بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر انسجام خانواده بر رفتارهای پرخاشگرانه فرزندان میباشد . روش این پژوهش توصیفی- مقطعی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری شامل تمامی دانشآموزان دختر پایه پنجم مشغول به تحصیل در دبستانهای دولتی شهر ساری در سال تحصیلی 93-94 است که تعداد 254 نفر با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی خوشهای انتخاب شدهاند. برای جمع آوری دادهها از پرسشنامه انسجام خانواده سامانی - 1381 - و پرسشنامه پرخاشگری شهیم برای کودکان دبستانی - 1385 - استفاده شد.
یافتههای پژوهش حاضر نشان داد که بین انسجام خانواده با ابعاد پرخاشگری جسمی - r=-0/28 - ، رابطهای r=-0/34 - - ، واکنشی - r=-0/42 - و پرخاشگری کل - r=-0/41 - در سطح معناداری - p=0/0001 - همبستگی منفی و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که حدود 17 درصد از واریانس متغیر پرخاشگری توسط متغیر انسجام خانواده قابل پیشبینی است. بر این اساس می توان نتیجه گرفت که انسجام خانواده به طور معناداری با پرخاشگری رابطه داشته و می تواند تا حدی آن را پیش بینی کند.
-1 مقدمه
در هر جامعه، سلامت کودکان و نوجوانان و بهداشت روانی آنان از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد تا از نظر روانی و جسمی سالم بوده و بتوانند نقش اجتماعی خود را بهتر ایفا کنند. به همین سبب شناخت مسائل و مشکلات رفتاری این قشر، یکی از مباحث توجهبرانگیز روانشناسان در دهههای اخیر می باشد. آنها معتقدند که هیچ رفتاری بدون علت و مقدمه بروز نمیکند، بلکه معلول چندین عامل زمینهساز است که مهمترین آن، محیط زندگی نامساعد خانواده میباشد. کودکان و نوجوانان به دلیل آسیبپذیری بیشتر، قربانیان اصلی عملکردهای ضعیف و نامناسب خانواده میباشند.
این کنشهای معیوب، از عوامل زمینهساز در بروز اختلالهای رفتاری از جمله رفتارهای پرخاشگرانه میباشند. بنابراین، بدون وارد شدن به فضای زندگی کودک و درک صحیحی از کنشها و روابط حاکم در خانواده، هرگز توجیه و تبیین صحیحی از مشکلات آنها حاصل نمیگردد. زیرا خانواده، نخستین و مناسبترین مکان نقشپذیری و کانون اصلی پرورش کودک است و مانند سیستم پویایی عمل میکند که اعضاء آن پیدرپی با هم در تعاملاند و متقابلاً بر همدیگر اثر میگذارند.
اختلال در عملکرد این نظام، موجب اختلال در رفتار اعضای آن میشود. بهطوری که وجود الگوهای نامناسب در خانواده، روابط نادرست والدین با کودک از نظر مهرورزی و عاطفی، روابط خانوادگی گسسته و ناپایدار و عدم انسجام بین اعضای خانواده، تأثیرات مخربی در روحیه کودک بهجا میگذارد؛ کودک در چنین محیطی، بیش از حد تحریک پذیر، مضطرب، پریشان و خودسرزنشگر میشود و موجبات رشد الگوهای رفتار خصومتآمیز و پرخاشگرانه در کودک فراهم می گردد
در واقع، پرخاشگری احساسات منفی نشان داده شده توسط فردی است که در شرایط تنیدگی زا قرار دارد - سینگ، لاندی، هارمز و کریداد2، . - 2011 از این رو، خانواده منسجم که ارتباط عاطفی عمیق بین اعضای آن وجود دارد، به عنوان یک عامل حفاظتی و واسطه ای در کارکرد روانی سالم کودکان و نوجوانان نقش مهمی ایفا میکند
پرخاشگری، در میان واکنشهای هیجانی، به دلیل پیامدهای فردی و اجتماعیاش توجه بسیاری از روانشناسان و جامعهشناسان را به خود جلب کرده است - هدایتی، - 1390 و دارای جنبه های زیستشناختی، روان شناختی و جامعهشناختی می باشد که هر نظریه پرداز به یک جنبه از آن پرداخته است. به صورتی که گاهی تعارض بین نظریهها را مشاهده می کنیم. بر اساس نظریه فروید، بسیاری از اعمال آدمی را غریزه ها، به ویژه غریزه جنسی تعیین میکند. وقتی مانعی در تجلی غرایز پیش آید، سایق پرخاشگری سر بر میآورد. بر اساس این نظریه، علت پرخاشگری معمولاً ناکامی است و پرخاشگری از ویژگی سایق برخوردار است. یعنی نیرویی است که تا رسیدن به هدف پایدار می ماند و نیز واکنش است فطری از قبیل گرسنگی و میل جنسی
در حالی که نظریهی یادگیری اجتماعی، مفهوم پرخاشگری به عنوان سائق ناشی از ناکامی را نمی پذیرد، و آن را پاسخی آموخته شده محسوب می کند و می گوید که مردم می توانند اطلاعات و رفتارهای جدید را از طریق مشاهده افراد دیگر یاد بگیرند. بندورا - 1986 - بر اهمیت مشاهده و الگوبرداری در شکل گیری رفتار کودکان و نوجوانان و انتخاب راه زندگی از این طریق تأکید نمود.
