بخشی از مقاله
خلاصه
سنجش میزان رضایتمندي گردشگران از اصول پایداري محیط زندگی می تواند در فراهم آوردن فرصت هایی براي ارتقاء کیفیت هاي مطلوب زندگی ، ایجاد فرصت هاي اقتصادي، سوق دادن فضاهاي شهري به سمت اهداف توسعه پایدار و همچنین تقویت کیفیت هاي محیطی در شهرها تاثیرگذار باشد. در بحث توسعه پایدار شهري ، توجه به نیازهاي واقعی با در نظر گرفتن ملاحظات مختلف اقتصادي، اجتماعی و زیست محیطی از اهمیت زیادي برخوردار است و این اصول نیز می توانند بر میزان رضایتمندي گردشگران از محیط تاثیرگذار باشند.
در این راستا هدف از انجام این پژوهش ارزیابی میزان رضایتمندي گردشگران از فضاي شهري با در نظرگرفتن اصول پایداري است. روش تحقیق در پژوهش حاضر با توجه به هدف تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است. براي بررسی ادبیات و سوابق موضوع و ارائه چهارچوب نظري از مطالعات کتابخانه اي استفاده شده است. به منظور ارزیابی و اولویت دادن به معیارها روش تحلیل سلسله مراتبی - - AHP استفاده گردیده است.
نتایج پژوهش نشان می دهد از میان اصول و معیارهاي توسعه پایدار ، اصول پایداري محیطی بیشترین سهم را در افزایش میزان رضایتمندي گردشگران ایفا می کنند. همچنین یافته ها حکایت ازآن دارد که به منظور افزایش جذب گردشگري توجه به ایجاد جذابیت هاي فرهنگی- تفریحی، ایجاد فعالیت هاي جاذب گردشگري، ایجاد امنیت و کاهش جرم و هماهنگی میان محیط و ویژگی هاي اقلیمی از اهمیت بالایی برخوردار است.
1. مقدمه
پایداري شهري با معیارهایی نظیر عدالت اجتماعی، مشارکت شهروندي، همبستگی اجتماعی، ارتقاء فرهنگ شهروندي و کارآمدي اقتصادي در دستیابی به محیطی با کیفیت هاي مطلوب موثر است. از سویی دیگر می توان به این نکته اشاره کرد که امروزه با توجه به افزایش روز افزون جمعیت در شهرها، کیفیت در فضاهاي شهري رو به افول بوده است، این مسئله در میزان جذب گردشگران و رضایتمندي آنها تاثیرگذار است. از این رو ضرورت مطرح شدن موضوع توسعه پایدار شهري، در شهرها به ویژه در کلان شهرها براي دستیابی به فضاهاي شهري مطلوب، انسانی و جاذب گردشگر حائز اهمیت است.
موضوع گردشگري به عنوان صنعتی پاك و سومین پدیده اقتصادي پویا پس از صنایع نفت و خودرو سازي مورد توجه قرار گرفته است و توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از نیازمندي هاي و مسائل مرتبط با آن می باشد. از دیدگاه بسیاري از برنامه ریزان ، گردشگري ، به عنوان رکن اصلی توسعه ، پیچیده ترین کسب و کارهاي بشري و فعالیتی چند وجهی و داراي اثرات مثبت گوناگون است.
بدین منظور در پژوهش حاضر در ابتدا مهمترین مفاهیم مرتبط با توسعه پایدار، اصول و ابعاد توسعه پایدار، گردشگري و گردشگري پایدار مطرح می گردد و سپس با توجه به مبانی نظري پژوهش اصول و معیارهاي توسعه پایدار و موثر در میزان رضایتمندي گردشگران با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی - - AHP، مورد ارزیابی قرار گرفته و در پایان با توجه به نتایج ارزیابی راهکارها و پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت گردشگري در بخش مرکزي شهر مشهد ارائه می گردد.
