بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه صلاحیتهای حرفهای با کیفیت تدریس معلمان دوره ابتدایی شهر لنگرود انجام شده است. روش پژوهش توصیفی - همبستگی بوده است. جامعه آماری پژوهش متشکل از تمامی مدیران دوره ابتدایی لنگرود 68 - نفر - در سال تحصیلی 1394- 95 بود که به دلیل محدودیت جامعه آماری تمامی آنها بهعنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای گردآوری دادهها از پرسشنامههای صلاحیتهای حرفهای معلمان و کیفیت تدریس استفاده شد که روایی آنها بر طبق نظر متخصصان رشته علوم تربیتی و پایایی آنها به روش آلفای کرونباخ به ترتیب برابر با 0/98 و 0/96 مورد تأیید قرار گرفته است.
فرضیههای پژوهش با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون گام به گام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافتههای پژوهش نشان داد که از نظر مدیران مدارس بین صلاحیتهای حرفهای با کیفیت تدریس معلمان دوره ابتدایی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد . - P 0/05 - همچنین، از میان زیرمقیاسهای هفتگانه صلاحیتهای حرفهای مؤلفههای »آموزش یا تدریس، مسئولیتهای حرفهای و پیش نیازهای معلم« از توان پیشبینی 0/81 از تغییرات کیفیت تدریس معلمان برخوردار بودهاند . - P 0/05 - علاوه بر این، از نظر مدیران مدارس بین صلاحیتهای حرفهای با طرح درس، اجرای تدریس، ارزشیابی تدریس و روابط بین فردی معلمان دوره ابتدایی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد . - P 0/05 - بنابراین، با افزایش صلاحیتهای حرفهای معلمان، کیفیت تدریس آنها بهبود مییابد.
کلمات کلیدی: صلاحیتهای حرفهای، کیفیت تدریس، معلمان دوره ابتدایی.
مقدمه
برای تحقق مدرسه کارآمد باید در مسیر تحقق معلم اثربخش حرکت نمود و برای نیل به معلم اثربخش، باید با مفهوم صلاحیتهای حرفهی معلمی و اهمیت و نقش آن در عرصه کار تدریس آشنا شد و در جهت ارتقای سطح آن در میان معلمان تلاش نمود - ساکی، قلیپور هفتخوانی و رضایی، . - 1389 موفقیت هر نظام آموزشی در حد تعیینکنندهای به دانش ومهارتهای حرفهای معلم1 بستگی دارد. تا آن جا که در نظر ژاپنیها شایستگی هر نظام به اندازه شایستگی معلمان آن است. از این رو، میتوان گفت معلم بهترین عضو نظام آموزشی در فرایند یاددهی- یادگیری و معمار اصلی نظام آموزشی است - دانش پژوه، 1382،ص. - 138 صلاحیتهای حرفه معلمی، مجموعه شناختها، گرایشها و مهارتهایی است که معلم با کسب آنها میتواند در جریان تعلیم و تربیت به پرورش جسمی، عقلی، عاطفی، اجتماعی و معنوی فراگیران کمک کند - ملکی، . - 11: 1384 اگر معلم صلاحیتهای حرفه خود را مراعات نماید، بهطور قطع موجب بالارفتن راندمان آموزشی میگردد - ذوالقدرنسب، . - 1383
کاستر2 و همکاران - 2005 - صلاحیتهای معلمان را به پنج دسته اصلی و زیرمجموعههای آنها تقسیم میکنند که عبارتند از:
1.دانش تخصصی شامل داشتن اطلاعات لازم در زمینه دانش تخصصی، توسعه و بهروز نگه داشتن آن
2.ارتباطات شامل برقراری ارتباط با دانشآموزان با داشتن پیشینه مختلف، هدایت انجام وظایف، تحلیل و روشنسازی دیدگاههای دانشآموزان
3. سازماندهی شامل تعیین سیستم عملکرد دانشآموزان، مدیریت زمان و تنظیم برنامه درسی مطابق اهداف سازمانی
4.پداگوژی3 چهار عامل را دربرمیگیرد که عبارتند از: کمک به دانشآموزان و تعیین نیازهای یادگیری، تنظیم برنامه درسی براساس نیاز دانشآموزان مختلف، طراحی فعالیتهایی برای تسهیل یادگیری و رشد فراگیران، استفاده از فناوری اطلاعات در تدریس.
5.صلاحیت رفتاری شامل داشتن رویکرد دموکراتیک، نگرش پیش کنشی، کنجکاوی در مورد تازهها، صداقت و درستی. هانتلی - 2003 - در پژوهش کیفی خود صلاحیتهای معلمان را در شش دسته آمادهسازی مناسب - برنامهریزی و سازماندهی کلاس - ، داشتن دانش پایه عمیق جهت تسهیل یادگیری، استفاده از راهبردهای مختلف مدیریت رفتار فراگیران، برقراری ارتباط مؤثر با ذینفعان مدرسه، حرفهای عمل کردن و خودآگاهی طبقهبندی نموده است.
از طرفی کیفیت تدریس معلم مهمترین عامل در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است و توجه به آن بسیار ضروری میباشد - گلدهابر4، . - 2003 کیفیت روش یاددهی-یادگیری را به عنوان داشتن احساس وظیفه - هنر تدریس - و احساس موفقیت - یادگیری دانش آموز - تعریف کردهاند - فن استرماخرو ریچاردسون5، . - 2005 سندرز6 و ریورز - 1996 - 7 اظهار داشتهاند دانش آموزانی که با معلمانی که کیفیت مناسبی در تدریس دارند آموزش میبینند در مقایسه با دانشآموزانی که با معلمانی که تدریس مناسبی ندارند آموزش میبینند، پیشرفت تحصیلی8 بیشتری دارند.کیفیت تدریس برآیند کیفیت مطلوب یادگیری قلمداد میشود و مستلزم استفاده از محتوا و تکنیکهای آموزشی مناسب برای ارتقای ظرفیت یادگیری دانش آموزان میباشد.
