامی که معلمان در کلاسی تدریس می کنند، ابعاد فیزیکی کلاس، نوع و تنوع دانش آموزان کلاس و برداشت های آنها از این کلاسها، مجموعًامعلمان را تحت فشار قرار می دهند تا بکوشند کارآیی خویش را افزایش دهند .حال اگر معلم در هنگام حضور در کلاس درس، خود از سلامت روحی و روانی کافی برخوردار نبوده و مضطرب باشد، این امر مزید بر علت شده و کارآیی و اثربخشی فعالیت های او را در کلاس تحت الشعاع قرار م یدهد - آندرسون1، - 2002 باید توجه داشت که رفتار معلم به عنوان یک فاکتور محیطی مهم برای پیش بینی هیجانات درنظر گرفته می شود - فرنزال2 و همکاران، . - 2007 کیفیت تدریس معلم نیز با فراهم آوردن جوی مناسب جهت یادگیری دانش آموزان به رشد تنظیم هیجانی در آنها منجر می شود.

یکی از مفاهیمی که از ابتدای پیدایش علم روان شناسی مورد توجه مکاتب و نظری هپردازان مختلف این رشته بوده است، مفهوم" اضطراب" است .مکاتب و نظریه پردازان با توجه به رویکرد خود یکی از ابعاد این مفهوم گسترده را مورد توجه قرار داده اند . کمتر دیدگاهی وجود دارد که تعریفی جامع از مفهوم اضطراب، به گونه ای که تمامی ابعاد آن را درنظر بگیرد، ارایه داده باشد . بسیاری از متخصصان حوزه روان شناسی عصر ما را عصر اضطراب نامیده اند و مسلم است، در چنین عصری که تظاهرات اضطراب در عملکرد افراد بسیار فراوان و گسترده است - کراز3، . - 2001

-3تدریس
در فن تعلیم و تربیت از معلمان به عنوان کارشناسان یادگیری اثربخش یاد شده است .تدریس توسط معلمان انتقال محتوای تدوین شدهای است که در کلاسهای درس صورت میپذیرد .در کلاسهای درس تعاملات انسانی مابین معلم و یادگیرندگان نقش به سزایی در روند تدریس ایفا می کند .معلمان در آموزش و پرورش به صورت ناخودآگاه با انتقال حالات و رفتار خود عامل عمدهای در تامین و حفظ آرامش روحی و روانی دانش آموزان به شمار میآیند - تلخابی ،2005، به نقل از باغانی ودهقان نیشابوری. - 1391

1-3 کیفیت تدریس
کلمهای که در سالهای اخیر بسیار فراوان برای کیفیت کار معلمین به کار برده شده است کلمه صلاحیت و شایستگی و پتانسیل معلم است. قالبی که برای تشریح دقیق این کلمه و اصطلاح در نظر گرفته شده است یک قالب کاملا" با رویکرد تجربی است - انیگورسون4 ، - 1998 و بر این اساس که پتانسیل و تواناییهای یک معلم بر اساس سلائق و تواناییهای شخصی او در نظر گرفته شده است و همزمان مهارتها و معلوماتش دراین زمینه در نظر گرفته می شود که در نهایت تاثیر کارش را بالا می برد.
تدریس ازجمله مفاهیم و فعالیتهایی است که صاحبنظران و متخصصان در تعریف آن اتفاق نظر ندارند و هریک دلایلی را برای تبین نظر خود عرضه میکنند. ذیلاً به تعدادی از تعاریف تدریس میپردازیم:

تدریس فرآیند کنش هدفدار و متقابل یاددهنده و یادگیرندگان بر اساس برنامه و با استفاده از روشها و فنون موثر و نیز به کارگیری فناوری متناسب با محتوای یک موضوع درسی به منظور ایجاد یا تسهیل یادگیری در یادگیرندگان - عبداللهی، . - 1387 تدریس عبارت است از ارائه کمک صحیح در فرآیند یادگیری. بدین ترتیب تدریس شکل خاصی از آموزش است که همواره به انجام صحیح فرآیند یادگیری میاندیشد - میرلوحی، . - 1382 شعبانی - 1386 - ، تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و شاگرد، بر اساس طراحی منظم و هدفدار معلم برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد و این تعریف دو ویژگی خاص برای تدریس مشخص میکنند:

-1وجود تعامل یا رابطه متقابل بین معلم و شاگرد -2هدفدار بودن فعالیتهای معلم

پس تدریس یک سلسله فعالیتهای منظم، هدفدار و از پیش طراحی شده است و هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری است. این مسئله پذیرفته شده است که اگر چه متغیرهای فراوانی، همچون ساختمانها و کلاسهای مناسب و مواد یاددهی-یادگیری به تعلیم و تربیت کمک میکنند، اما مهمترین عامل، کیفیت تعاملی است که میان معلم ودانشآموزان صورت میگیرد. بنابراین لازم است تواناترین و مناسبترین افراد را برای حرفه معلمی درآوریم و با کیفیتترین برنامههای آموزش ضمن خدمت را برای آنان مهیا کنیم - مکلین، 1995؛ به نقل ازشعبانی ورکی وهمکاران ،. - 1385 لزوم بررسی و پژوهش در این زمینه و ارایه راهکارها و پیشنهادات برای مقابله با این مهم کاملا ضروری به نظرم یرسد. اگرچه برخی از متخصصان بر این باورند که برخورداری از میزان کمی از اضطراب برای حیات و زندگی روزمره لازم است، اما بالابودن سطح اضطراب نیز زیا نهای جدی بر جسم، روان، روابط اجتماعی، حرفه و تحصیلات وارد می آورد و فرد را از دارابودن یک سلامت کیفی قابل قبول در زندگی محروم می نماید - نجومی، . - 2002