.2 مبانی نظري
.1,2 توسعه پایدار
کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه - - WCED در سال 1987، توسعه پایدار را توسعه اي تعریف کرده است که ضمن برآوردن نیازهاي نسل امروز، توانایی نسل هاي آتی را در برآوردن احتیاجاتشان به مخاطره نیفکند. بر طبق تعریف فوق اگر منظور از توسعه، گسترش امکانات زندگی انسان است پس ناگزیر باید با نگاهی به آینده ابعاد آن ترسیم شود . توسعه پایدار، توسعه اي است که بتواند در دوره زمانی طولانی بدون اینکه خسارتی به محیط زیست وارد کند تداوم یابد.
همچنین بر تحولات ورشد اقتصادي و اجتماعی به صورت فراگیر و همه جانبه با تأکید بر همبستگی میان نسلی استوار است. اگر چه درظاهر امر، توسعه پایدار یک مفهوم زیست محیطی است، اما به نظر میرسد این بحث زمانی منطقی از کارآمدي برخوردارخواهد بودکه چهار بعد توسعه اقتصادي، اجتماعی، زیست محیطی و فرهنگی با هم و در ارتباط متقابلشان مورد بحث قرارگیرد و توسعه پایدار بدون در نظر گرفتن هر یک از این مؤلفهها به توسعه اي ناپایدار مبدل میشود
نحوه نگرش توسعه پایدار نسبت به برنامه ریزي کاربري زمین به گونه اي می باشدکه ضرورت توجه به شاخص هاي اجتماعی توصیه می گردد که از تأثیرات مهم به کارگیري شاخص هاي اجتماعی در برنامه ریزي کاربري زمین، دستیابی به معیارهاي جامع تر و دقیق تر در مورد شناخت و ارزیابی نیازهاي فضایی است که مفهوم و کاربردي وسیع تر از استانداردهاي سرانه ي کاربردي زمین دارد - مهدي زاده،. - 1379 توسعه پایدار بر سه اصل عمده پایداري بوم شناختی، پایداري اجتماعی فرهنگی و پایداري محیطیاستوار است.
مهم ترین تعریفی که از توسعه پایدار ارائه شده، به این قرار است : "توسعه اي که نیازهاي کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسل هاي آینده، برآورده ساخته و درآن به محیط زیست و نسل هاي فردا نیز توجه شود." هرچند که تاکنون تعاریف زیادي از توسعه پایدار ارائه شده ولی محور تمامی تعاریف، نسل هاي بعدي و نیز توجه به آینده بوده و در تمامی تعاریف، توجه به محیط زیست و حفاظت از محیط زیست جهانی، مدنظر بوده است.
توسعه پایدار اهداف متعددي را دنبال می کند که محدود به زمان و مکان نیستند.این اهداف، عدالت بین نسل ها و درون نسل ها، از نظر اجتماعی، جغرافیایی و اداره جامعه، حفاظت از محیط طبیعی و زندگی در چارچوب ظرفیت تحمل آن، استفاده حداقل از منابع غیرقابل تجدید، بقاي اقتصادي، تنوع جامعه خود اتکاء، رفا فردي و رفع نیازهاي اساسی انسان بیان شده است.
توسعه پایدار شهري به دنبال ساختن یک شهر نسبتا ایده ال و آرمانی است که در آن هم شهروندان معاصر از یک زندگی نسبتا خوب برخوردار شوند و هم توانایی هاي نسل آینده براي برآورده کردن نیازهایشان به مخاطره نیفتد، یعنی این که نسل حاضر در فراهم کردن شرایط اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی زندگی باشد که در آن بتوانند نیازهاي زیستی و معنوي افراد جامعه را در حد مطلوب تامین کند. - نوابخش،سیاه پوش، - 1388
شهر پایدار به شهري اطلاق می شود که به دلیل استفاده اقتصادي از منابع، اجتناب از تولید بیش از حد ضایعات، و باز یافت،آن ضایعات تا حد امکان و پذیرش سیاست هاي مفید در دراز مدت قادر به ادامه حیات خود باشد. به نظر بحرینی شهر پایدار شهري است که داراي آن چنان پایه اقتصادي باشد که نه تنها کمترین اثر نا مطلوبی را بر محیط زیست نداشته باشد، بلکه در احیا و ارتقا کیفیت آن نیز موثر باشد. شهر پایدار شهري است که تنوع در آنوجود داشته مورد حمایت قرار گیرد و تفکیک و جدایی فضاي بارزي در گروه هاي درآمدي و اجتماعی وجود نداشته باشد و کلیه افراد و گروه هابه خدمات و تسهیلات اساسی دسترسی داشته و ساکنان ان داراي موقعیت هاي برابر باشند.
