بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی رابطهي بین انسجام خانواده با شیوه هاي مقابله با استرس نوجوانان دختر و پسر شهر زرقان انجام شد. براي نمونه 155 نفر 75 - پسر و 80 دختر - از دانش آموزان دبیرستانی شهر زرقان به شیوه نمونه گیري خوشه اي انتخاب شدند. سپس پرسشنامهي انسجام خانواده سامانی و شیوه هاي مقابله با استرس کارور و همکاران از آنها بعمل آمد. میزان انسجام خانواده با شیوه هاي مقابله با استرس مساله مدار و هیجان مدار رابطه مثبت معنادار و با شیوه اجتنابی رابطه منفی معنادار دارد.
همچنین نتایج نشان داد، میزان انسجام خانواده تبیین کننده شیوه مقابله با استرس مساله مدار در نوجوانان است. اما بین دختران و پسران از لحاظ شیوه هاي مقابله با استرس تفاوت معناداري وجود ندارد. طبق نتایج به طور کلی انسجام خانواده نقش مهمی در شیوه هاي مقابله با استرس نوجوانان دارد و شیوه مساله مدار بیشتر در افراد با سطح انسجام خانوادگی بالا دیده میشود. بنابراین لازم است که والدین از تاثیر انسجام خانواده بر سلامت روانی و رفتاري و رشد شخصیت فرزندانشان آگاهی لازم داشته باشند.
مقدمه
دوره نوجوانی، یک فرایند انتقالی از کودکی به بزرگسالی است که دشوار و پرکشمکش به نظر می رسد. نوجوان از یک طرف شاهد تغییرات جسمی و جنسی خود می باشد و از طرفی دیگر جامعه، خانواده و فرهنگ از او انتظار استقلال وکسب مهارت هاي لازم براي زندگی شغلی و اجتماعی دارند که این عوامل مهارتهایی را براي سازگاري و کنارآمدن ایجاب می کنند - چراغی،. - 1389 لازاروس و فولکمن - - 1984 مقابله را فرایندي پیچیده می دانند که با توجه به ارزیابیهایی که فرد از موقعیت استرس زا و فشارهاي آن موقعیت استرس زا دارد تغییر می کند و تلاشهاي رفتاري و شناختی فعال فرد را در بر می گیرد.
در ادبیات تحقیق، از سه شیوه عمومی راهبرد مقابله مساله مداریا تکلیف مدار، راهبرد مقابله عاطفه مدار و راهبرد مقابله اجتنابی براي سازگاري افراد با موقعیت هاي استرس زا، نام برده می شوند - چراغی،. - 1389 بررسیها نشان دادهاند چنانچه نوجوان به راهبردهاي مقابله اي کارآمد مجهز نباشد، در برخورد با فشارها و بحران هاي دوران نوجوانی، توان کمتري خواهد داشت و مشکلات رفتاري بیشتري را به صورت پرخاشگري افسردگی و اضطراب نشان خواهد داد - محمدي و همکاران ،. - 1387 خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی، مقدس ترین و پایدارترین بستر تربیت و تندرستی انسان است. شک نیست که سلامت جامعه به سلامت خانوادگی بستگی دارد.
خانواده کوچکترین هسته جامعه است و جامعه سالم از خانوادههاي سالم تشکیل یافته است. جامعه مترقی و متعالی آن نیست که از جمعیت فراوان و ثروت سرشار برخوردار باشد، بلکه جامعه مطلوب آن است که داراي خانوادههایی مستحکم و متعالی باشند منظور از انسجام خانواده، احساس همبستگی، پیوند و تعهد عاطفی است که اعضاي یک خانواده نسبت به همدیگر دارا هستند تحقیقات پیشین نشان دادند که انسجام خانوادگی رابطه معنی داري با عزت نفس، مشکلات درونی و توجه کودکان - ویکتوریا،نومی، - 2006، مشکلات رفتاري بیرونی نوجوان - ملیسا و کلر، - 2006، ابراز وجود دانش آموزان ، سلامت روان و جسم، انطباق و سازگاري، عزت نفس - کاشول، - 1995، حل مساله - داماس و لاگلین، - 2001 و خلاقیت - چراغی، - 1388 دارد و با اضطراب، استرس، افسردگی و نشانه هاي جسمانی فرزندان رابطه منفی دارد و تاثیر بهسزایی بر میزان بروز مشکلات عاطفی و رفتاري نوجوانان دارد.