-4اضطراب
در رابطه با تاثیر سازه اضطراب بر روی عملکرد افراد در زندگی روزمره در داخل و خارج از کشور مطالعات متنوعی به طبع رسیده است که هریک به جنبه هایی از این حیطه پژوهشی پرداختهاند .اضطراب و فشار روانی در محیط کار و زندگی می تواند سبب بدخلقی و بروز مشکلاتی در خواب، دستگاه گوارش، روابط میان فردی و عملکرد شغلی شود - آدومت1، . - 2005 در پژوهشی یافته های چشمگیری درباره رابطه اضطراب و عملکرد پرستاران بخش بیهوشی آشکار شد .این یافته ها نشان می دهند که اضطراب کم و اضطراب زیاد با عملکرد ضعیف مرتبط است، در حالی که اضطراب متوسط با عملکرد خوب ارتباط دارد - مکس فیلد و همکاران، . - 2007 با افزایش اضطراب میزان ناکارآمدی رانندگی و پرخاشگری کلامی و غیرکلامی افزایش می یابد - کاظمی، . - 2010 در مطالعه دیگری که به بررسی اثر اضطراب بر عملکرد شناختی پرداختند، نتیجه گرفتند که با افزایش اضطراب، قدرت پردازش کاهش می یابد و اثربخشی عملکرد آزمودنی ها تخریب می شود - چراغی و همکاران، . - 2008
در پژوهشی دیگر نشان داده شد که بین میزان اضطراب و فشار روانی دانشجویان و ناامیدی آنها در زمینه های مالی، رفاهی، تحصیلی، ازدواج و شغلی رابطه مستقیم وجود دارد - مصباح و همکاران، . - 2007 نوجوانان با اضطراب بالا نسبت به نوجوانان با اضطراب پایین، سوگیری منفی بافانه بیشتری در تفسیر رویدادهای اجتماعی نشان می دهند .اضطراب معلم تاثیرگذاری نامطلوبی بر تدریس و کیفیت آن در کلاس درس در پی خواهد داشت - خیر و همکاران، . - 2005

در بررسی دیگری که در رابطه با اضطراب معلمان مقاطع راهنمایی و ابتدایی به انجام رسید، نتایج حاکی بر این بود که یک چهارم آنان دچار تنش و اضطراب هستند - رضایی، . - 2001 در پژوهشی که نجومی و همکاران - - 1381 در رابطه با اضطراب معلمان شهر تهران انجام داده اند، بدین نتیجه رسیدهاند که % 75 از معلمان دارای درجات مختلفی از اضطراب هستند و نیز در پژوهش دیگری محققین بدین نتیجه رسیده اند که اضطراب و استرس معلم موجب ایجاد شرایط نامتعادل در محیط کار و کاهش بهره وری و افزایش میزان اشتباهات آنان می شود - نجومی و همکاران، 2002؛ احقر2، 2008؛ زهنگ3، - 2011 استرس و اضطراب معلمان بر عملکرد شغلی آنان تاثیرگذار است و باعث به وجودآمدن شکاف قابل توجهی نسبت به درک معلمان از دانش آموزانشان و عملکرد حرفه ای آنان دارد - زهنگ، 2007؛ چان، 2003؛یوگی4، 2010؛ کانستن تینس5، . - 2009 همچنین اضطراب معلم به عملکرد ضعیف، غیبت، فرسودگی و فسردگی او منجر خواهد شد - بتورت6، . - 2006 طالبزادهشوشتری و همکاران - - 2011 هم نشان دادند که بین داشتن هدف در زندگی و ابعاد سلامت عمومی شامل علایم جسمانی، علایم اضطراب و اختلال خواب، کارکرد اجتماعی و علایم افسردگی در کارکنان دانشگاه همبستگی معنیدار وجود دارد. بنابراین هر چه میزان اضطراب و استرس های وارده بر معلمان بیشتر شود، میزان بازدهی و عملکرد مثبت آنها تنزل پیدا خواهد کرد و کیفیت تدریس آنان را در کلاس های درس تحت تاثیر قرار خواهد داد.

-5استرس

استرس شدید میتواند عواقب شومی در تدریس به بار آورد. استرس شدید، روحیه معلم را ضعیف میکند و توانایی او را در انتقال اشتیاق که به تدریس دارد، کاهش میدهد. استرس معلم میتواند به 2 طریق اساسی از کیفیت تدریس او بکاهد. اول این که