الگوهایی که فرد از محیط می گیرد، به صورت فرایند اجتماعی شدن در می آید و عادات رفتاری فرد را می سازد. اولین منبع این الگوبرداری خانواده است. بندورا اعتقاد دارد که آموزش مستقیم، تنها وسیله برای یادگیری نیست، بلکه یادگیری از طریق الگوبرداری، مؤثرتر از یادگیری با پاداش یا تنبیه است
در نظریه پردازش اطلاعات اجتماعی- شناختی توصیف رفتار فقط با مشاهده و تکرار آن یاد گرفته نمی شود. بلکه پیامدهای پیش بینی شده این رفتارها و نقص در یک یا چند جزو این فرایند، علت بنیادی رفتار پرخاشگرانه می باشد. بر اساس این نظریه، رفتار پرخاشگرانه از یکسو به منزله نوعی شیوه رویارویی با مشکلات اجتماعی روزمره است و از سوی دیگر نقص در رمزگردانی، تفسیر موقعیت ها، اهداف انتخاب شده، تولید راهبردها به رفتار پرخاشگرانه می انجامد
در نظریه بلسکای، استنبرگ و دراپر1 - 1991 - ، متغیرهای مربوط به بافت خانوادگی مقدم بر فرایندهای تحول کودکان و نوجوانان و سازگاری آنها قرار می گیرد. تأکید اصلی آنها تأثیر متغیرها و عوامل مربوط به بافت خانواده بر فرایندهای روانی و رفتاری فرد می باشد. بدین صورت که بافت و نظام موجود در خانواده عامل تعیین کننده فرایندهای تحولی در کودکان و نوجوانان است.
با وجود تعارض بین نظریه ها در تعریف جامعی از پرخاشگری، آن را رفتاری تعریف کردهاند که هدفش صدمه زدن به خود یا به دیگری باشد. آن چه در این تعریف حائز اهمیت است قصد و نیت رفتارکننده است. یعنی یک رفتار آسیبزا در صورت پرخاشگری محسوب می شود که از روی قصد و عمد به منظور صدمه زدن به دیگری یا به خود انجام گرفته باشد
پرخاشگری می تواند به صورت رفتار آشکار- فیزیکی و کلامی- مانند رفتار های خصمانه، هل دادن، پرتاب اشیاء و.. باشد یا به شکل تهدید به انجام این اعمال به صورت کلامی و خصمانه که زبانی است، نظیر ناسزا گویی، تحقیر کردن، مسخره کردن و داد و فریاد که بهطور مستقیم موجب آزار دیگران میشود. همچنین میتواند به دو صورت واکنشی2 و پیشفعال3 بروز یابد. پرخاشگری واکنشی یا خصمانه پاسخی تهاجمی به یک تهدید و یا تحریک مانند، اقدامات تلافیجویانه درک شده است.
در حالیکه، پرخاشگری پیش فعال به عنوان رفتاری که پیش بینی کننده پاداش و منافع درک شده میباشد، تعریف شده است در مواردی که پرخاشگری به صورت به هم زدن روابط اجتماعی، رفاقت بین افراد، طرد و منزوی کردن سایر کودکان به عمد از گروه و در نهایت آزار و اذیت او از طریق پخش شایعات و بدگویی و یا وادار کردن افراد به قطع ارتباط با فرد مورد نظر، بروز یابد، به آن پرخاشگری رابطه ای میگویند. بیشتر پژوهشها نشان دادهاند که دخترها به علت رشد زودتر هوش و مهارت اجتماعی و با توجه به ضعف جسمی نسبی با احتمال بیشتری از پرخاشگری رابطهای و کلامیدر روابط میانفردی استفاده می کنند - دوت، پاندی، پال، هزرا و دی6، . - 2013 با این حال، پرخاشگری فیزیکی توسط دختران در حال تبدیل شدن به یک موضوع شایعتر در رسانهها، تحقیقات و دادرسیهای ویژه نوجوانان است