- جانسون و همکاران،2001، سامانی،. - 1381 همچنین انسجام خانواده، پیشرفت مهارتهاي حل مساله و خودکاري اجتماعی کودکان - ملیندا و همکاران، - 2010 و کمال گرایی مثبت و ابعاد آن را به صورت معنادار پیشبینی میکند. هرچه رابطه ولی- فرزندي بهتر باشد، فرد بیشتر از شیوه مقابله مساله مدار و کمتر از شیوههاي هیجانمدار و اجتنابی استفاده میکند - چراغی،. - 1389 باتوجه به ارتباط انسجام خانواده و راهبردهاي مقابله با استرس، در نوجوانان، می توان الگوي کارآمدتري براي پیشگیري و درمان اختلال هاي رفتاري و روانی در نظر گرفت. از این رو پژوهش حاضر، به منظور بررسی این پرسش می باشد که بین میزان انسجام خانواده با شیوههاي مقابله با استرس چه ارتباطی وجود دارد؟ و همچنین وزن میزان انسجام خانواده در پیش بینی شیوه مقابله با استرس مساله مدار چه اندازه است؟
روش پژوهش
جامعه و نمونه مورد مطالعه: جامعه آماري این پژوهش تمامی دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی شهر زرقان - استان فارس - که در سال تحصیلی 90-91 مشغول به تحصیل - 2850 نفر - می باشند، تشکیل می دهد. نمونه شامل 155 نفر - 80 دختر و 75 پسر - ، به روش نمونهگیري خوشهاي انتخاب شدند. از شرایط ورود به گروه نمونه سن 15 و 16 سال، فقدان معلولیت جسمی دانش آموز و فقدان اختلال روانی واضح و زندگی با پدر و مادر بود.
ابزار گرد آوري اطلاعات: پرسشنامه انسجام خانواده، بهوسیله سامانی - - 1381 ساخته شده و داراي 28 سوال با گزینههاي طیف لیکرتی از کاملا موافقم - نمره ي 5 - تا کاملا مخالفم - نمره ي - 1 میباشد. حداکثر نمره در این آزمون 140و حداقل 28 است. ضریب آلفا با روش بازآزمایی ./90 و پایایی براي کل مقیاس برابر ./79 گزارش شده است - سامانی،. - 1381 همچنین در بررسی دیگري که توسط سامانی - - 2004 انجام شد ضریب همسانی درونی مقیاس ./85، ضریب آلفاي کرونباخ ./79 و ضریب پایایی با روش بازآزمایی %80 گزارش شده است. ضریب آلفاي کرونباخ در پژوهش حاضر نیز ./84 بدست آمده است.
پرسشنامه سبک هاي مقابله اي کارور و همکاران - 1989 - ، داراي 60 سوال است که سه سبک مقابله مساله مدار، هیجان مدار و اجتنابی را مورد سنجش قرار می دهد. اعتبار این پرسشنامه بهوسیله ضریب آلفاي کرونباخ بین %45 تا %92 گزارش شده و ضریب پایایی آزمون بهوسیله بازآزمایی بین %46 تا %86 گزارش شده است. این پرسشنامه توسط ذوالفقاري و همکاران - - 1376 بهمنظور تعیین روایی محتوایی با توجه به اهداف و چار چوب نظري به4 متخصص روان سنج ارائه شد و بهعنوان پرسشنامهاي معتبر براي سنجش سبکهاي مقابلهاي مورد تایید قرار گرفت - فرهمند،.
روش اجرا: ابتدا با مدارس انتخاب شده هماهنگی لازم انجام شد. جهت ترغیب گروه نمونه به پاسخگویی صادقانه، هدف از تحقیق و اهمیت آن توضیح داده شد و از آنها خواسته شد که بدون ذکر نام به پرسشنامه ها با دقت پاسخ دهند. در صورت مبهم بودن سوال، براي آنها توضیح داده می شد. این تحقیق با حمایت مالی شوراي پژوهشی اداره کل آموزش و پرورش استان فارس انجام شده است.