با توسعه شهرها و تمرکز پیوسته رو به رشد و فعالیت هاي اقتصادي در مراکز شهري، به ویژه در کشورهاي کمترتوسعه یافته، پایداري شهري بیشتر مورد توجه قرار گرفته است - کاظمی محمدي،1378، . - 96: زیرا بی توجهی به پایداري شهرها، سبب خواهد شد مسایل و مشکلات موجود در شهرها، از قبیل: نابرابري و فقر، کاهش سطح کیفیت زندگی، وضعیت مسکن و توسعه فیزیکی شهرها، بیکاري و اشتغال کاذب و جرم و فساد، بیش از پیش افزایش یابد.
تحقق توسعه پایدار گردشگري در گرو سه رویکرد همه جانبه نگر و کل گرا، آینده نگر و مساوات گرا است. همان طور که در تصویر شماره 1 مشاهده می شود، نگرش اول براین باور است که توسعه هنگامی پایدار است که در بستر سیاسی، اقتصادي و اکولوژیک ملاحظه گردد. در رویکرد دوم، برآورد احتیاجات کنونی گردشگران، جامعه میزبان و به موازات آن محافظت از محیط زیست و حفظ فرصت هاي برابر براي آیندگان مطرح است.
در رویکرد سوم، مساوات دورن نسلی و فرانسلی در استفاده از امکانات، داده ها و منابع مورد نظر است. گردشگري پایدار را نمی توان جدا از مفهوم توسعه پایدار بحث کرد، بنابراین، مفاهیم توسعه پایدار در بخش گردشگري، در قالب مفاهیم توسعه پایدار اقتصاد کلان قابل تبیین است. گردشگري پایدار بر ضرورت استفاده و توسعه منابع گردشگري در مسیرهاي سالم تاکید می کند.
مهمترین راهکار هاي مورد توافق اکثریت صاحب نظران برنامه ریزي و مدیریت شهري جهت دستیابی به شهر پایدار عبارتند از: کاهش اتکا به خودرو در جابجایی، افزایش و احیاي کالبدي در توسعه شهري ، حفاظت فشردگی نظام هاي طبیعی در شهر و منطقه پیرامون ان، بهبود زیست پذیري اجتماعات شهري، پایندگی و تقویت اقتصاد شهري، اصلاح نظام اداري و حکمرانی شهري، کاهش مصرف منابع و تولید الودگی در شهر و منطقه پیرامون آن .
تصویر شماره -1 نگرشهاي توسعه پایدار
ابعاد توسعه پایدار شهر
در بحث توسعه پایدار سه بعد اکولوژي یا محیط زیست، اقتصادي و اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد.عدم دستیابی به هریک از ابعاد مذکورموجب ضعیف شدن و دوري از شکل توسعه پایداردر شهرهااست.
پایداري اکولوژي : حفظ منابع پایه در سطوحی که اختیارات آینده را سلب نکند و حفظ یا ارتقاء ظرفیت و کیفیت اکوسیستم است. دستیابی به آرمان هاي توسعه شهري ما را شرایطی هدایت می کند که در آن منابع دست ساخته بشري آنچنان تهی و خالی نشود که دسترسی به منابع را براي نسل آینده به مخاطره افکند.
پایداري اقتصادي : به حفظ یا ارتقاء شرایط اقتصادي تآکید دارد. اقتصاد پایدار باید حول سه محور اصلی مترکز شود. اول اینکه یک اقتصاد احیا کننده باشد. دوم اینکه اقتصادي انسانگرا باشد و سوم اینکه اقتصادي محلی باشد