در کیفیت آموزشی، تدریس به معنای انتقال و تکرار دانش نیست - نیومن9، - 1991، بلکه کیفیت تدریس ایجاد شرایطی است که هم دانش آموزان و هم معلمان فعال هستند و به طور اساسی در ایجاد دانش مشارکت دارند و به عنوان افراد انسانی رشد خواهند کرد. چنین فرایندی باعث تأمین نیازهای پیشرفته روحی، هیجانی، اجتماعی، روحانی و ... در دانش آموزان خواهد شد - لوواتو تومی10، . - 2007 روش تدریس خوب و با کیفیت به توسعه بینش،درک، قضاوت و حساسیت بستگی دارد. به عبارت دیگر، شایستگیهای ضروری در مهارتهای تدریس شامل طرح درس، اجرا و ارزشیابی تدریس هستند. با این وجود، علاوه بر این صلاحیتها و مهارتها در جریان یاددهی- یادگیری و تکنیکهای مدیریت کلاس درس، بعد روابط بین فردی نیز در کیفیت تدریس دخیل است که مستقل از فن میباشد.
در حقیقت، یاددهی-یادگیری شایسته بدون کسب این مهارتها رخ نمیدهد - کار1، . - 2006 از جمله مهمترین مؤلفههایی که بیانگر کیفیت تدریس هستند، عبارتند از: طرح درس2، اجرای تدریس3، ارزشیابی تدریس4 و روابط بین فردی5 - شعبانی ورکی و حسین قلیزاده، . - 1385از آنجا که بسیاری از شواهد حاکی از وجود ارتباط بین کیفیت تدریس معلم و افزایش یادگیری دانشآموزان هستند، در سالهای اخیر بسیاری از ایالتهای آمریکا به منظور بهبود کیفیت معلمان به آموزش و توسعه حرفهای آنان و نیز به گواهی-نامه معلمی اهمیت داده و سیاستهای خاصی را در این زمینه پیش گرفتهاند - سندرز و ریورز، . - 1996
لذا باید با معلمان در هر سطح و مرحلهای به عنوان یک متخصص حرفهای رفتار کرد و برای تضمین کیفیت آموزش معلمان از ابتدا شاخصها و استانداردهایی در نظر گرفته شود که در آن هم بر دانش محتوای درسی و هم بر روشهای تدریس تأکید گردد - ملایینژاد، . - 35: 1391صاحبنظران و پژوهشگران متعددی به بررسی این شایستگیهای حرفهای معلمان پرداختهاند که از جمله میتوان به دانیل سون - 2007 - ، استرانگ - 2007 - ، اندرسون - 2004 - و والکر - 2008 - 6 اشاره نمود. در این مطالعه به دلایل زیر از چارچوبهای تدریس اثربخشِ دانیل سون - 2007 - و شایستگیهای حرفهای معلمان مؤثر استرانگ - 2007 - بهعنوان مبنای نظری پژوهش استفاده شده است:
1.این دو چارچوب قادر به تبیین موضوع میباشند و نیز به شفافسازی ابعاد و زوایای مسأله پژوهش و مفاهیم مرتبط با آن پرداختهاند.
2.مراجعه به این دو چارچوب، به دلیل جامع بودن موجب دادن الگوی مناسب برای طراحی ابزار و تحلیل نتایج شدهاند.
3.با توجه به بررسی نظریات مختلف به دلیل همگرایی آنها به لحاظ نظری در مباحث تدریس اثربخش و شایستگیهای حرفهای معلمان، از این دو نظریه بهعنوان مبنای نظری پژوهش استفاده شده است.
حیطههای تدریس اثربخش و ابعاد شایستگیهای حرفهای معلمان مؤثر یا اثربخش از دیدگاه این دو صاحبنظر عبارت است از: مسئولیتهای حرفهای، مدیریت و سازماندهی کلاس درس، آموزش یا تدریس، نظارت و کنترل بر پیشرفت دانشآموزان، پیشنیازهای تدریس مؤثر، برنامهریزی و آمادگی و ویژگیهای شخصی معلم عبدالهی و همکاران - 1393 - در پژوهشی با عنوان »شناسایی و اعتبارسنجی شایستگیهای حرفهای معلمان اثربخش« پس ازانجام تحلیل عاملی روی پرسشنامه محقق ساخته، 98 شایستگی - صلاحیت - را در 7 بعد یا مؤلفه اصلی شناسایی نمودند که شامل پیش نیازهای معلم، ویژگیهای شخصی معلم، برنامه ریزی و آمادگی، مدیریت و سازماندهی کلاس درس، آموزش یا تدریس، نظارت بر پیشرفت و توان دانش آموزان و مسئولیتهای حرفهای بود. در بعد پیش نیازهای معلم، داشتن توانایی کلامی برای انتقال مفاهیم به دانش آموزان؛ در بعد نظارت بر پیشرفت دانش آموزان، توضیح تکالیف به زبان روشن؛ در بعد مسئولیتهایحرفهای، داشتن رفتار و تعامل محترمانه با والدین دانش آموزان؛ در بعد برنامه ریزی و آمادگی، بیان نتایج درس به زبان روشن؛ در بعد مدیریت و سازماندهی کلاس درس، آماده کردن پیشاپیش مواد آموزشی برای استفاده در کلاس درس؛