بحث و نتیجه گیري
این بررسی نشان داد، میزان انسجام خانواده با شیوه مساله مدار و سپس با شیوه هیجان مدار همبستگی مثبت و با شیوه اجتنابی همبستگی منفی معنی دار دارد. این بدین معناست که افراد با میزان انسجام خانواده بالا، بیشتر از شیوه مقابله با استرس مساله مدار و سپس از شیوه هیجان مدار و افراد با میزان انسجام خانواده پایین از شیوه اجتنابی استفاده می کنند. این یافته با نتایج کوپراسمیت - - 1983، کاشول - - 1995 و داماس و لاگلین - - 2001 وملیسا وکلر - - 2006، بشارتی پور - - 1389 و چراغی - - 1385 همسویی دارد.
در تبیین این یافته ها می توان اشاره نمود که انسجام خانواده احساس همبستگی، پیوند و تعهد عاطفی است که اعضاي یک خانواده نسبت به هم دیگر دارا هستند - اُلسون،. - 1999 وقتی انسجام خانواده بالا باشد، اعضاي خانواده پیشرفت، شادي و رفاه یکدیگر را می خواهند و هرگاه یکی از اعضاء درگیر مشکلی شود، حاضرند براي رفع آن مشکل کار کنند - لینگرن ، . - 2003 بنابراین مساله مدار هستند. همچنین میزان انسجام خانواده پیش بینی کنندهي شیوهي مقابله با استرس مسالهمدار است و می توان 16 درصد متغیر شیوهي مقابله مساله مدار را از طریق انسجام خانواده تبیین کرد. این نتیجه با یافته هاي ملیندا و همکاران - - 2010 و جمشیدي - - 1387 و چراغی - - 1389 همسو می باشد.
در تبیین این یافته ها می توان اشاره نمود، افرادي که والدین شان رابطه گرم و صمیمی و احترام آمیز با آنها دارند، تعامل بیشتري هم با فرزندان خود دارند و در چنین رابطه اي است که فرد قادر خواهد بود، هیجان ها و عواطف خود را درك نموده و ضمن کنترل، آنها را در موقع مناسب ابراز نماید. ولی در رابطه سرد چنین تعاملی وجود ندارد و ابراز هیجانها با دشواري انجام گرفته و فرد مهارت کافی جهت مقابله با استرس ها را ندارد - مزیدي،. - 1388 بنابر این خانواده با انسجام بالا پیش بینی کننده شیوه مساله مدار است.
در بررسی تفاوت هاي جنسیتی یافته ها نشان داد، میانگین شیوه هاي مقابله با استرس - مساله مدار،هیجان مدار و اجتنابی - بین دختران و پسران تفاوت معناداري ندارند. این یافته ها با نتایج هیبتی - - 1381،گریفت و همکاران - 2000 به نقل از هیبتی، - 1381 و چراغی - - 1389 که بیان کردند بین دختران و پسران، در نوع شیوه هاي مقابلهاي بهکارگرفته شده تفاوت معناداري وجود ندارد، همسو می باشد. ولی با یافته هاي کارتر و هلنا - - 1998 و جولی گاي وهمکاران - - 1995 که گزارش کرده اند، دختران بیشتر از پسران از شیوه متمرکز بر مساله استفاده می کرده اند متفاوت می باشد. از آنجا که شرایط اجتماعی شدن دختران در جوامع مختلف فرق می کند.
میتوان تفاوتهاي فرهنگی را بهعنوان عامل تاثیرگذار در تفاوت یافتهها دانست. سیفج و کرنج - - 1993 معتقدند که دختران نوجوان صرفنظر از نوع مساله، سریعتر از پسران مشکلشان را مطرح کرده، بیشتر به آن فکر می کنند و بیشتر درباره آن با دیگران - که در آن زمینه تجربه دارند - صحبت می کنند. از طرف دیگر آنها بیشتر از پسران درباره مشکلاتشان نگران می شوند و در قبال تلاش هایشان انتظار نتایج منفی بیشتري دارند. این پیش بینی هاي منفی، باعث اضطراب بیشتر و در نتیجه روي آوردن آنها به واکنشهاي عاطفی همچون گریه کردن یا پناه بردن به دوستان یا دیگران براي جلب همدردي و مشورت می شود.
